Κατάθεση εμπορικού σήματος: Η διαδικασία και γιατί η κατοχύρωση ονόματος συμφέρει την επιχείρηση

Σκοπός του άρθρου (Μέρος Α’ και Μέρος Β’) είναι να εξηγήσει με απλά λόγια και σε μορφή ερωταπαντήσεων τους λόγους για τους οποίους η καταχώριση εμπορικού σήματος αποτελεί μια άκρως συμφέρουσα επιλογή για τον επιχειρηματία και μάλιστα, στην περίπτωση της Ελλάδας, με πολύ χαμηλό κόστος. Εκθέτουμε ενδιαφέροντα παραδείγματα -πάντοτε βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση- και εφιστούμε την προσοχή των ενδιαφερομένων σε πιθανές περιοχές κινδύνου.

Με συμφέρει τελικά η κατοχύρωση εμπορικού σήματος;

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση στις αιτήσεις καταχώρισης εμπορικών σημάτων. Παράλληλα, ακόμα και οι μεγαλύτερες εταιρείες δαπανούν σταθερά εκατομμύρια για το χτίσιμο και τη διαφύλαξη των εμπορικών σημάτων τους. Όλα αυτά δεν συμβαίνουν βέβαια τυχαία.

Η καταχώριση εμπορικού σήματος εξασφαλίζει τον αναγκαίο χώρο στον οποίο θα μπορούν να διαφυλαχθούν και να καρποφορήσουν οι επιχειρηματικές προσπάθειες και δαπάνες κάθε επιχείρησης. Στην ελληνική νομική επιστήμη έχει γίνει λόγος για «κατοχύρωση επιχειρηματικής επίδοσης». 

Είναι ευφυές η προστασία του εμπορικού σήματος να τίθεται ψηλά στη λίστα προτεραιοτήτων μιας επιχείρησης. Ένα καλό προϊόν ή υπηρεσία τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από την ισχύ του εμπορικού σήματος που τα συνοδεύει. Πρόκειται για μία διαδικασία αμοιβαία επωφελή και «εμπορικά οικολογική»: το καλό προϊόν χτίζει το σήμα, το οποίο σήμα στη συνέχεια δίνει ήδη μία ώθηση “from day one” σε κάθε νέο προϊόν˙ παράλληλα εάν και το νέο προϊόν επιβεβαιώσει τη φήμη του σήματος και είναι καλό, θα προσθέσει κύρος στο σήμα το οποίο στη συνέχεια θα υποστηρίξει με ακόμα περισσότερη ένταση τα νέα προϊόντα.

Μπορούμε όλο αυτό τον μηχανισμό να το παρομοιάσουμε με ένα κλειστό κύκλωμα με μηδενικές «τριβές», μηδενικές απώλειες και μεγιστοποίηση των ωφελειών. Σκεφτείτε τι θα συμβεί εάν τρίτος κατοχυρώσει συγκεκριμένη ένδειξη, η οποία επιτίθεται στα προϊόντα σας, πριν το κάνετε εσείς. Οι όποιοι κόποι και καλές εντυπώσεις θα έχουν ευνοήσει, τελικά, κάποιον άλλο.

Και σε επίπεδο δικαστικής διένεξης, όμως, εάν δηλαδή εντοπίσετε κάποιον τρίτο που αντιποιείται το σήμα σας, εκείνος ο οποίος έχει καταχωρισμένο σήμα ευνοείται με την παροχή αποδεικτικών διευκολύνσεων και περαιτέρω «όπλων» κατά τη διαδικασία της δίκης, τα οποία του παρέχει ο νέος νόμος 4679/2020.

Μάλιστα, όπως επίσημα διαπιστώθηκε από έρευνα της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του νέου νόμου για τα εμπορικά σήματα (ν. 4679/2020) σε χώρες με πληθυσμό και οικονομικά μεγέθη αντίστοιχα με εκείνα της Ελλάδας (π.χ. Πορτογαλία, Ουγγαρία, Δανία, Τσεχία, Ιρλανδία, Νορβηγία), τα τέλη για την κατάθεση σήματος στην Ελλάδα είναι τα χαμηλότερα: 100 ευρώ για την καταχώριση σήματος για μία κλάση προϊόντων/υπηρεσιών.

Για μια πληθώρα λόγων, πολλούς από τους οποίους μπορείτε να εντοπίσετε στην αρθρογραφία μας, η καταχώριση σήματος καταλήγει ως μια άκρως επωφελή για την επιχείρηση κίνηση. Έχοντας βέβαια πει αυτό, η πλημμελής καταχώριση, δηλαδή η χωρίς προηγούμενο κατάλληλο νομικό έλεγχο καταχώριση σήματος, μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από προβλήματα, αντί, στην πραγματικότητα, να μας διευκολύνει (βλ. στη συνέχεια). 

