Ο νέος ρόλος των ΗΠΑ στη γεωπολιτική σκακιέρα

Όταν πριν από 80 χρόνια οι Γιαπωνέζοι βομβάρδιζαν και κατέστρεφαν μέρος του αμερικανικού πολεμικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ, μάλλον εν αγνοία τους, άνοιγαν ένα κεφάλαιο στην ιστορία τους, όπως και σε αυτήν του ανεπτυγμένου σήμερα δυτικού κόσμου.

Σχολιάζοντας τότε τη γιαπωνέζικη επίθεση, ένας Γιαπωνέζος ναύαρχος είχε πει, «Φοβάμαι ότι το μόνο που κάναμε, είναι να ξυπνήσουμε έναν κοιμισμένο γίγαντα και να τον γεμίσουμε με μια τρομερή αποφασιστικότητα….». Λίγα χρόνια αργότερα, η παρατήρηση του Ιάπωνα ναυάρχου επαληθευόταν, με μια δραματική ήττα της Ιαπωνίας.

Σήμερα, επισημαίνει ο βρετανικός Economist, η χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου είναι ειρηνική, πλούσια, καινοτόμος και με επιρροή στη διεθνή οικονομία. Και αυτό πρωτίστως βέβαια οφείλεται στους ίδιους τους Ιάπωνες που ανοικοδόμησαν τη χώρα τους, αλλά και στην πλούσια οικονομική στήριξη που είχαν σε όλα τα επίπεδα, από τη χώρα που τους νίκησε.

Ακόμα περισσότερο, χάρη στη μεταπολεμική φιλελεύθερη τάξη που η Αμερική βοήθησε να ριζώσει, η Ιαπωνία χάρη στον εξωστρεφή δυναμισμό της και τη δημιουργική της ικανότητα, έγινε κορυφαία διεθνής εμπορική και οικονομική δύναμη. «Όλα δεν είναι τέλεια, πλην όμως στη σημερινή Ιαπωνία είναι ασυγκρίτως καλύτερα από αυτά που είχαν προηγηθεί», επισημαίνει ο «Economist» και δεν έχει άδικο.

Προσθέτει δε το βρετανικό περιοδικό, πολύ σωστά κατά τη γνώμη μας, ότι «σε αντίθεση με τις προηγούμενες μεγάλες δυνάμεις, η Αμερική δεν χρησιμοποίησε τη στρατιωτική της κυριαρχία για να κερδίσει εμπορικό πλεονέκτημα εις βάρος των μικρότερων συμμάχων της. Αντίθετα, επέτρεψε στον εαυτό της να δεσμεύεται, τις περισσότερες φορές, από κοινούς κανόνες. Και αυτό το σύστημα που βασίζεται σε κανόνες επέτρεψε σε μεγάλο μέρος του κόσμου να αποφύγει τον πόλεμο και να ευημερήσει».

Από το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου έχουν περάσει 78 χρόνια. Στο διάστημα αυτό, συνέβησαν πολλά και σημαντικά γεγονότα, πλην όμως παγκόσμιος πόλεμος δεν υπήρξε. Σήμερα όμως το διεθνές τοπίο έχει αρκετά σύννεφα και κάποια από αυτά είναι όντως απειλητικά.

Στη διάρκεια της περιόδου διεθνούς ειρήνης, η Αμερική, και όχι μόνο αυτή βέβαια, ως υπερδύναμη, έκανε κάποια λάθη, τα οποία ως φαίνεται την κούρασαν, σε ποικίλα επίπεδα.

Τον τελευταίο καιρό, έτσι, η πάλαι πότε υπερδύναμη δείχνει αρκετές αδυναμίες, οι οποίες επόμενο είναι να ανοίγουν ορέξεις. Έτσι, οι εκπρόσωποι της Διεθνούς του Αυταρχισμού δοκιμάζουν τις προθέσεις και τις δυνατότητες του μεγάλου αντιπάλου.

