Στο παιχνίδι του πληθωρισμού κάνουν κουμάντο τα ισχυρά κράτη

Σκαρφαλώστε τις απότομες σκάλες σε ένα μικρό δρόμο στο Fatehpuri, ένα μέρος του πολυσύχναστου εμπορικού κέντρου στο Παλαιό Δελχί, και θα φτάσετε σε μια σειρά δωματίων που κοιτάζουν σε μια εντυπωσιακή εσωτερική αυλή.

Σε ένα από αυτά, μισή δωδεκάδα άνδρες τεμπελιάζουν πάνω σε ψάθες, κάτω από μια αφίσα της Lalcshmi, της ινδικής θεάς του πλούτου. Δίπλα από αυτούς υπάρχουν τηλεφωνικές συσκευές, με την καθεμία να είναι συνδεδεμένη με ένα μακρύ καλώδιο. Απέξω κρέμεται ένας πίνακας με τιμές κακογραμμένες με κιμωλία. Αυτός είναι ο εμπορικός όροφος της Rajdhani Oils & Oilseeds Exchange, όπου συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης για λάδι από σόγια, κόκκους από μουστάρδα και ζάχαρη αγοράζονται και πωλούνται.

Φαίνεται να είναι μακρύς ο δρόμος από το Εμπορικό Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, αλλά η πολιτική ζέστη που επικρατεί και στα δύο μέρη είναι λίγο-πολύ η ίδια. Τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση της Ivδίας απαγόρεψε τα μελλοντικά συμβόλαια επί εμπορευμάτων όπως το ρύζι, το σιτάρι και οι φακές, σε μια προσπάθεια να χαλιναγωγήσει τις τιμές και να σταματήσει οτιδήποτε φαινόταν επικίνδυνα κερδοσκοπικό. Toυς τελευταίους μήνες, το αμερικανικό Κογκρέσο επανέφερε μια σειρά μέτρων, ώστε να αποτρέψει παρόμοια φαινόμενα κερδοσκοπίας στην αγορά πετρελαίου.

Από το 2008 εξάλλου, η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει ψηφίσει μέτρα τιθάσευσης της ροής των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και των επενδύσεών τους σε «φυσικά προϊόντα». Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ένας ψύχραιμος παρατηρητής, οι προσπάθειες των παραγωγών και των καταναλωτών, για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι και να καθοριστούν οι τιμές στα εμπορεύματα με μεγαλύτερη διαφάνεια και αποτελεσματικότητα, κάθε άλλο παρά ασύδοτες είναι, καθώς οι αγορές έχουν κυριαρχηθεί από κερδοσκοπικά κεφάλαια (hedge funds), κρατικά επενδυτικά κεφάλαια (sovereign-wealth funds) και άλλα συναφή που επιδιώκουν τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου τους. Nαι μεν η κερδοσκοπική ουρά κουνάει τον παρδαλό σκύλο, η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη.

Οι τιμές των εμπορευμάτων, σίγουρα έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων, πολύ μεγαλύτερο απ' ό,τι έχουν οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων, ιδιαίτερα σε πιο φτωχές χώρες, όπου πολλά νοικοκυριά ξοδεύουν τα περισσότερα χρήματά τους στα τρόφιμα. Εάν, συνεπώς, οι κερδοσκόποι στοχεύουν στην παραποίηση των τιμών των εμπορευμάτων και όχι στη βελτίωσή τους, τότε, ίσως να υπάρχει ένας καλός λόγος να αλλάξει η ισορροπία μεταξύ κυβερνήσεων και αγορών.

Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό το παραπάνω σκεπτικό απεικονίζει και την πραγματικότητα. Η λαϊκή σοφία μάς λέει ότι κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Αυτό είναι σωστό. Η μία όψη λοιπόν μας δείχνει ότι οι κερδοσκοπικές ροές κεφαλαίων προκαλούν στρεβλώσεις στις αγορές γιατί νοθεύουν βασικούς κανόνες προσφοράς και ζήτησης. Είναι όμως αρκετή η εξήγηση αυτή ή μήπως υπάρχουν και άλλες «αόρατες» πτυχές στο όλο θέμα;

Πολύ φοβούμεθα πως ναι, πιθανώς δε να είναι οι πτυχές αυτές και σοβαρότερες από τα περί κερδοσκοπίας τροπάρια. Ας πάρουμε το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ανεξάρτητα από τις τοποθετήσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και των επιδιώξεών τους, στην αφετηρία, ποιος καθορίζει την προσφορά και ζήτηση και άρα πώς διαμορφώνονται οι τιμές;