Τι είναι το εμπορικό σήμα και τι μπορώ να κατοχυρώσω ως τέτοιο;

Σύμφωνα με το ά. 2 του ν. 4679/2020, το εθνικό σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία, ιδίως από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, ή από σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα του προϊόντος ή τη συσκευασία του προϊόντος, ή από ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά: 

α) είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων και 

β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο, κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του.

Έτσι, πέρα από λεκτικά ή και απεικονιστικά σήματα με τα οποία ο μέσος επιχειρηματίας είναι ίσως περισσότερο εξοικειωμένος, έχουν γίνει δεκτά ως εμπορικά σήματα, για παράδειγμα, τα εξής: το σχήμα κραγιόν της εταιρείας Guerlain (δείτε εδώ), το χρώμα magenta (Pantone Rhodamine Red U) για την εταιρεία τηλεπικοινωνιών T-Mobile (δείτε εδώ) και το χαρακτηριστικό σχήμα της εμπρόσθιας μάσκας των jeeps της εταιρείας Jeep-Chrysler.

Εξάλλου, με την προστασία του εμπορικού σήματος είναι δυνατόν να θωρακίσουμε και videos αλλά και ηχητικά (η γνωστή κραυγή του Tarzan προστατεύεται ως σήμα της ΕΕ). Ο γνωστός σεφ Nusret Gökçe (Salt Bae) έχει καταχωρίσει ως σήμα την κίνηση με την οποία απλώνει το μαγειρικό αλάτι στα κρέατα. Η Twitter Inc. έχει καταχωρίσει ως σήμα video όπως και η Cartier International AG, η Dropbox Inc και η ιδιοκτήτρια εταιρεία των Galleries Lafayette. 

Υπάρχει όμως και η δυνατότητα καταχώρισης πολυμεσικού (multimedia) σήματος, ήτοι εκείνου που περιλαμβάνει και το μέσο της εικόνας και το μέσο του ήχου. Για παράδειγμα, το Netflix (Netflix Inc.) έχει από το 2020 καταχωρίσει πολυμεσικό σήμα, όπως και η La Liga (Liga Nacional de Futbol Profesional).

Προστατεύομαι για πάντα; Σε ποιες περιοχές; 

Η προστασία του σήματος διαρκεί 10 έτη από την ημερομηνία κατάθεσης της δήλωσης. Κατόπιν υπάρχει η δυνατότητα ανανέωσης με την πληρωμή αντίστοιχου τέλους. Πρακτικά, η προστασία μπορεί να παρέχεται στο διηνεκές. Όσον αφορά τις περιοχές προστασίας, αυτό εξαρτάται. Οι διαθέσιμες επιλογές για καταχώριση σήματος είναι οι εξής: εθνικό σήμα (προστασία στην Ελλάδα), σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (προστασία σε όλες τις χώρες της ΕΕ), διεθνής καταχώριση (προστασία σε συγκεκριμένη ή συγκεκριμένες χώρες -συνήθης επιλογή στην περίπτωση εξαγωγών στις ΗΠΑ όπου τα συμβόλαια με εισαγωγείς απαιτούν καταχώριση σήματος στο UPSTO- United States Patent and Trademark Office).  

Γιατί χρειάζομαι τη βοήθεια ενός ειδικού στα εμπορικά σήματα πριν την καταχώριση; Γιατί να μην το κάνω εγώ ή με τη βοήθεια ενός φτηνού παρόχου;

Καμιά φορά διαβάζουμε ότι η καταχώριση σήματος απαιτεί δικηγόρο, χωρίς τον οποίο δεν είναι δυνατόν να προχωρήσουμε σε αυτή. Αυτό όμως δεν είναι αληθές. Καταχώριση εμπορικού σήματος μπορεί θαυμάσια να γίνει από τον οποιονδήποτε (δηλ. και από τον ίδιο τον επιχειρηματία) ηλεκτρονικά (με κωδικούς taxis) ή και με έντυπο. Σύμπραξη δικηγόρου απαιτείται μόνο κατά την άσκηση αιτήσεων (π.χ. ανακοπή, αίτηση διαγραφής, αίτηση έκπτωσης κ.ο.κ.) ενώπιον της Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων (ΔΕΣ) και φυσικά για ενέργειες ενώπιον Δικαστηρίων.

