Το καλό και το κακό σενάριο για την παγκόσμια οικονομία

Με βάση την μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας «Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές» (2021), η οικονομική κρίση που ενέσκηψε λόγω της Covid-19 και των επιπτώσεων της, κατατάσσεται ως η τέταρτη σοβαρότερη παγκόσμια ύφεση του τελευταίου 1,5 αιώνα, αφήνοντας πίσω τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και την Μεγάλη Ύφεση του 1929.

Παρά την αναιμική ανάκαμψη που καταγράφηκε στα μέσα του 2020, η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα τελικά συρρικνώθηκε στο 4,3%.

Στο παραπάνω διάγραμμα απεικονίζονται εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας για την παγκόσμια ανάπτυξη.

Στον κάθετο άξονα απεικονίζονται σε ποσοστά τα διάφορα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και στον οριζόντιο οι διαφορετικές χρονικές περίοδοι που αντιστοιχούν στα ποσοστά. Το μπλε ραβδόγραμμα αντιστοιχεί στα επίπεδα της οικονομικής ανάπτυξης παγκοσμίως, ενώ η κόκκινη και η κίτρινη καμπύλη δείχνουν την πορεία της οικονομικής ανάπτυξης για τις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες αντίστοιχα. Η ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες σημείωσε κατακόρυφη πτώση, ενώ οι προβλέψεις της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2022 δίνουν ελπίδες για την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας.

Η παγκόσμια οικονομία υπέστη σοβαρότατο πλήγμα μετά το κλείσιμο των εθνικών συνόρων και την κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου, που οδήγησαν στην αναστολή της διεθνούς εφοδιαστικής δραστηριότητας και της παροχής αγαθών και υπηρεσιών. Αισθητή μείωση έχει επέλθει στο παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο το 2020 συρρικνώθηκε κατά 9,5%. Τα γεγονότα αυτά είχαν έντονα αρνητικό αντίκτυπο στα έσοδα από τις εξαγωγές, οδηγώντας σε σημαντική υποτίμηση εθνικών νομισμάτων και σε αυξήσεις στο κόστος δανεισμού, κυρίως σε εξαγωγικές χώρες όπως το Εκουαδόρ και το Ομάν.

Οι εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνουν ότι μέχρι το έτος 2025 η παγκόσμια παραγωγή ενδέχεται να είναι μειωμένη κατά 5% σε σύγκριση με τα ποσοστά που είχαν καταγραφεί πριν από την έναρξη της πανδημικής κρίσης. Η απώλεια αυτή αντιστοιχεί στο 36% της παγκόσμιας παραγωγής του 2019. Εντωμεταξύ, το εμπόριο των αγαθών έχει σημειώσει ανάκαμψη, αν και επλήγη πρώτο, σε αντίθεση με τον τομέα των υπηρεσιών και ειδικά του διεθνούς τουρισμού [Διάγραμμα 2], ο οποίος παραμένει σε ύφεση.

Ως επακόλουθο, οι οικονομίες που εξαρτώνται κυρίως από τις υπηρεσίες και τον τουρισμό (CaboVerde, Μαλδίβες, Μαυροβούνιο, Καραϊβική, Σεϋχέλλες), εκείνες που επλήγησαν σε μεγαλύτερο βαθμό από την έξαρση της πανδημίας στο εσωτερικό τους (Αργεντινή, Ινδία, Μεξικό, Περού) και αυτές που επηρεάστηκαν από την πτώση της εξωτερικής ζήτησης (Εκουαδόρ, Ομάν), ζημιώθηκαν στο μεγαλύτερο βαθμό. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι το εμπόριο αγαθών θα αυξηθεί κατά μέσο όρο 5,1% το 2021-2022, ενώ το εμπόριο των υπηρεσιών αναμένεται να ανακάμψει κατά μέσο όρο 3,2% για το ίδιο χρονικό διάστημα.

Μαζί με το εμπόριο υπηρεσιών, ο τομέας των εξαγωγών παρουσιάζεται αδύναμος για αυτή την διετία με μία προβλεπόμενη αύξηση κατά μέσο όρο 2,8%. Είναι επομένως, αναπόδραστη η παρουσία ενός κλίματος βεβαιότητας τόσο για τη βιωσιμότητα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας, όσο και για την εξέλιξη της πανδημίας και τις επιπτώσεις της στο διεθνές εμπόριο και τον τουρισμό.

Το διάγραμμα δείχνει τις διεθνείς αφίξεις τουριστών για τα έτη 2019-2020, σε εκατομμύρια ανά μήνα. Το 2019 ο αριθμός των τουριστών ξεπέρασε τα 160 εκατομμύρια κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος), την ίδια περίοδο που το 2020 ο αριθμός αυτός έπεσε κάτω από τα 40 εκατομμύρια λόγω της εμφάνισης της πανδημίας. Καθίσταται εμφανής η πτώση του αριθμού των τουριστών κατά τους πρώτους μήνες της εξάπλωσης του ιού Μάρτιος - Ιούνιος.

