Εμπορικό Σήμα: Πώς κατοχυρώνεται και πώς προστατεύεται

Σάββατο πρωί. Ο καφές έχει τελειώσει. Αναγκαζόμαστε, όχι χαρούμενοι, να πάμε στο super market της γειτονιάς. Ανάμεσα στις πολυάριθμες επιλογές αναζητούμε τον συγκεκριμένο, «δικό μας» καφέ. Τον αφαιρούμε από το ράφι, τον πληρώνουμε στο ταμείο και, στη συνέχεια, τον απολαμβάνουμε. Το αντίστοιχο συμβαίνει με πληθώρα προϊόντων και επιλογών μας.

Κάθε καταναλωτής, κατά κανόνα, διακρίνει (και συχνά επιλέγει) συγκεκριμένο προϊόν ή υπηρεσία από αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων στη βάση (και) του (διακριτικού) σήματος της επιχείρησης από την οποία προέρχεται. Προκύπτει, ως απολύτως προφανής, η ιδιαίτερα σημαντική αξία του σήματος. Κατά λογική ακολουθία: η ανάγκη της κατοχύρωσης και της προστασίας του.

Η σημασία του σήματος

Το σήμα αποτελεί ένα από τα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Ας σκεφτούμε κάποιους από τους παγκόσμιους επιχειρηματικούς κολοσσούς: Nike, Apple, Mercedes, Harley Davidson, Coca Cola, Google. Ποια θα ήταν η επίδραση στις πωλήσεις τους και ποια, εντέλει, η αξία τους, αν έλειπε το σήμα (και η διακριτική του δύναμη) από τα προϊόντα τους;

Η αξία όμως του σήματος δεν αφορά μόνο τους κολοσσούς. Αφορά κάθε επιχείρηση. Και τη δική μας. Οι καταναλωτές εύκολα αντιλαμβάνονται, με βάση τη διακριτική δύναμη του σήματος, τη σύνδεση προϊόντος/υπηρεσίας με την επιχείρηση προέλευσης. Διευκολύνονται, με τον τρόπο αυτό, στην επιλογή τους. Αναπτύσσουν σχέση/δεσμούς εμπιστοσύνης με τη συγκεκριμένη επιχείρηση -προς όφελος, αυτονοήτως, και της τελευταίας.

Η έννοια του σήματος

Ο πρόσφατος νόμος για τα σήματα (ν. 4679/2020) προσδιορίζει (και) το περιεχόμενο της έννοιας του σήματος. Προβλέπει συγκεκριμένα ότι: «Το εθνικό σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία, ιδίως από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, ή από σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα του προϊόντος ή τη συσκευασία του προϊόντος, ή από ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά:

α) είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων και

β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο, κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του».

Οι ρυθμίσεις του συγκεκριμένου νόμου επιτρέπουν, πλέον, να γίνονται δεκτά στο μητρώο οπτικοακουστικά και δυναμικά τρισδιάστατα σήματα. Επίσης: σήματα ήχου και κίνησης.

Το δικαίωμα επί του σήματος

Η διάρκεια ισχύος

Το δικαίωμα στο σήμα αποκτάται με την καταχώρισή του στο μητρώο. Η καταχώριση διαρκεί για μια δεκαετία και είναι δυνατή η ανανέωσή του, επίσης, ανά δεκαετία.

Θετική εξουσία δικαιούχου

Μόλις λάβει χώρα η καταχώριση, ο δικαιούχος αποκτά τυπικό, απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης του σήματος. Αποκτά το δικαίωμα χρήσης του σήματος και το δικαίωμα εκμετάλλευσής του με κάθε άλλο τρόπο (λ.χ. μεταβίβασης σε τρίτο ή παραχώρησης αποκλειστικής ή μη άδειας χρήσης).

Αρνητική εξουσία δικαιούχου

Ο δικαιούχος του σήματος, μετά την καταχώρισή του, έχει το δικαίωμα, μεταξύ άλλων, να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές (χωρίς τη συγκατάθεσή του), σημείο για ταυτόσημα (και υπό προϋποθέσεις παρόμοια) προϊόντα ή υπηρεσίες.

Η διαδικασία καταχώρισης σήματος

Προκειμένου να λάβει χώρα καταχώριση εθνικού σήματος, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να καταθέσει δήλωση κατάθεσης σήματος (έγχαρτη ή ηλεκτρονική) στην αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων.

Δεν καταχωρίζεται όμως ως σήμα οποιοδήποτε σημείο. Ο νόμος προβλέπει ρητά λόγους απόλυτους (λ.χ. όταν το σήμα στερείται διακριτικού χαρακτήρα) και σχετικούς (όταν, ενδεχομένως, υφίσταται προηγούμενη καταχώριση ταυτόσημου ή παρόμοιου σήματος). Στην τελευταία περίπτωση απαιτούνται δικαστικές ενέργειες του βλαπτόμενου δικαιούχου. Η αρμόδια υπηρεσία δεν δρα αυτεπάγγελτα.

Η καταχώριση σήματος μπορεί να γίνει σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Η προστασία από την προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος

Ο δικαιούχος του σήματος προστατεύεται σε περιπτώσεις προσβολής του (όταν, δηλ., χρησιμοποιείται από τρίτο σε ίδια ή παρόμοια προϊόντα ή υπηρεσίες). Η προστασία αυτή είναι διοικητική, αστική και ποινική.

Διοικητική προστασία

Όταν ο δικαιούχος του σήματος ασκήσει ανακοπή, σημείο ταυτόσημο ή παρόμοιο με το καταχωρισμένο σήμα του δεν γίνεται δεκτό για καταχώριση. Επιπλέον, αν τυχόν έχει καταχωριστεί ταυτόσημο ή παρόμοιο σήμα, τότε ακυρώνεται μετά την άσκηση αίτησης ακυρότητας.

Αστική προστασία

Όποιος έχει αξίωση για άρση και παράλειψη λόγω προσβολής του καταχωρισμένου από τον ίδιο σήματος μπορεί να ζητήσει προσωρινή (:αίτηση ασφαλιστικών μέτρων) ή/και οριστική δικαστική προστασία (:αγωγή).

Ποινική προστασία

Η προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος συνιστά ποινικό αδίκημα. Απειλείται, σε βάρος του παραβάτη, ποινή φυλάκισης και, σωρευτικά, χρηματική ποινή.

Το εμπορικό σήμα αποτελεί σημαντικό περιουσιακό στοιχείο για τις επιχειρήσεις. Η αξία και η σημασία του αποδεικνύεται, κάποιες φορές, δυσθεώρητα μεγάλη. Οι πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις εκσυγχρόνισαν το παλαιωμένο θεσμικό πλαίσιο προς την ορθή κατεύθυνση.

Ένα όμως είναι βέβαιο: ποτέ οι νομοθετικές ρυθμίσεις δεν θα αποτρέψουν τους καταχραστές των σημάτων (εκείνους, δηλ., που επιλέγουν οικονομικά οφέλη από την προσπάθεια, επενδύσεις και σήματα τρίτων) από τις έκνομες ενέργειές τους.

Εναπόκειται επομένως, στις ίδιες τις επιχειρήσεις, να προστατεύσουν τα σήματα και συμφέροντά τους. Σε πρακτικό επίπεδο: ευκταία η συνεχής εγρήγορση και ετοιμότητα για δικαστικές, μακράς διάρκειας συχνά, ενέργειες και εμπλοκές -με όχι αμελητέα κόστη.

*Ο κ. Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner της Koumentakis and Associates Law Firm