Πώς ο «θόρυβος» μπλοκάρει τη λήψη αποφάσεων

Από τη στιγμή που υπάρχει κρίση (judgment) στη λήψη αποφάσεων, υπάρχει και θόρυβος. Όταν δύο γιατροί κάνουν διαφορετικές διαγνώσεις για τον ίδιο ασθενή, όταν δύο δικαστές επιβάλλουν περισσότερο ή λιγότερο αυστηρές ποινές για το ίδιο αδίκημα, όταν δύο μάνατζερ ανθρωπίνου δυναμικού λαμβάνουν αντίθετες αποφάσεις για ένα υποψήφιο σε μια θέση, είμαστε αντιμέτωποι με το θόρυβο.

Το άρθρο αυτό στηρίζεται στο νέο βιβλίο των Daniel Kahneman, Olivier Sibony, Vass R. Sunstein με θέμα “Noise: Pourquoi nous faisons des erreurs de jugement et comment les eviter”, Εκδόσεις Odile Jacob, Σεπτέμβριος 2021.

Με το θέμα των αποφάσεων έχουμε ασχοληθεί πρόσφατα με πληθώρα βιβλίων και άρθρων:

1. Κ. Ζοπουνίδης, Η απόφαση, γνωστικά αντικείμενα και παράγοντες, εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2021.
2. Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυκριτήρια υποστήριξη αποφάσεων σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, η αναλυτική-συνθετική προσέγγιση, εκδόσεις Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2021.
3. Κ. Ζοπουνίδης, η Τέχνη της απόφασης σε περίοδο κρίσης, Ναυτεμπορική, Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2020.

Ο Daniel Kahneman, είναι ο μόνος ψυχολόγος που έλαβε ποτέ, το 2002, το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας για τις εφαρμογές της έρευνάς του σε θέματα συμπεριφοράς στη χρηματοοικονομική. Επειδή είμαστε υπερβολικά αισιόδοξοι, είτε ψάχνουμε αυτό που επιβεβαιώνει τη γνώμη μας είτε φοβόμαστε μήπως χάσουμε, η άποψή μας για τα πράγματα είναι προκατειλημμένη.

Αυτή τη φορά, ο Kahneman αντιμετωπίζει ένα πιο δύσκολο πρόβλημα: το λάθος που πηγαίνει προς όλες τις κατευθύνσεις και το οποίο αποκαλεί «θόρυβο». Για να το ξεπεράσει, συνεργάσθηκε με τον Olivier Sibony, καθηγητή στο Hautes Etudes Commerciales – HEC Paris και τον Cass R. Sunstein, Καθηγητή Νομικής στο Harvard. Ο θόρυβος είναι η αλλαγή που κάθε άτομο φέρνει στην κρίση του ανάλογα με το χαρακτήρα του (σοβαρός, επιεικής) και την κατάστασή του (χαρούμενος, λυπημένος, κουρασμένος, θυμωμένος) που θα επηρεάσει την απόφασή του, την κρίση του όσο και τις προκαταλήψεις του.

Θόρυβος και λάθος

Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε το λάθος της κρίσης πρέπει να μας ενδιαφέρει τόσο η προκατάληψη, όσο και ο θόρυβος. Μερικές φορές ο θόρυβος είναι το πιο σημαντικό συστατικό του λάθους. Και όμως, στη δημόσια συζήτηση για το ανθρώπινο λάθος και σε οργανισμούς σε όλο τον κόσμο, η ύπαρξη θορύβου σπάνια αναγνωρίζεται.

Το επίπεδο θορύβου που επηρεάζει τις αποφάσεις που λαμβάνονται στον πραγματικό κόσμο είναι συγκλονιστικά υψηλό. Παρακάτω οι συγγραφείς παραθέτουν μερικά ανησυχητικά παραδείγματα, μέσα σε καταστάσεις όπου η ορθότητα των αποφάσεων έχει ωστόσο μεγάλη σημασία.