Η πανδημία είχε δυσανάλογες επιπτώσεις στους φτωχούς και τους ευάλωτους. Η αύξηση της ανισότητας ενισχύει τις επιπτώσεις της φτώχειας στην παγκόσμια ύφεση, αφού οι εργαζόμενοι χαμηλού εισοδήματος και οι νέοι είναι εκείνοι που απειλούνται περισσότερο από τις απώλειες θέσεων εργασίας και εισοδημάτων. «Η πανδημία μπορεί να αναστείλει χρόνια βελτιώσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο και ακόμη και πριν από την πανδημία, το μέσο νεογέννητο παιδί αναμένεται να επιτύχει μόνο το 56% της δυνητικής παραγωγικότητάς του ως μελλοντικός εργαζόμενος» (World Bank 2020, σελ. 134).

Η πανδημία είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια περίπου 500 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης (ILO, 2020). Τους κρίσιμους μήνες του 2020 (Απρίλιο - Ιούλιο) το 60% των νοικοκυριών σε πάνω από 100 χώρες σημείωσε απώλειες εισοδημάτων, ενώ μόνο το 20% αυτών έλαβε δημόσια κοινωνική βοήθεια (Sanchez-Paramo και Narayan, 2020).

Η οικονομική ανάπτυξη που αναμενόταν σε παγκόσμιο επίπεδο, επιβραδύνθηκε για μία επιπλέον δεκαετία, βάζοντας φρένο στην μείωση της φτώχειας και στην μακροπρόθεσμη αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι από το 2020 ο αριθμός των ατόμων που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας διπλασιάστηκε σε περίπου 270 εκατομμύρια σε σύγκριση με τα 130 εκατομμύρια που είχαν καταγραφεί πριν από την πανδημία (CARE 2020, WFP 2020a).

Το 2021 ο αριθμός αυτός ενδέχεται να αυξηθεί κατά περισσότερο από 100 εκατομμύρια. Επομένως, παρά την σταθερά καθοδική πορεία της φτώχειας που σημειώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα τα τελευταία είκοσι χρόνια, η κρίση της πανδημίας εκτιμάται ότι θα επαναφέρει την φτώχεια στα επίπεδα που παρατηρήθηκαν το 2017.

Σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η παγκόσμια ανάπτυξη εκτιμάται να φτάσει το 4% το τρέχον έτος και είναι πιθανόν να σημειώσει μια πτώση της τάξης του 0,2% για το 2022 και να μειωθεί στο 3,8%. Ακόμη και το 2022, ο δείκτης του παγκόσμιου ΑΕΠ αναμένεται να είναι κατά 4,4% χαμηλότερος σε σχέση με τον προβλεπόμενο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Οι αναπτυγμένες οικονομίες πρόκειται να ανακάμψουν και η ανάπτυξή τους προβλέπεται να φτάσει το 3,3% το 2021 και το 3,5% το 2022. Αντίθετα, η ανάπτυξη στις χώρες χαμηλού εισοδήματος ενδέχεται να εξακολουθεί να διατηρεί μέτριο ρυθμό το 2021-22, με μέσο όρο 4,3%.

Πιο συγκεκριμένα, η οικονομική δραστηριότητα στις χώρες αυτές μετριάστηκε κατά 0,9% κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Επιπλέον, η αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας θεωρείται πως θα είναι πιο αργή στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, εξαιτίας της ελλιπούς ανάπτυξης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού συγκριτικά με τις ανεπτυγμένες οικονομίες και τις μεγάλες αναπτυσσόμενες οικονομίες. Η σταδιακή αύξηση της κατανάλωσης και του εμπορίου, καθώς και ο πιο εκτεταμένος εμβολιασμός, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες ενίσχυσης της παγκόσμιας ανάκαμψης.

Εξετάζοντας ένα αρνητικό σενάριο, όπου τα νέα κρούσματα COVID-19 θα παρέμεναν σταθερά υψηλά και σε συνδυασμό με μία πιθανή γενική απροθυμία του πληθυσμού να εμβολιαστεί άμεσα, η παγκόσμια ανάπτυξη θα βρεθεί σε δυσχερή θέση, σημειώνοντας μια συγκρατημένη ανάκαμψη στο 1,6% το 2021 και στο 2,5% το 2022 (World Bank Group, Global Economic Prospects, January, 2021).

Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι: «Μεταξύ των κινδύνων που επιδείνωσε η πανδημία είναι και αυτός του παγκόσμιου χρέους, καθώς η παγκόσμια αγορά βρίσκεται σε πολύ ευάλωτη θέση λόγω του φόβου για τυχόν κατάρρευση της χρηματοπιστωτικής αγοράς. Τα επίπεδα χρέους παγκοσμίως έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα» [Διαγραμμα3] (World Bank Group, Global Economic Prospects, January 2021, σελ xvii). Το 2019 τα επίπεδα του παγκόσμιου χρέους άρχισαν να αυξάνουν φτάνοντας το 230% του ΑΕΠ και το παγκόσμιο δημόσιο χρέος από 83% του ΑΕΠ έφτασε το 99% το 2020.

