Γιατί η Κούβα βουλιάζει σε μια νέα βαθιά κρίση

Οι πρωτοφανείς πρόσφατες μαζικές διαδηλώσεις στην Κούβα είχαν ασφαλώς σαν αίτιο τις ελλείψεις ακόμα και των πιο βασικών ειδών κατανάλωσης και τις διακοπές της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Ολα αυτά σχετίζονται με το κυριολεκτικό «βούλιαγμα» της κουβανικής οικονομίας που το περασμένο έτος παρουσίασε απώλεια 11% του ΑΕΠ, ενώ αυτό το έτος αναμένεται να παρουσιάσει ισχνή ανάκαμψη που δεν πρόκειται να ξεπεράσει το 2%.

Ορισμένοι αναλυτές αποδίδουν το ναυάγιο της κουβανικής οικονομίας πρωτίστως στο εμπάργκο που εφαρμόζουν εδώ και 60 χρόνια οι ΗΠΑ στο νησί. Αλλοι πάλι θεωρούν ότι την μεγαλύτερη ευθύνη την φέρει η οικονομική πολιτική της χώρας και συγκεκριμένα το μοντέλο της κρατικά σχεδιασμένης οικονομίας όπου τα περιουσιακά δικαιώματα και ο μηχανισμός της αγοράς παίζουν περιθωριακό μόνο ρόλο.

Ολοι αναγνωρίζουν ότι το εμπάργκο είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Όμως τι ακριβώς συνεπάγεται αυτό το εμπορικό εμπάργκο;

Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό όμως το εμπάργκο που πρωτοεφαρμόσθηκε το 1960 από τον πρόεδρο Dwight Eisenhower είχε οικονομικά και όχι πολιτικά αίτια. To εμπάργκο ισοδυναμούσε με απαγόρευση των εξαγωγών των ΗΠΑ (εκτός ορισμένων φαρμάκων) και επιβλήθηκε ως αντίμετρο στην κρατικοποίηση από την επαναστατική κυβέρνηση του Fidel Castro, που μόλις είχε καταλάβει την εξουσία, αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων αξίας 1 δισ. δολαρίων (κυρίως εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης και διάφορες μορφές ακίνητης περιουσίας).

Τον Φεβρουάριο του 1962 η κυβέρνηση του John Kennedy διεύρυνε το εμπάργκο απαγορεύοντας και τις εισαγωγές προϊόντων από την Κούβα. Αυτό έγινε στη βάση ενός νόμου που ψήφισε το Κογκρέσο ο οποίος διεύρυνε τις κυρώσεις μέχρις ότου η κουβανική κυβέρνηση αποζημίωνε τους αμερικάνους πολίτες για τις κρατικοποιήσεις των περιουσιών τους.

Κατά την διάρκεια των ετών που έχουν περάσει μέχρι σήμερα έγιναν αρκετές προσθήκες στις αρχικές κυρώσεις με ποιο σημαντική τον νόμο Helms-Burton που ψηφίσθηκε κατά την διάρκεια της προεδρίας Bill Clinton και που είχε ως στόχο να περιορίσει τις επενδύσεις τρίτων χωρών στην Κούβα.

Ο νόμος αυτός επέβαλλε την απαγόρευση βίζας εισόδου και παραμονής στις ΗΠΑ οποιουδήποτε ατόμου είχε ωφεληθεί από τις κατασχέσεις των αμερικανικών περιουσιών στην Κούβα, ενώ παράλληλα επέτρεπε σε οποιονδήποτε αμερικανό πολίτη γεννημένο στην Κούβα να προσφύγει σε αμερικανικό δικαστήριο εναντίον οποιασδήποτε επιχείρησης εκμεταλλευόταν περιουσιακά στοιχεία που του ανήκαν.

Ο νόμος αυτός όπως γίνεται εύκολα κατανοητό δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα σε επιχειρήσεις τρίτων χωρών που επιθυμούσαν να επενδύσουν στην Κούβα. Αν μια ισπανική επιχείρηση πχ άνοιγε ένα ξενοδοχείο σε γη που κάποτε είχε αμερικανό ιδιοκτήτη κινδύνευε να δεχθεί αγωγές αποζημίωσης από τον παλιό ιδιοκτήτη ή τους απογόνους του.

Το εμπάργκο ενισχύθηκε περαιτέρω με την άνοδο του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ. Κατα την διάρκεια αυτής της περιόδου η Κούβα μπήκε στην λίστα των χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τον επιπλέον περιορισμό ταξιδιών αμερικανών πολιτών στη νήσο καθώς και στην αποστολή εμβασμάτων από τους μετανάστες στους συγγενείς τους που παρέμεναν στην Κούβα.

Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές ο περιορισμός στην αποστολή των εμβασμάτων -μια από τις κυριότερες πηγές συναλλάγματος της κουβανικής οικονομίας- ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει και την οικονομία να εισέλθει σε βαθιά κρίση.

Πάντως πρέπει να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια στέρεψαν και άλλες σημαντικές πηγές συναλλάγματος που δεν είχαν σχέση με το εμπάργκο.

Μια τέτοια σημαντική πηγή ήταν οι πληρωμές για τους κουβανούς γιατρούς που έστελνε η κυβέρνηση σε φίλες σοσιαλιστικές χώρες στην Λατινική Αμερική. Η άνοδος σε πολλές απ’ αυτές τις χώρες δεξιών κυβερνήσεων (π.χ. Βραζιλία, Εκουαντορ, Βολιβία κ.λπ.) οδήγησε στην εκδίωξη των κουβάνων γιατρών και σε απώλεια της σημαντικής αυτής πηγής ξένου συναλλάγματος. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της Βενεζουέλας. Παρόλο που εδώ δεν υπήρξε αλλαγή κυβερνήσεως εν τούτοις η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα την έκαναν να μειώσει τις οικονομικές μεταφορές της προς την Κούβα που κάποτε έφταναν το επίπεδο του 22% του ΑΕΠ (της Κούβας).

Τέλος θα πρέπει να γίνει αναφορά και στην κατάρρευση λόγω Covid μιας άλλης πολύ σημαντικής πηγής συναλλάγματος για την Κούβα: του τουρισμού. Υπολογίζεται ότι τα έσοδα από τον τουρισμό μειώθηκαν από 3 δισ. δολάρια σε λιγότερο από 1 δισ. Σήμερα όποιος θέλει να επισκεφθεί το νησί μπορεί να το πράξει μόνο αφού πληρώσει για την παραμονή του σε ένα ξενοδοχείο καραντίνας για ορισμένες ημέρες.