Το δίλημμα μεταξύ προοδευτικής φορολογίας και flat tax

Υπάρχει η θεωρητική πιθανότητα διαμόρφωσης ενός φορολογικού συστήματος δικαιότερου και πιο αποτελεσματικού από το σημερινό; Ναι, υπάρχει, και αυτό είναι το αναλογικό, το γνωστό flat tax.

Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο γνωστός φιλελεύθερος νομικός και διανοητής Τάσος Αβραντίνης στο μόλις εκδοθέν βιβλίο του «Ενιαιος φορολογικός συντελεστής» (εκδ. Πατάκης). Εδω υποστηρίζει με μεγάλο πάθος και πληθώρα επιχειρημάτων την υπεροχή του αναλογικού φόρου (flat tax) έναντι της προοδευτικής φορολογίας που ισχύει σήμερα στη χώρα μας.

Η διαφορά μεταξύ των δύο συστημάτων φορολόγησης έγκειται στο ότι στο πρώτο σύστημα ο φορολογούμενος καταβάλει ένα ποσοστό του εισοδήματος του που είναι το ίδιο για όλους, ενώ στο δεύτερο σύστημα το ποσοστό μεταβάλλεται ανάλογα με το εισόδημα του φορολογουμένου. Και στα δύο συστήματα οι πιο εύποροι πληρώνουν περισσότερα από τους λιγότερο εύπορους.

Τα επιχειρήματα του συγγραφέα μπορούν να διαχωρισθούν σε δύο ενότητες: Αυτά που αφορούν την δικαιοσύνη των δύο συστημάτων και αυτά που αφορούν την αποτελεσματικότητά τους.

Οσον αφορά το πρώτο σκέλος είναι περίπου αυτονόητο ότι ένας φόρος όπου όλοι πληρώνουν το ίδιο ποσοστό του εισοδήματος τους ικανοποιεί το αίτημα της ισότητας των πολιτών έναντι του νόμου. Ικανοποιεί επίσης το αίτημα ότι όλοι θα πρέπει να συνεισφέρουν ανάλογα με το ύψος των εισοδημάτων τους στο βαθμό που ένας π.χ. 20% φόρος σε ένα εισόδημα 10 χιλ. ευρώ αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό ποσό απ’ ότι σε ένα εισόδημα 100 χιλιάδων ευρώ.

Αν περάσουμε τώρα στην λεγόμενη προοδευτική φορολογία είναι δύσκολο να δει κανείς οποιαδήποτε ισότητα έναντι του νόμου. Είναι γεγονός ότι κατά καιρούς έγιναν διάφορες προσπάθειες να υπάρξει μια θεωρητική τεκμηρίωση που να νομιμοποιεί την διαφορετική μεταχείριση των πολιτών όμως, όπως σωστά υποστηρίζει ο συγγραφέας δεν τελεσφόρησαν.

Μια σχετικά πρόσφατη προσπάθεια τεκμηρίωσης της δικαιοσύνης της προοδευτικής φορολογίας έγινε στη βάση της θεωρίας της οριακής ωφελιμότητας του εισοδήματος. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία η απώλεια οφέλους από την αφαίρεση ενός ποσού από το εισόδημα κάποιου είναι τόσο μικρότερη, όσο μεγαλύτερο είναι το εισόδημα από το οποίο αφαιρείται και αντιστοίχως τόσο μεγαλύτερη, όσο χαμηλότερο το εισόδημα.

Προκειμένου λοιπόν να έχουμε ίση απώλεια οφέλους, άρα ισότητα φορολογικών θυσιών θα πρέπει να αφαιρείται μεγαλύτερο ποσοστό από το υψηλότερο εισόδημα και μικρότερο ποσοστό από το μικρότερο.

Ομως αυτή η θεωρία σκοντάφτει στο γεγονός ότι κάθε ένας από εμάς έχει το δικό του πλάνο ζωής (οράματα αξίες κ.λπ.) έτσι ώστε να μην είναι δυνατή η διαπροσωπική σύγκριση της ωφελιμότητας. Δεν μπορείς να πεις ότι η απώλεια ωφελιμότητας για τον (πιο ευπορο) Γιώργο από την αφαίρεση 1.000 ευρώ από το εισόδημα του είναι μικρότερη από την απώλεια ωφελιμότητας της αφαίρεσης του αντίστοιχου ποσού από τον (λιγότερο εύπορο) Νίκο. Διότι αυτά τα «έξτρα» 1.000 ευρώ για τον Γιώργο του επέτρεπαν, για παράδειγμα, να ασχολείται με το ψάρεμα, δραστηριότητα που ήταν στο επίκεντρο της ζωής και των οραμάτων του. Συγκρίσεις ωφελιμότητας θα είχαν νόημα μόνο σε μία κοινωνία στην οποία θα υπήρχε μόνο μια ιεράρχηση αξιών την οποία είχε επιβάλλει το κράτος σε όλους τους πολίτες. Αλλά δεν βρισκόμασταν ακόμα σε αυτό το στάδιο.

