Ασφάλιση: Πανάκεια ή καταστροφή το κεφαλαιοποιητικό σύστημα;

Με αφορμή και την «Έκθεση Πισσαρίδη», έχει ανοίξει (ξανά) μια δημόσια συζήτηση γύρω από «καλά» και «κακά» συνταξιοδοτικά συστήματα. Οι όροι και οι ορισμοί χρησιμοποιούνται με έντονη πολιτική και αξιολογική φόρτιση. Ανάλογα με τη σκοπιά των υποστηρικτών των επιχειρημάτων, οι πολιτικές και οι προτάσεις είτε παρουσιάζονται ως «πανάκεια» είτε δαιμονοποιούνται. Τις τελευταίες εβδομάδες, μπήκε στο λεξιλόγιο των πολιτών η «κεφαλαιοποίηση», που άλλοι θεωρούν ότι θα μας σώσει και άλλοι ότι θα μας καταστρέψει ολοκληρωτικά…

Ας ξεκινήσουμε από μια απλή παραδοχή: δεν υπάρχουν εξ ορισμού «καλά» και «κακά» συνταξιοδοτικά συστήματα. Υπάρχουν συστήματα τα οποία «ταιριάζουν» στα δημογραφικά και δημοσιονομικά δεδομένα της κάθε οικονομίας και εποχής, ώστε να επιτυγχάνεται ο στόχος της αξιοπρεπούς διαβίωσης των συνταξιούχων και η διαχρονική βιωσιμότητα του συστήματος. Βέβαια να τονίσουμε εδώ ότι υπάρχει ορθή και μη ορθή διαχείριση των συνταξιοδοτικών συστημάτων, όποια και να είναι η δομή αυτών.

Οι δύο βασικές προσεγγίσεις ως προς τη δομή των συνταξιοδοτικών συστημάτων είναι το διανεμητικό και το κεφαλαιοποιητικό. Σε ένα διανεμητικό σύστημα, οι εισφορές συλλέγονται και «μοιράζονται». Ό,τι μαζεύουμε σήμερα, το διανέμουμε στις σημερινές συντάξεις, ενώ δεν τηρούνται παρά ελάχιστα αποθεματικά.

Χαρακτηριστικά, στο ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα, το οποίο είναι αποκλειστικά διανεμητικό, τα αποθεματικά δεν ξεπερνούν την κάλυψη μισού έτους συντάξεων, όχι λόγω κακοδιαχείρισης ή κάποιου άλλου «σκοτεινού» λόγου, αλλά γιατί αυτή είναι η αρχιτεκτονική και οι επιταγές του συστήματος. Σε ένα διανεμητικό σύστημα, δεν ισχύει η φράση «πλήρωσα και θα πάρω αντίστοιχη σύνταξη». Αντίθετα, ισχύει η φράση, «οι γονείς μου λαμβάνουν σύνταξη επειδή εγώ πληρώνω σήμερα και εγώ θα πάρω σύνταξη ανάλογα με αυτά που θα πληρώνουν τα παιδιά μου».

Τα διανεμητικά συστήματα λειτουργούν πολύ καλά σε ένα περιβάλλον όπου η ηλικιακή πυραμίδα είναι ευρύτερη στη βάση της (νέες ηλικίες) και στενεύει προς την κορυφή (μεγαλύτερες ηλικίες): έχει υπολογιστεί ότι το «όριο» για να είναι ένα διανεμητικό σύστημα βιώσιμο με αξιοπρεπείς παροχές και χωρίς εξοντωτικές εισφορές, χρειάζεται αναλογία ενός συνταξιούχου προς τέσσερεις εργαζόμενους. Σήμερα στη χώρα μας η αναλογία αυτή είναι περίπου 1/1,65 και αυτό χειροτερεύει διαρκώς.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι εναλλακτικές είναι συγκεκριμένες: είτε θα αυξάνεται διαρκώς η ανάγκη χρηματοδότησης των συντάξεων από τον κρατικό προϋπολογισμό, είτε θα έχουμε αύξηση των εισφορών ή/και μείωση των παροχών, είτε θα αναζητήσουμε τρόπους μείωσης της πίεσης που ασκεί το δημογραφικό στο συνταξιοδοτικό μας σύστημα.