Η απολύτως ενδεδειγμένη όμως επιλογή είναι η λήψη συμβουλής από έναν επαγγελματία εξειδικευμένο στο δίκαιο των σημάτων με στέρεη γνώση της νομολογίας και της πρακτικής ελληνικών οργάνων αλλά και των οργάνων της ΕΕ. Ο λόγος είναι ότι ακόμα και αν καταχωρισθεί σήμα στο μητρώο, ο σηματούχος δεν είναι ασφαλής. Παραμένει ευάλωτος σε επιθετικές ενέργειες τρίτων (π.χ. αίτηση διαγραφής, αγωγή για αποζημίωση αλλά και μήνυσης για την παραβίαση ποινικών διατάξεων). Μάλιστα, μια καταχώριση σήματος η οποία τελικά παραβιάζει δικαιώματα τρίτων, δημιουργεί στο σηματούχο την ψευδαίσθηση ασφάλειας, η οποία καταλήγει, τελικά, επικίνδυνη (βλ. στη συνέχεια). Δηλαδή, μια καταχώριση χωρίς προηγούμενη νομική συμβουλή θα ισοδυναμεί πολύ συχνά, για μια σειρά από ειδικότερους λόγους, με «μη καταχώριση»˙ ή και κάτι ακόμα χειρότερο (βλ. ψευδαίσθηση ασφάλειας, η οποία τελικά καταλήγει επικίνδυνη).

Οι λόγοι για τους οποίος πρέπει να έχετε στο πλευρό σας ένα νομικό σύμβουλο με εξειδίκευση στο δίκαιο των σημάτων γίνονται εμφανείς και στο επόμενο ερώτημα.

Έχω εμπορικό σήμα. Το καταχώρισα στο Μητρώο Σημάτων. Είμαι ασφαλής;

Όχι. Η καταχώριση του εμπορικού σήματος δεν διασφαλίζει ότι δεν θα στραφούν τρίτοι εναντίον του σηματούχου ζητώντας τη διαγραφή του σήματος, αποζημίωση ή ακόμα και την επιβολή ποινικών κυρώσεων.

Αυτό συμβαίνει διότι υπό το νέο νόμο 4679/2020, ο έλεγχος τον οποίο κάνει η Διοίκηση για να προβεί στην καταχώριση περιορίζεται μόνο σε ένα μικρό μέρος το οποίο θα μπορούσε να γεννήσει ζητήματα στο μέλλον. Αντίθετα, εκείνο το οποίο δημιουργεί τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για την απροβλημάτιστη δραστηριοποίηση του σηματούχου είναι η προηγούμενη λήψη συμβουλής από κάποιον ειδικό. Έτσι, ακόμα και εάν υποτεθεί ότι τρίτος στρέφεται κατά του σηματούχου, η δουλειά που θα έχει προηγηθεί και η επισήμανση «περιοχών κινδύνου» θα έχει ως συνέπεια την ουσιώδη αύξηση των πιθανοτήτων απόρριψης εν γένει αιτημάτων τρίτων.

Για τους λόγους αυτούς, πολλές φορές λέγεται ότι η καταχώριση ενός σήματος για το οποίο δεν έχει προηγηθεί ο προηγούμενος ενδελεχής νομικός έλεγχος και νομική συμβουλή αποτελεί πρώτης τάξεως «παγίδα» για τον σηματούχο: αυτό διότι εκείνος, έχοντας δικαίωμα στο σήμα, διενεργεί επενδύσεις και επεκτείνει τη δραστηριότητά του, υπό μια ένδειξη η οποία όμως δεν αποκλείεται να είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε επιθετικές κινήσεις τρίτων. Με ένα απλό παράδειγμα: εάν το σήμα ακυρωθεί, όλες αυτές οι επενδύσεις θα έχουν γίνει στο κενό. Είναι σαν να κάνουμε μια κοστοβόρο ανακαίνιση σε σπίτι το οποίο μισθώνουμε για ορισμένο χρόνο -η ανακαίνιση γίνεται, αλλά τελικά καταλήγει όχι σε εμάς, αλλά σε κάποιον άλλο. Παράλληλα, αυτός ο «άλλος» θα μπορεί να μας ζητήσει και αποζημίωση (ή και να ξεκινήσει ποινικές διαδικασίες) επειδή κάναμε την ανακαίνιση, χωρίς πρώτα να ερωτηθεί.  

*Ο Γιάννης Ψαράκης (Υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ - ΜΔΕ ΙΙΙ) είναι δικηγόρος, συνεργάτης της Δικηγορικής Εταιρείας Ψαράκης|Κεφαλάς (www.psarakislegal.com) και ιδρυτής του IP hub “The Trademark Hoop” (www.thetrademarkhoop.com). Το βιβλίο του «Ο Κίνδυνος Σύγχυσης στο Δίκαιο του Σήματος» κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο «Νομική Βιβλιοθήκη».