Ο Ρώσος Βλαδίμηρος Πούτιν, στο πλαίσιο αυτών των «δοκιμών», συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία και ενδέχεται σύντομα να εισβάλει. Η Κίνα βομβαρδίζει τον εναέριο χώρο της Ταϊβάν με μαχητικά αεροσκάφη, χρησιμοποιώντας μακέτες αμερικανικών αεροπλανοφόρων για εξάσκηση στόχου και δοκιμάζοντας υπερηχητικά όπλα. Το Ιράν έχει υιοθετήσει τόσο μαξιμαλιστική στάση στις πυρηνικές συνομιλίες, που πολλοί παρατηρητές αναμένουν να καταρρεύσουν.

Έτσι, δύο αυταρχικές δυνάμεις απειλούν να καταλάβουν εδάφη που βρίσκονται επί του παρόντος υπό δημοκρατικό έλεγχο και το ένα τρίτο απειλεί να παραβιάσει τη Συνθήκη μη Διάδοσης Πυρηνικών Οπλων με την κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Πόσο μακριά θα φτάσει η Αμερική για να αποτρέψει τέτοιες τζογαδόρικες γεωπολιτικές ενέργειες, σε μια φάση όπου λαϊκισμός και ασυναρτησία κυριαρχούν στο εσωτερικό των ΗΠΑ; Από μόνο του αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα.

Για την ώρα, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν προειδοποίησε τον κ. Πούτιν για σοβαρές συνέπειες, εάν η Ρωσία εξαπέλυε νέα επίθεση κατά της Ουκρανίας. Διατήρησε τις κυρώσεις κατά του Ιράν και τον Οκτώβριο είπε ότι η Αμερική είχε μια «δέσμευση» να υπερασπιστεί την Ταϊβάν, αν και στενοί συνεργάτες του επέμεναν ότι η πολιτική δεν έχει αλλάξει. (Η Αμερική αρνείται εδώ και καιρό να πει αν θα στείλει δυνάμεις για να αποκρούσουν μια κινεζική εισβολή, έτσι ώστε να μην ενθαρρύνει οποιαδήποτε ταϊβανέζικη ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει μια.) Η Κίνα έμεινε να αναρωτιέται έτσι αν ο Τζο Μπάιντεν έκανε λάθος ή υπαινίσσεται μια πιο σθεναρή στάση. Ακόμα, στις 7 Δεκεμβρίου η Βουλή των Αντιπροσώπων της Αμερικής έδωσε μεγάλη ώθηση στον αμυντικό προϋπολογισμό.

Πριν λίγες ημέρες επίσης, ο Αμερικανός πρόεδρος διοργάνωσε μια «Σύνοδο για τη Δημοκρατία» και θέλησε έτσι να ενθαρρύνει τις χώρες που συνθέτουν μαζί με τις ΗΠΑ τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη να συνεργαστούν ακόμη περισσότερο και να αντισταθούν στους παραλογισμούς των άκρων.

Ωστόσο, σύμφωνα με έγκυρες πηγές στις ΗΠΑ, η Αμερική είναι απρόθυμη να χρησιμοποιήσει σκληρή δύναμη σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Ένας συνασπισμός γερακιών και περιστεριών στην Ουάσιγκτον καλεί για «αυτοσυγκράτηση». Τα περιστέρια λένε ότι προσπαθώντας να αστυνομεύει τον κόσμο, η Αμερική αναπόφευκτα απορροφάται σε άσκοπες συγκρούσεις στο εξωτερικό, που δεν μπορεί να κερδίσει. Τα γεράκια λένε ότι η Αμερική δεν πρέπει να αποσπάται από το μόνο καθήκον που μετράει: να ορθώσει το ανάστημά της στην Κίνα.

Για να επιτύχει όμως κάτι τέτοιο, η αμερικανική διοίκηση θα πρέπει να κάνει μια σοβαρή προσπάθεια κατανόησης της υπό εκκόλαψη νέας γεωπολιτικής τάξης με κριτήρια ορθολογικά και όχι λαϊκίστικα. Στην αντιπαράθεσή της με τον ακραίο αυταρχισμό και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία, η δημοκρατία πρέπει να δείξει την ιδεολογική και ηθική της ανωτερότητα.