Περνώντας τώρα στο σκέλος που αφορά τις πρακτικές επιπτώσεις των δύο διαφορετικών συστημάτων ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η αναλογική φορολογία παρουσιάζει ένα πλήθος πλεονεκτημάτων σε σχέση με την προοδευτική φορολογία. Ετσι, για παράδειγμα:

• απαιτεί λιγότερη γραφειοκρατία για την κατανομή και συλλογή των φόρων
• ενθαρρύνει τις επενδύσεις την επιχειρηματική δραστηριότητα και εν γένει την ανθρώπινη προσπάθεια καθώς δεν τιμωρεί την επίτευξη υψηλότερου εισοδήματος όπως συμβαίνει με την προοδευτική φορολογία
• περιορίζει την φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή.

Ολα αυτά τα επιχειρήματα συνοδεύονται από έρευνες που τα τεκμηριώνουν αν και όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό για κάθε ένα από αυτά τα θέματα η σχετική βιβλιογραφία είναι ατέλειωτη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο που αφορά την ευρωπαϊκή εμπειρία με τον αναλογικό φόρο σε χώρες όπως η Εσθονία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Ρωσία κ.λπ. καθώς και το κεφάλαιο που αναλύει τις δημοσιονομικές επιπτώσεις που θα είχε η υιοθέτηση του αναλογικού φόρου στην Ελλάδα.

Είναι λοιπόν η αναλογική φορολογία η απάντηση στο ερώτημα για ένα δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα; Ισως. Ομως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι και η αναλογική φορολογία που π.χ. επέβαλλαν οι φεουδάρχες και βασιλείς στους χωρικούς τον Μεσαίωνα (που ορισμένες φορές υπερέβαιναν το 80% της σοδειάς(!) μπορεί να είναι εξίσου αποκρουστική με την προοδευτική φορολογία που επιβάλλει η κάστα των πολιτικών σήμερα.

Γι’ αυτό νομίζω ότι το θέμα αυτό, όπως και τόσα άλλα στη ζωή θα πρέπει να λυθεί μέσα από τον φορολογικό πειραματισμό και την επιλογή. Ας επιτραπεί ο φορολογικός ανταγωνισμός όχι μόνο μεταξύ των κρατών, άλλα και κυρίως εντός του κάθε κράτους. Αλλες περιφέρειες στην Ελλάδα θα μπορούσαν να έχουν μορφές αναλογικής φορολογίας, άλλες προοδευτική. Αλλες θα προσέφεραν πλουσιοπάροχα δημόσια αγαθά με υψηλή φορολογία και άλλες θα ήταν φορολογικοί παράδεισοι με λιγότερα, όμως, δημόσια αγαθά.

Και έχοντας διαμορφώσει ένα τέτοιο πλαίσιο ας αφήσουμε τον πολίτη να ψηφίσει. Οχι με την κάλπη μια φορά κάθε 4 έτη, αλλά κάθε στιγμή με «τα πόδια του» εγκαθιστάμενος, επενδύοντας και δουλεύοντας στην περιοχή που επιθυμεί.

Oπως παρατηρεί στον πρόλογο του ο καθ. Γιώργος Μπήτρος στη χώρα μας απουσιάζουν βιβλία στο οποίο τίθενται τέτοια θεμελιώδη θέματα όπως της φορολογικής δικαιοσύνης και της αποτελεσματικότητα διαφόρων φορολογικών συστημάτων. Για αυτό το βιβλίο του Τάσου Αβραντίνη -όπως και οι άλλες κατά καιρούς δημοσιεύσεις του- είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενο. Οχι γιατί απαντάει σε όλα τα ερωτήματα, αλλά απλά γιατί τα θέτει με ένα τρόπο που προωθεί την τεκμηριωμένη συζήτηση και κριτική.

Κάτι που επίσης χρειάζεται πολύ αυτή η χώρα.

To βλβλίο του κ. Τάσου Αρβαντίνη