Πώς μπορούμε να αμβλύνουμε τις πιέσεις του δημογραφικού; Η απάντηση είναι μέσω της εισαγωγής στοιχείων κεφαλαιοποίησης. Δηλαδή, ένα κομμάτι της σύνταξης μου δεν θα εξαρτάται πλέον από τις εισφορές που θα πληρώνουν τα παιδιά μου, αλλά από όσα έχω εγώ σωρεύσει στον λογαριασμό μου. Η κεφαλαιοποίηση δεν είναι πανάκεια αλλά ούτε και ανάθεμα. Είναι όμως ένας τρόπος που θα αντιμετωπίσει μερικώς το δημογραφικό, θα ελαφρύνει την πίεση στα δημοσιονομικά και ως μια (παράπλευρη, αλλά εξαιρετικά σημαντική) επίπτωση, θα δημιουργήσει αποθεματικά προς επένδυση στην ελληνική οικονομία, τονώνοντας την ανάπτυξη. Σε παρόμοιες αποφάσεις οδηγήθηκαν πάρα πολλές ευρωπαϊκές χώρες που έρχονται αντιμέτωπες με τον δημογραφικό κίνδυνο και την πληθυσμιακή γήρανση και προχώρησαν σε αλλαγές στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα κατά τις προηγούμενες δεκαετίες (Σουηδία, Ολλανδία, κ.λπ.).

Υπάρχει και άλλος ένας λόγος για να εισάγουμε την κεφαλαιοποίηση στο σύστημά μας: η απαραίτητη διαφοροποίηση κινδύνου. Σήμερα το ασφαλιστικό μας είναι μονοδιάστατο. Βάζει «όλα τα αβγά του στο καλάθι» του διανεμητικού, άρα οι κίνδυνοι και τα μειονεκτήματα αυτού του συστήματος (ευαλωτότητα στο δημογραφικό, έλλειψη αποθεματικών, εξάρτηση από τα δημοσιονομικά) οξύνονται. Τα πιο πετυχημένα ασφαλιστικά συστήματα στον κόσμο -Σουηδία, Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία κ.λπ.- συνδυάζουν και τα δύο συστήματα, επιτυγχάνοντας διαφοροποίηση κινδύνων και εξομάλυνση των κρίσεων.

Για παράδειγμα: αν η σύνταξή μου είναι κατά 50% διανεμητική και κατά 50% κεφαλαιοποιητική, το δημογραφικό την επηρεάζει κατά το 50%. Το υπόλοιπο 50% στηρίζεται από την κεφαλαιοποίηση. Αν είναι 100% διανεμητική, τότε είναι στο σύνολό της ευάλωτη στο δημογραφικό. Ισχύει φυσικά και το αντίστροφο, λόγω του κινδύνου της αγοράς. Με λίγα λόγια: η διαφοροποίηση «σώζει». Τι σημαίνει αυτό: Σε ένα παράλληλο σύμπαν που το σύνολο του ασφαλιστικού μας ήταν κεφαλαιοποιητικό, η ανάλογη «Έκθεση Πισσαρίδη» θα έπρεπε να καλεί για μετατροπή μέρους του συστήματός μας σε διανεμητικό.

Το «κλειδί» σε κάθε ασφαλιστικό είναι η ορθή διαχείριση. Οι ξεκάθαροι στόχοι που επιδιώκονται μέσω των σωστών πολιτικών και επιχειρησιακών αποφάσεων. Η ισορροπία μεταξύ των αναγκών της σημερινής και των μελλοντικών γενεών. Η προσπάθεια να επιτυγχάνονται πολλαπλοί στόχοι, που θα περιλαμβάνουν τη στήριξη του συνταξιοδοτικού εισοδήματος αλλά και την οικονομική ανάπτυξη.

*Η κα Παυλίνα Καρασιώτου είναι Γενική Γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων