«Αγράμματοι» στα οικονομικά τρεις στους πέντε εφήβους στην Ελλάδα

Μία από τις σημαντικότερες έρευνες μεγάλης κλίμακας σε ανήλικο πληθυσμό (μαθητές) με θέμα το «χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό» διενεργήθηκε από τον ΟΟΣΑ το 2012 (OECD, 2014b) το 2015 (OECD, 2017) και επαναλήφθηκε το 2018 (OECD, 2020).

Η έρευνα ήταν μέρος του προγράμματος του ΟΟΣΑ (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη) για τη Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών Programme for International Student Assessment (PISA) και η συμμετοχή των χωρών/οικονομιών ήταν προαιρετική.

Επισημαίνεται ότι στην έρευνα εξετάστηκε η πρόσβαση των μαθητών στα χρήματα, η εμπειρία τους σε χρηματοοικονομικά θέματα, ενώ στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων έμφαση δόθηκε στο βαθμό που οι ικανότητες και οι δεξιότητες των μαθητών σχετίζονται με τις δημογραφικές, τις κοινωνικές, τις οικονομικές και τις εκπαιδευτικές μεταβλητές που προτείνονται από τη διεθνή βιβλιογραφία (OECD, 2014b, OECD, 2017, OECD, 2020).

Σημειώνεται ότι η Ελλάδα παρόλο που συμμετείχε στη βασική έρευνα του διεθνούς προγράμματος αξιολόγησης των δεξιοτήτων και γνώσεων των μαθητών στην κατανόηση κειμένου, στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες, δεν συμμετείχε καμία χρονιά στη προαιρετική μέτρηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού που συμπεριλάβαιναν οι έρευνες PISA 2012, PISA 2015 και PISA 2018.

Το κενό αυτό καλύπτεται με την έρευνα που διεξήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα το σχολικό έτος 2015-2016, στα πλαίσια ολοκλήρωσης της διδακτορικής μου διατριβής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και με τίτλο «Μέτρηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Ελλάδα: Κατασκευή Εθνικών Δεικτών Αναφοράς και Προτεινόμενες Δράσεις» (2019).

Η έρευνα είχε ως βασικό στόχο την μέτρηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των μαθητών της Γ’ τάξης Γυμνασίου στην Ελλάδα (Σχολικό Έτος 2015-2016), καθώς και την ολοκληρωμένη καταγραφή και κατανόηση των σημαντικότερων παραγόντων που επηρεάζουν τα επίπεδα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.

Η έρευνα διεξήχθη σε τρεις χιλιάδες είκοσι οκτώ (3.028) μαθητές της Γ’ γυμνασίου, ηλικίας 15 χρονών, από ενενήντα τέσσερις (94) σχολικές μονάδες σε όλη την Ελλάδα με χρήση ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου που εγκρίθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Οι τρεις χιλιάδες είκοσι οκτώ (3.028) συμμετέχοντες μαθητές προέρχονται από όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας (13 περιφέρειες), καθώς και από 38 διαφορετικούς νομούς, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή να σημειώνεται στο νομό Αττικής (24,1%). Σημειώνεται ότι το 50,9% (ήτοι 1.542 μαθητές) ήταν κορίτσια, ενώ το υπόλοιπο 49,1% (ήτοι 1.486 μαθητές) ήταν αγόρια.

Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι το 42,5% των Ελλήνων συμμετεχόντων μαθητών (ήτοι 1.242 μαθητές) παρουσίασαν αποδεκτά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού βάσει των εξεταζόμενων μεταβλητών. Κατά συνέπεια το 57,5% των συμμετεχόντων μαθητών (ήτοι 1.680 μαθητές) κρίθηκε με μη αποδεκτά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι αντιληπτό ότι μόλις 2 στους 5 Έλληνες μαθητές μπορεί να κριθεί ως χρηματοοικονομικά εγγράμματος βάσει της μέτρησης του ΟΟΣΑ (OECD INFE, 2016).

Παρά το γεγονός ότι τα αποτελέσματα της έρευνας του ΟΟΣΑ σε 15χρονους μαθητές PISA 2018 έδειξαν ότι ένας στους τέσσερις μαθητές που συμμετείχαν στη μέτρηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού δεν είναι σε θέση να λάβουν ακόμα και τις πιο απλές αποφάσεις αναφορικά με τα καθημερινά τους έξοδα. Επίσης, μόνο ένας στους δέκα μαθητές παρουσιάζει υψηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Σημειώνεται ότι οι παραπάνω μαθητές είναι σε θέση να λαμβάνουν χρήσιμες οικονομικές αποφάσεις για το μέλλον τους.

Στην έρευνα του 2018 συμμετείχαν οι ακόλουθες είκοσι χώρες: Αυστραλία, Βραζιλία, Βουλγαρία, Καναδικές επαρχίες (Βρετανική Κολομβία, Μανιτόμπα, Νέα Βρουνσβίκη, Νέα Γη και Λαμπραντόρ, Νέα Σκωτία, Οντάριο και Νήσος Πρίγκιπα Εδουάρδου), Χιλή, Εσθονία, Φινλανδία, Γεωργία, Ινδονησία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Περού, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρωσική Ομοσπονδία, Σερβία, Σλοβακική Δημοκρατία, Ισπανία και Ηνωμένες Πολιτείες.

Τα αποτελέσματα της Ελλάδας τίθενται ως σημείο αναφοράς σε μελλοντικές έρευνες, ενώ παράλληλα θα αποτελέσουν εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς, τις κυβερνήσεις και τις ρυθμιστικές αρχές, καθώς τα ευρήματα θα χρησιμοποιηθούν για τη χάραξη μακροχρόνιας πολιτικής για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό. Η ολοκληρωμένη χρηματοοικονομική εκπαίδευση είναι μονόδρομος για τους σημερινούς νέους ώστε να αποτελέσουν τους αυριανούς χρηματοοικονομικά εγγράμματους πολίτες. Σήμερα περισσότερο από ποτέ οι νέοι πρέπει να εφοδιαστούν καταλλήλως και να έχουν χρηματοοικονομική γνώση που θα τους οδηγήσει στην χρηματοοικονομική του ευημερία.

*Η Δρ. Βασιλική Α. Τζώρα είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Επιστημονική Συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού

Ευχαριστίες: Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα Καθηγητή Νικόλαο Δ. Φίλιππα, Καθηγητή Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, για τη συνεχή ερευνητική καθοδήγηση και ηθική υποστήριξη που μου παρείχε κατά τη διάρκεια της διατριβής.