Πολλές οικονομίες εφάρμοσαν πακέτα δημοσιονομικής πολιτικής τα οποία αντιστοιχούσαν στο 5% του ΑΕΠ τους (EMDEs, Παγκόσμια Τράπεζα 2020α). Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκαν και οι χώρες της G20, που αποφάσισαν την παροχή ελάφρυνσης του χρέους στις φτωχότερες χώρες, ως ένα μέτρο διευκόλυνσης του συντονισμού των διμερών δανειστών, τόσο του ParisClub , όσο και των non-ParisClub (G20, 2020).

Ένα νέο κύμα χρέους έχει δημιουργηθεί λόγω της πανδημίας. Όπως απεικονίζεται στο διάγραμμα τόσο το παγκόσμιο χρέος όσο και το χρέος των αναπτυσσόμενων και των αναπτυγμένων οικονομιών κατέγραψαν ανοδική πορεία για το έτος 2020. Παρατηρείται ότι το χρέος των αναπτυσσόμενων χωρών όχι μόνο προσεγγίζει το παγκόσμιο χρέος αλλά το ξεπερνά, σε αντίθεση με το χρέος των ανεπτυγμένων οικονομιών που εμφανίζεται σε πιο χαμηλά επίπεδα.

Καθώς η πανδημία περιορίζεται και η κρίση αποκλιμακώνεται, ουσιαστικό ρόλο για την διατήρηση της ανάκαμψης έχουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που κατευθύνονται προς αναπτυξιακές πολιτικές έναντι πολιτικών στήριξης των εισοδημάτων,

Η πανδημία τόνισε τη σημασία μακροπρόθεσμων μεταρρυθμίσεων στην οικονομία, την υγεία και την εκπαίδευση. Ως το 2040 η πανδημία ενδέχεται να διαταράξει την εκπαίδευση περίπου του ⅓ των ατόμων που θα αποτελούν το παγκόσμιο εργατικού δυναμικό. Δηλαδή, εν απουσία της πανδημίας ο δείκτης ανθρώπινου κεφαλαίου θα ήταν 1% υψηλότερος (Παγκόσμια Τράπεζα, 2020). Ζωτικής σημασίας για την διαφύλαξη αυτών είναι η ενίσχυση και η υιοθέτηση αυτοματισμών στην τεχνολογία παραγωγής, οι επενδύσεις στις ψηφιακές τεχνολογίες και στις πράσινες υποδομές και η βελτίωση των δικτύων κοινωνικής ασφάλειας.

Μελλοντικά, αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα ενισχύσουν τη διακυβερνητική πολιτική και την διαφάνεια του χρέους. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας σε όλες τις χώρες θα προφυλάξει τις μεμονωμένες χώρες από μία πιθανή αναζωπύρωση του ιού, δίνοντας ώθηση στην αποτελεσματικότητα της παγκόσμιας ανάπτυξης.

Βιβλιογραφία

• CARE. 2020. “Left Out and Left Behind: Ignoring Women Will Prevent Us from Solving the Hunger Crisis.” CARE Policy Report, Atlanta, GA.
• Clubdeparis.org. (2019). Club de Paris. [online] Available at: https://clubdeparis.org/en/communications/page/who-are-the-members-of-the-paris-club [Accessed 24 May 2021].
• G20 (Group of 20). 2020. “Statement: Extraordinary G20 Finance Ministers and Central Bank Governors’ Meeting.” November 13. https://www.mof.go.jp/ english/international_policy/convention/g20/g20_201 113_1.pdf.
• International Monetary Fund; Kose, Nagle et al. (2020); Kose, Sugawara, and Terrones (2020); World Bank.
• ILO(International Labour Organization). 2020. ILO Monitor: COVID-19 and the World of Work. Sixth edition. Geneva: International Labour Office
• Sánchez-Páramo, C. and A. Narayan. 2020. “Impact of COVID-19 on Households: What Do Phone Surveys Tell Us?” Voices (blog), November 20, World Bank.
• World Bank. (2021). Global Economic Prospects. [online] Available at: https://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects
• World Bank. 2020. Global Economic Prospects: Pandemic, Recession: The Global Economy in Crisis. January. Washington, DC: World Bank.
• WFP (World Food Programme). 2020a. “WFP Global Update on COVID-19: Growing Needs, Response to Date and What’s to Come in 2021.” November. World Food Programme, Rome.

* Ο κ. Γιάννης Μαραγκός είναι Καθηγητής, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.

** Το Praxis Now είναι μία φοιτητική ερευνητική ομάδα που δημιουργήθηκε και καθοδηγείται από τον Καθηγητή Οικονομικών Γιάννη Μαραγκό στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Σε αυτό το άρθρο συμμετέχουν οι φοιτήτριες: Καρακεχαγιόγλου Γεωργία, Λίτσιου Ιωάννα, Χηνοπούλου Μαρία.