Σε ποσοστό 90%, οι διεθνείς τιμές στα καύσιμα εξαρτώνται από τις κυβερνήσεις των χωρών που παράγουν ενέργεια και από τις πολιτικές αυτών που εισάγουν. Με πιο απλά λόγια, η προσφορά και η ζήτηση πάνε περίπατο και τα κερδοσκοπικά κεφαλαία προσπαθούν να μαντέψουν με ποια πολιτικά κριτήρια παραγωγοί και καταναλωτές, σε κρατικό επίπεδο, θα ορίσουν τις τιμές ερήμην της συγκυρίας. Είναι επίσης απαραίτητο να τονιστεί ότι οι στρεβλώσεις που εισάγουν στην κίνηση των τροφίμων οι κυβερνήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές, όσο και αν δεν αρέσει η αλήθεια.

Στην Αμερική και ακόμα περισσότερο στην Ευρώπη, για να μειωθούν οι εκπομπές άνθρακα, οι κυβερνήσεις έχουν εισάγει πολιτικές που ενθαρρύνουν τα βιοκαύσιμα (αιθανόλη βασισμένη σε δημητριακά στην Αμερική και βιοντίζελ στην Ευρώπη). Εξαιτίας αυτών των επιδοτήσεων και των κανονισμών, η ζήτηση για καλαμπόκι και φυτικά έλαια (στα οποία βασίζεται το βιοντίζελ) έχει οδηγηθεί στα ύψη και αυτά τα σπαρτά έχουν αντικαταστήσει άλλα, όπως το σιτάρι.

Οι αναλυτές, από τον ΟΟΣΑ έως την Παγκόσμια Τράπεζα, υποστηρίζουν ότι η ζήτηση βιοκαυσίμων είναι ο μεγαλύτερος λόγος που οι τιμές τροφίμων έχουν ανέβει τόσο ψηλά τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς αποτελούν τουλάχιστον το 70% της αύξησης στις τιμές του καλαμποκιού και το 40% της αύξησης στις τιμές της σόγιας. Οι υψηλότερες τιμές ενέργειας έχουν επίσης κάνει τη διαφορά, καθώς το λίπασμα και άλλες δαπάνες εισαγωγής έχουν αυξηθεί. Και αυτό παρά τις «πράσινες» επενδύσεις μείωσης του κόστους παραγωγής.

Στην ενέργεια, ο κύριος όγκος των πετρελαϊκών αποθεμάτων βρίσκεται στα χέρια κρατικών εταιρειών πετρελαίου οι οποίες, όπως η ρωσική Gazprom, συνδέονται άμεσα με την πολιτική εξουσία και ενίοτε με μαφιόζικα δίκτυα. Πολύ συχνά έτσι, οι κρατικές εταιρείες χρησιμοποιούν τα έσοδά τους για πολιτικούς σκοπούς, παρά για να τα επενδύσουν και να αυξήσουν την παραγωγή. Στη γεωργία, οι κυβερνήσεις των αναδυόμενων χωρών περιόρισαν την προσφορά, με αποτέλεσμα να επιδεινώνονται τα προβλήματα που δημιουργούνται στον πλούσιο κόσμο.

Όντας πανικόβλητοι από την αύξηση των τιμών των τροφίμων το 2007, περισσότερες από 30 κυβερνήσεις από την Ουκρανία έως την Κίνα εισήγαγαν απαγορεύσεις εξαγωγών για την αγροτική παραγωγή. Αυτό μείωσε την τροφοδοσία τροφίμων στις αγορές του κόσμου, στέλνοντας τις τιμές ακόμη πιο ψηλά για μια μακρά περίοδο.

Είναι προφανές έτσι ότι οι σημερινές πληθωριστικές τάσεις και πιέσεις, περισσότερο από θέμα προσφοράς και ζήτησης, είναι το προϊόν μιας διεθνούς επιπέδου σύγκρουσης των κρατισμών, η οποία με τη σειρά της συμμετέχει σ’ έναν άτυπο τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Το μεγάλο διακύβευμα όμως στη σύγκρουση αυτή είναι ότι από τη μια πλευρά υπάρχουν τα 45 κράτη δικαίου του πλανήτη μας και από την άλλη 142 αυταρχικές κλεπτοκρατίες.

Διαλέγει και παίρνει κανείς.