Ιατρική

Ο θόρυβος είναι ιδιαίτερα υψηλός στη ψυχιατρική, έναν τομέα στον οποίο προφανώς παίζει μεγάλο ρόλο η υποκειμενική κρίση. Όμως είναι πολύ παρών και σε ειδικότητες που δεν θα το περίμενε κανείς, όπως η ακτινολογία.

Προβλέψεις

Είτε πρόκειται για πρόβλεψη των πωλήσεων ενός νέου προϊόντος, είτε για το ποσοστό ανεργίας, είτε για την πιθανότητα πτώχευσης μιας επιχείρησης, οι επαγγελματίες της πρόβλεψης καταλήγουν σε εξαιρετικά μεταβλητά αποτελέσματα. Όχι μόνο διαφωνούν μεταξύ τους, αλλά συχνά δεν συμφωνούν ούτε με τον εαυτό τους. Έτσι, ζητήθηκε από μια ομάδα προγραμματιστών λογισμικού δύο φορές, με διαφορά λίγων εβδομάδων, να υπολογίσουν το χρόνο που απαιτείται για την ολοκλήρωση της ίδιας εργασίας: οι εκτιμώμενοι χρόνοι διέφεραν κατά 71% κατά μέσο όρο.

Ανθρώπινοι πόροι

Οι υπεύθυνοι που κάνουν συνεντεύξεις για πρόσληψη ατόμων επικεντρώνονται στους ίδιους υποψηφίους με πολύ διαφορετικές απόψεις. Μόλις προσληφθούν, οι υποψήφιοι δεν τελειώνουν με το θόρυβο: οι βαθμολογίες επίδοσής τους είναι επίσης πολύ μεταβλητές και εξαρτώνται περισσότερο από το άτομο που κάνει την αξιολόγηση παρά από την επίδοση που αξιολογείται.

Πατέντες

Οι συντάκτες μιας έγκυρης μελέτης έχουν εντοπίσει την παρουσία θορύβου στη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας: «το αν το γραφείο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας χορηγεί ή απορρίπτει ένα δίπλωμα συνδέεται με σημαντικό τρόπο στην τύχη, πράγμα που σημαίνει ότι από επιθεωρητή σε επιθεωρητή υπάρχει μεγάλη μεταβλητότητα στις απόψεις». Αυτή η μεταβλητότητα είναι προφανώς προβληματική από την άποψη της δικαιοσύνης.

Αιτήσεις για πολιτικό άσυλο

Στις ΗΠΑ, η απόφαση για την αποδοχή ή όχι ενός αιτούντος άσυλο μοιάζει με λοταρία. Μια μελέτη υποθέσεων που ανατέθηκαν τυχαία σε διαφορετικούς δικαστές δείχνει ότι ο ένας από αυτούς απάντησε θετικά στο 5% των αιτημάτων που του υποβλήθηκαν και ένας άλλος στο 88%. Η μελέτη είχε έναν υποβλητικό τίτλο: η ρουλέτα των προσφυγών.

Αυτά τα παραδείγματα θορύβου είναι απλώς το αναδυόμενο μέρος ενός τεράστιου παγόβουνου. Κάθε φορά που μελετάμε την ανθρώπινη κρίση (human judgment), υπάρχει μια μεγάλη πιθανότητα να βρούμε κάποιο θόρυβο σε αυτήν. Για να βελτιώσουμε την ποιότητα των κρίσεων μας, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την προκατάληψη, αλλά και το θόρυβο. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Le Monde», Παρασκευή 22 Οκτωβρίου 2021, ο Daniel Kahneman αναφέρει: «Το κύριο θέμα μου είναι αυτό του λάθους. Αυτό έχει τρεις πηγές: η άγνοια – που μπορεί να μειωθεί από την εκπαίδευση -, η προκατάληψη και τέλος ο θόρυβος. Αυτός ο τελευταίος συνδέεται με το γεγονός ότι οι άνθρωποι εμπιστεύονται σε υπερθετικό βαθμό την κρίση τους. Αυτό είναι το προπατορικό μας αμάρτημα».

*Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Καθηγητής. Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France