Η γήρανση του πληθυσμού και τι σημαίνει για τον πληθωρισμό

H διεθνής και η ευρωπαϊκή οικονομία, που κατά τη δεκαετή (2010-2020) περίοδο της οικονομικής κρίσης και ύφεσης χαρακτηρίστηκαν, μεταξύ των άλλων, από συνθήκες αποπληθωρισμού, πλήττονται από τις αρχές του 2020 από την πανδημία της Covid-19, όπου οι έκτακτες χρηματοδοτήσεις στήριξης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, σε συνθήκες ύφεσης το 2020 και επανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας το 2021, δεν επέφεραν σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο (2,6% το 2021,Ε.Ε.-27).

Όμως, από τους τελευταίους μήνες του 2021 παρατηρείται σταδιακή αύξηση των τιμών της ενέργειας, η οποία από τα μέσα του Φεβρουαρίου του 2022 μετεξελίσσεται, λόγω των πολεμικών συγκρούσεων στην Ουκρανία, σε έκρηξη των τιμών των ενεργειακών προϊόντων, της εφοδιαστικής αλυσίδας και του κόστους παραγωγής.

Στις συνθήκες αυτές, oι Charles Goodhard-Μanoj Badham κυκλοφορούν τον Νοέμβριο του 2020 το βιβλίο τους «Great Demographic Reversal», δηλαδή πριν από τις πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και την έκρηξη των τιμών των ενεργειακών προϊόντων, των βασικών αγαθών και των προϊόντων διατροφής. Όμως, ανεξάρτητα απ’ αυτό, τις όποιες διαφοροποιήσεις στις υποθέσεις εργασίας, στα επιχειρήματα και στα συμπεράσματα, δεν μειώνεται το ερευνητικό και το αναλυτικό πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης.

Στην κατεύθυνση αυτή, το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τη συγκεκριμένη εργασία είναι ότι «η παγκοσμιοποίηση δέχεται επίθεση και καμία άλλη χώρα δεν θα μπορεί να αντιγράψει αυτό που έκανε η Κίνα. Η γήρανση του πληθυσμού πλήττει την ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού και επιδεινώνει τις δημοσιονομικές πιέσεις. Επίσης, καθώς ο αριθμός των καταναλωτών αυξάνεται σε σχέση με αυτόν των παραγωγών, οι πληθωριστικές πιέσεις θα αυξηθούν.

Επιπλέον, καθώς το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται και η παγκοσμιοποίηση αποδυναμώνεται, η αγοραστική δύναμη της εργασίας θα επανεμφανιστεί, επιδεινώνοντας αυτές τις πληθωριστικές πιέσεις» (Martin Wolf: Κίνδυνος πληθωριστικής καταστροφής μετά την πανδημία, Εuro2day.gr, 26/11/2020).

Aντίθετα, η προσέγγισή μας θεωρεί ότι η γήρανση του πληθυσμού θα συγκρατήσει μακροχρόνια τον πληθωρισμό και η αύξηση των μισθών δεν θα επιδράσει στην αύξηση του πληθωρισμού στον μέλλον.

Όμως, οι δύο συγγραφείς στο βιβλίο τους θεωρούν ότι η γήρανση του πληθυσμού είναι ένα φαινόμενο το οποίο θα εξελιχθεί στο μέλλον, αλλά υποθέτουν ότι ο μελλοντικός γηραιότερος πληθυσμός θα συμπεριφέρεται όπως ο σημερινός γηραιότερος πληθυσμός, αγνοώντας στην προσέγγισή τους τον παράγοντα της αυτοματοποιημένης, ψηφιακής και νανο-τεχνολογικής εξέλιξης.

Η σημερινή νέα γενιά όπως και οι σημερινοί μαθητές της δημοτικής και γυμνασιακής εκπαίδευσης έχουν πολύ μεγαλύτερη εξοικείωση με τη χρήση της νέας τεχνολογίας, το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα και την τεχνητή νοημοσύνη σε σχέση με τη σημερινή τρίτη ηλικία, η οποία στη γυμνασιακή της εκπαίδευση δεν γνώρισε το διαδίκτυο. Η παρατήρηση αυτή σημαίνει ότι ο μελλοντικός γηραιότερος πληθυσμός δεν θα έχει έλλειψη καινοτομίας όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς στο βιβλίο τους.

Επιπλέον, το επιχείρημά τους ότι ο περιορισμός του εργατικού δυναμικού θα οδηγήσει σε μείωση της αποταμίευσης σε βαθμό που οι γηραιότεροι θα καταναλώνουν περισσότερο από ό,τι παράγουν, πάλι δεν φαίνεται ότι θα επιβεβαιωθεί. Και αυτό γιατί οι σημερινοί νέοι, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, για να λάβουν στο μέλλον το ίδιο επίπεδο συντάξεων με τους σημερινούς συνταξιούχους θα πρέπει να αποταμιεύσουν 30% περισσότερο, κάτι το οποίο θα μπορούν να κάνουν αφού θα έχουν αυξημένους μισθούς.

