Οι επιχειρήσεις ως πολιτικό αντικείμενο και η κοινωνική ευθύνη

Το Ηνωμένο Βασίλειο, κορυφαία δύναμη στον κόσμο τον 19ου αιώνα, άρχισε σταδιακά να άρει τους περιορισμούς που βαρύνουν τις επιχειρήσεις. Γάλλοι τραπεζίτες και βιομήχανοι, που φοβόταν τον ανταγωνισμό από την Αγγλία, μετά τη συμφωνία του ελεύθερου εμπορίου του 1851, απέκτησαν την ίδια ελευθεροποίηση το 1857. Αλλά στο τέλος του 19ου αιώνα, η δύναμη αυτών των γιγαντιαίων επιχειρήσεων ανησυχούσε τους πιλιτικούς και την κοινή γνώμη.

Το εργατικό κίνημα και οι κοινωνικοί νόμοι δημιουργούν ένα νέο νομικό πλαίσιο αντικειμενικού στόχου που αναγκάζει τις επιχειρήσεις να είναι υπόλογες.

Η ευθύνη τους ασχολείται με θέματα παιδικής εργασίας, ατυχημάτων, υγείας, συνδικαλιστικής ελευθερίας. Το 1919, οι αρχές της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας κατέστησαν αυτές τις ευθύνες καθολικές.

Για τα νέα μοντέλα επιχειρήσεων, την πολιτική εξουσία της επιχείρησης και το νέο ρόλο τους στην κοινωνία που είναι το μεγάλο ζήτημα της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε δύο πρόσφατες δημοσιεύσεις μας.

1. Κ. Ζοπουνίδης, ο πολιτικός ρόλος της επιχείρησης, Ναυτεμπορική, Τετάρτη 19 Αυγούστου 2020.

2. Κ. Ζοπουνίδης, η ενηλικίωση της επιχείρησης, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου 2020.

Η κρίση του 1929

Η κρίση του 1929 στις ΗΠΑ ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο, αντιμετωπίζοντας την πτώχευση του χρηματοοικονομικού συστήματος, το οποίο κατέστρεψε εκατομμύρια μετόχους. Το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος πρέπει να θεωρηθεί υπεύθυνος για την επιχείρηση; Οι μέτοχοι ή οι μάνατζερ της;

Εάν η μια προσέγγιση ισχυρίζεται ότι η επιχείρηση είναι πράγματι ιδιοκτησία των μετόχων της, των οποίων τα συμφέροντα πρέπει να υπερασπιστεί ο μάνατζερ, η άλλη προσέγγιση σημειώνει ότι η κοινότητα που σχηματίζεται από την επιχείρηση και οι συνέπειες των ενεργειών της στην κοινωνία -- καλές ή κακές – την κάνουν ένα ηθικό πρόσωπο για το οποίο είναι υπεύθυνοι όλοι οι συμμετέχοντες.

Η ηθική των μάνατζερ

Με βάση το βιβλίο του Howard Bowen, Social Responsibilities of the Businessman (1953, 276 σελίδες), η έμφαση δίνεται στην ηθική των μάνατζερ οι οποίοι στη συνέχεια ανέλαβαν την κυριαρχία έναντι των μετόχων στη διακυβέρνηση των μεγάλων επιχειρήσεων.

Στο τέλος του 1960, ο Milton Friedman (1912-2006) επιβεβαιώνει ότι οι μάνατζερ λογοδοτούν μόνο στους μετόχους και με αυτό τον τρόπο η επιχείρηση γίνεται πιο αποτελεσματική για να απαντήσει στις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτή η πεποίθηση τέθηκε ωστόσο σε αμφισβήτηση από τους Dennis και Donella Meadows (Club de Rome 1972), που θεωρούν ότι η υπεθυνότητα των επιχειρήσεων μέσα στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος πρέπει να επεξεργαστεί.

Η επιχείρηση περνάει από το καθεστώς της ατομικής υπευθυνότητας σε αυτό της ανθρώπινης κοινότητας. Οι ερευνητές του επιστημονικού μάνατζμεντ εκφράζουν τη σκέψη σχετικά με τη διακυβέρνηση της επιχείρησης, δηλαδή το παιχνίδι των ισορροπιών της εξουσίας εσωτερικών και εξωτερικών οι οποίες παράγουν τη στρατηγική της και τις αποφάσεις της.

Η επιχείρηση αποδεικνύεται ότι είναι ένα πολιτικό αντικείμενο και όχι μόνο ένας παράγοντας της αγοράς. Το κοινωνικό της συμφέρον υπερβαίνει το ιδιωτικό συμφέρον των μετόχων και των μάνατζερ της. Ο νόμος του υπουργείου οικονομίας και χρηματοοικονομικών της Γαλλίας το 2019 αναφέρει «ότι η επιχείρηση διοικείται σε σχέση με το κοινωνικό συμφέρον, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της δραστηριότητάς της» (νόμος για την ανάπτυξη και μετασχηματισμό των επιχειρήσεων.

Συμπερασματικά, η έλευση των μεγάλων επιχειρήσεων βιήθησε στην κοινωνική υπευθυνότητά τους με περισσότερη επικοινωνία και διάλογο μεταξύ ομάδων ενδιαφερομένων συμπεριλαμβανομένων και των μετόχων. Η κοινωνική υπευθυνότητα αποτελεί βεβαίως μια σημαντική καινοτομία μέσα στο μάνατζμεντ των επιχειρήσεων και όλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αυτή η καινοτομία θα αλλάξει το DNA τους.

* Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

** Η Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ είναι υποψήφια Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering στο Πολυτεχνείο Κρήτης