Πώς η ανθρώπινη μεροληψία οδηγεί σε πολεμικές τραγωδίες

Ο πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα ήταν συχνό φαινόμενο. Μάλιστα, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζε τον πόλεμο η κάθε κοινωνία της εποχής αντανακλούσε τις αξίες και τα ιδανικά της, τη φιλοσοφία, την ελευθερία, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Οι λόγοι που οδηγούσαν σε πολεμικές συρράξεις κατά την αρχαιότητα ήταν ποικίλοι. Αφορμή για την έναρξη μίας πολεμικής σύγκρουσης μπορεί να ήταν μία προσβολή, ένα περιστατικό τυχαίο ή μη, η ύβρις κ.ά.

Όμως, οι πραγματικοί λόγοι που οδηγούσαν στην κήρυξη του πολέμου, οι βαθύτερες αιτίες που οδηγούσαν σε αυτόν, δεν διέφεραν πολύ από τις αιτίες πολέμου της σύγχρονης εποχής. Πολιτικοί ή οικονομικοί λόγοι, επεκτατική πολιτική, η επιβολή της δύναμης και της εξουσίας του ισχυρού ήταν και εκείνη την εποχή αιτίες για τις οποίες οι πόλεις-κράτη οδηγούνταν σε πολεμικές συρράξεις.

Οι λόγοι

Μέχρι εδώ, όλα μοιάζουν «φυσιολογικά», παρότι περιγράφουμε μια τρέλα. Όμως με κανένα τρόπο δεν γίνεται αποδεκτό να παρακολουθούμε τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών χωρίς να αναρωτιόμαστε το γιατί. Η επιστήμη της ψυχολογίας προσφέρει μια σειρά από λόγους που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε αυτή την παράνοια. Τις ονομάζει μεροληψίες, πρόκειται για «λάθη» που κάνουμε στην καθημερινότητά μας και επηρεάζουν τις αποφάσεις μας. Οι ανθρώπινες μεροληψίες είναι πάνω από 100 και δεν έχει νόημα η παράθεσή τους εδώ. Διαλέξαμε όμως μερικές που μπορεί να δώσουν μια εξήγηση στο παράλογο.

Η μεροληψία βάσης ή εστίασης: Αυτή περιγράφει την τάση μας να βασιζόμαστε ιδιαίτερα σε ένα μόνο τμήμα των πληροφοριών, συνήθως των πλέον πρόσφατων, όταν λαμβάνουμε αποφάσεις. Με λίγα λόγια, δεν μαθαίνουμε από την ιστορία…

H αποφένια, που βρίσκεται μεταξύ μεροληψίας και ασθένειας, είναι η ικανότητα του νου να εφευρίσκει νόημα και σημασία εκεί που δεν υπάρχουν. Οι συμπτώσεις μπορεί να είναι προβλέψιμες αλλά είμαστε εμείς που τους δίνουμε νόημα. Με λίγα λόγια, μπορούμε να δούμε εχθρούς, κινδύνους και απειλές σε γεγονότα που δεν το εννοούν, όταν εμείς τους δίνουμε αυτή τη σημασία και συνδυάζουμε ασύνδετα γεγονότα.

Μεροληψία διαθεσιμότητας: Πρόκειται για την τάση να υπερεκτιμούμε την πιθανότητα να πραγματοποιηθούν ενδεχόμενα που είναι «διαθέσιμα» στη μνήμη μας. Ακόμα ισχυρότερη γίνεται όταν η αντίληψή μας επηρεάζεται από επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή από την «κατάλληλη» επιλογή του δείγματος των δεδομένων που μελετούμε.

Μεροληψία επιβεβαίωσης: Δηλαδή, η τάση να αναζητούμε, επεξηγούμε, να εστιάζουμε και να θυμόμαστε πληροφορίες που απλά επιβεβαιώνουν τις προϋπάρχουσες απόψεις μας. Ταυτόχρονα, αδιαφορούμε, αγνοούμε και υποβαθμίζουμε την αξία των δεδομένων που έρχονται σε σύγκρουση με τις απόψεις αυτές.

Εγωκεντρική μεροληψία: Είναι η τάση μας να στηριζόμαστε ιδιαίτερα στις απόψεις μας και να έχουμε μεγαλύτερη ιδέα για τον εαυτό μας από ό,τι ισχύει στην πραγματικότητα. Εδώ υπάρχει και η ιδιαιτερότητα να υπερεκτιμούμε τον βαθμό στον οποίο οι άλλοι -σύμμαχοι, γείτονες- συμφωνούν μαζί μας.

Βλέπουμε σε ένα βαθμό στα παραπάνω και τον εαυτό μας; Ο υπογράφων αυτές τις γραμμές, σίγουρα.

Τα γνωστικά λάθη

Ίσως αυτή η μικρή αναφορά στα γνωστικά λάθη και τις μεροληψίες μας να μην είναι ικανή να εξηγήσει αυτά που μας οδηγούν στο αποτρόπαιο έγκλημα του πολέμου. Από την άλλη πλευρά, ο πόλεμος δεν είναι εφεύρεση της αρχαίας Ελλάδος, είναι συνυφασμένος με την ανθρωπότητα από τη γέννησή της. Δυστυχώς.

Μπορεί κάποιος ή μια ομάδα ανθρώπων που πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα ή ακόμα χειρότερα ότι έχουν τις λύσεις για όλα (μεροληψίες διαθεσιμότητας και εγωκεντρική) να βρεθούν στην εξουσία; Μπορεί αυτή η ομάδα να βλέπει νόημα και σημασία σε θέματα και κινήσεις που στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία αξία (αποφένια) ή ακόμα χειρότερα καταστρέφουν αξία;

Μπορεί αυτή η ομάδα ή το άτομο να πλαισιώνεται από άλλα που έχουν τη διάθεση να επιβεβαιώνουν τις απόψεις του και να υποβαθμίζουν όλες τις άλλες; Μπορεί, τέλος, αυτό το ίδιο πρόσωπο ή ομάδα να λαμβάνει αποφάσεις χρησιμοποιώντας μόνο τις πλέον πρόσφατες πληροφορίες (εστίαση);

Αν οι απαντήσεις είναι καταφατικές, τότε έχουμε διαμορφώσει ένα πρόχειρο «οδικό χάρτη» από την ειρήνη και την ευημερία στην παράνοια της πολεμικής σύρραξης.

Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν αρκετοί πολύ ειδικότεροι εμού να τοποθετηθούν, όμως από τα χρόνια των σπουδών μου εκπλήσσομαι με τη σημασία που έχει η ανθρώπινη συμπεριφορά στα φαινόμενα που προσπαθούμε να μελετήσουμε και να εξηγήσουμε με επίκεντρο τα ίδια. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, όπως ο πληθωρισμός είναι φαινόμενο-αποτέλεσμα της οικονομικής συμπεριφοράς και των μεροληψιών-αδυναμιών μας, έτσι και η τρέλα του πολέμου μπορεί να αναζητηθεί στα γνωστικά λάθη και τις μεροληψίες αυτών που αποφασίζουν.

Θα μου πείτε ότι μάλλον πρέπει να ασχοληθεί ένας συγκεκριμένος κλάδος της ιατρικής με το θέμα αυτών των ανθρώπων. Θα συμφωνήσω απολύτως.

(*) Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις) Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)