Έτσι, στις συνθήκες αυτές θα αυξήσουν και το ποσοστό της αποταμίευσής τους, προκειμένου να διατηρήσουν το ίδιο επίπεδο συντάξεων με τους σημερινούς συνταξιούχους.

Άρα αυτή η ποσοστιαία αύξηση της αποταμίευσης θα αντισταθμίσει και θα υπερκαλύψει την ποσοστιαία μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας στις ανεπτυγμένες χώρες. Επίσης, το επιχείρημα ότι η αποταμίευση δεν θα μειωθεί λόγω της γήρανσης του πληθυσμού υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης που έχουν διατηρήσει τα αναδιανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα προκειμένου να τα καταστήσουν σε μακροχρόνια οικονομική ισορροπία, έχουν συνδέσει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, όπως συμβαίνει και στη χώρα μας με την κύρια σύνταξη.

Αυτό σημαίνει ότι οι νέες γενιές μπορεί να ζουν κατά μέσο όρο περισσότερο, όμως θα εργάζονται και περισσότερο. Άρα θα επεκτείνεται συνεχώς ο εργάσιμος βίος και έτσι θα αυξάνεται και το χρονικό διάστημα της αποταμίευσης για την περίοδο της συνταξιοδότησης. Οπότε, το συνεχώς αυξανόμενο χρονικό διάστημα του εργασιακού βίου θα συμβάλει στην αύξηση των αποταμιεύσεων ή τουλάχιστον στη διατήρησή του στα σημερινά επίπεδα.

Χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της εκτίμησης αποτελεί για παράδειγμα η ελλειμματικότητα του κοινωνικού κράτους στις ΗΠΑ και την Κίνα, η οποία οδήγησε σε αύξηση των προληπτικών αποταμιεύσεων στις συγκεκριμένες χώρες (Raul Sampognaro, Alternatives Economiques, 15/2/2021).

Επίσης, το επιχείρημα των δύο συγγραφέων ότι το εργατικό δυναμικό θα συρρικνωθεί λόγω της έλλειψης των φθηνών εργατικών χεριών από την Κίνα και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία κατά τις προηγούμενες δεκαετίες συνέβαλαν στη διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα και πάλι δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται στο μέλλον. Κι αυτό γιατί οι προαναφερόμενες χώρες, στο πλαίσιο του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, θα αντικατασταθούν από την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τις χώρες της Αφρικής, οι οποίες σύμφωνα με τις δημογραφικές προβολές των Ηνωμένων Εθνών θα παρουσιάσουν μεγάλη αύξηση του πληθυσμού μέχρι το 2100.

Πράγματι, σύμφωνα με τις δημογραφικές προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών του 2019, η Νιγηρία από 200 εκατ. άτομα πληθυσμό το 2020 εκτιμάται ότι το 2070 θα τριπλασιαστεί και θα έχει 600 εκατ. άτομα πληθυσμό. Η Ινδία από 1,3 δισ. άτομα πληθυσμό το 2020 θα αυξηθεί στο 1,7 δισ. άτομα το 2070 και θα μειωθεί στο 1,5 δισ. άτομα πληθυσμό το 2100. Το Κονγκό από 5 εκατ. άτομα το 2020, θα τριπλασιαστεί και θα έχει 15 εκατ. άτομα το 2070 και το Καμερούν από 25 εκατ. άτομα το 2020 θα αυξηθεί στα 80 εκατ. άτομα το 2070.

Συνολικά εκτιμάται ότι η Αφρικανική Ήπειρος από 1,3 δισ. άτομα πληθυσμό το 2020 εκτιμάται ότι το 2100 θα έχει 5 δισ. άτομα πληθυσμό, αποτελώντας το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού από 17,5% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2020.

Κατά συνέπεια, από την αναλυτική προσέγγιση μας προκύπτει ότι η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού δεν θα προκαλέσει αύξηση του πληθωρισμού αφού η αποταμίευση των εργαζομένων και η κατανάλωση των συνταξιούχων θα διατηρείται ποσοστιαία σταθερή και οι συνταξιούχοι δεν θα καταναλώνουν περισσότερο από όσα παράγουν στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες.

Επιπλέον, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες δημογραφικές προβολές, εκτιμάται ότι, λόγω του φαινομένου της γήρανσης του πληθυσμού, οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης θα επιλέξουν τη μετανάστευση εργατικού δυναμικού από χώρες όπως η Ινδία, χώρες, κυρίως, της Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας, προκειμένου να επιτύχουν σε σημαντικό βαθμό την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών.

Κατά συνέπεια, η παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα δεν θα περάσει, κατά την προσέγγισή μας, από το χαμηλό επίπεδο πληθωρισμού και το υψηλό και αυξανόμενο χρέος που ήταν στις προηγούμενες δεκαετίες στο ακριβώς αντίστροφό της, όπως ισχυρίζονται οι δύο συγγραφείς. Αντίθετα εκτιμάται ότι θα περάσει στην επίτευξη χαμηλού επιπέδου πληθωρισμού και ελεγχόμενου επιπέδου χρέους.

*Ο κ. Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου. Ο κ. Βασίλειος Γ. Μπέτσης είναι Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου.