Πώς ο Ερντογάν περιπαίζει την αδύναμη Ευρώπη

Την ώρα που οι ηγέτες της ΕΕ «σέρνουν τα πόδια τους» για το θέμα της επιβολής ή όχι κυρώσεων στην Τουρκία, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δημιουργεί μια νέα τουρκική αυτοκρατορία, χρησιμοποιώντας «αντιπροσώπους» και προσφεύγοντας στις τουρκικές και ισλαμιστικές κοινότητες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας.

Η ΕΕ δεν βλέπει τη μεγαλύτερη εικόνα: το θέμα δεν είναι η είσοδος πλοίων-γεωτρυπάνων σε ελληνικά ύδατα, αλλά η αντιμετώπιση της μεγαλύτερης απειλής στην άμεση γειτονιά μας. Ο Ερντογάν εμπνέει Τούρκους και μουσουλμάνους με ένα όραμα για μια σύγχρονη αυτοκρατορία που θα εκτείνεται από την Αφρική, θα διαπερνά την Ευρώπη και θα φτάνει στην Ασία. Μπορεί να μην τη βλέπετε στον χάρτη, όμως η «Νέα Τουρκία» γίνεται πραγματικότητα, γράφει στο EuroIntelligence ο Wolfgang Munchau. 

Όπως επισημαίνει, ο Ερντογάν, επιδιώκοντας αυτό το γεωπολιτικό αριστούργημα, χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να κρατήσει την Ευρώπη χωρισμένη και ηθικά εκτεθειμένη. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε την ΕΕ να αντιδρά με τον ίδιο τρόπο που αντέδρασε στον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς: αδυνατώντας να ενεργήσει την ώρα που εκτυλισσόταν μπροστά στην πόρτα της μια ανθρωπιστική κρίση.

Η Τουρκία έχει ήδη παρουσία στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και την Ασία. Έχει στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη, στο Αζερμπαϊτζάν, στο Ιράκ, στο Κατάρ, στη Συρία, στο Σουδάν, στη Σομαλία, στο βόρειο τμήμα της Κύπρου και στην Αλβανία. Εμπλέκεται στρατιωτικά στους εμφύλιους πολέμους στη Λιβύη και στη Συρία και τώρα στο Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία επεκτείνει την εμβέλειά της στον Καύκασο. Όπου πατήσει το πόδι του ο τουρκικός στρατός δημιουργεί πραγματικότητες επί εδάφους. Η ουδέτερη ζώνη στη βόρεια Συρία έχει μετατραπεί de facto σε ζώνη τουρκικής διοίκησης, όπου κυκλοφορούν η τουρκική λίρα και τουρκικά προϊόντα. Δεν υπάρχει λόγος να αλλάξουν τα σύνορα, καθώς η ένωση με τη Τουρκία αποτελεί καθημερινή εμπειρία. Από την Αφρική μέχρι την Ασία, ο Ερντογάν κινητοποιεί τους υποστηρικτές του.

Σύμφωνα με τον κ. Munchau, ο Ερντογάν ξέρει πώς να ενεργοποιήσει τις μεγάλες τουρκικές κοινότητες του εξωτερικού. Η μεγαλύτερη τουρκική διασπορά βρίσκεται στη Γερμανία. Παραδοσιακά η τουρκική διασπορά, η πλειοψηφία της οποίας στηρίζει τον Ερντογάν, ψηφίζει το SPD, αλλά επίσης όλο και περισσότερο το CDU και τους Πράσινους. Τους τελευταίους μήνες, ο Ερντογάν έχει παίξει ένα διπλωματικό παιχνίδι με την Άγκελα Μέρκελ. Στο τέλος πήρε αυτό που ήθελε: δεν του επιβλήθηκαν κυρώσεις από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά αντίθετα πήρε «καρότο» και την απειλή «μαστιγίου», που μπορεί να αποφασιστεί ή μπορεί να μην αποφασιστεί τον Δεκέμβριο. Με τον τρόπο αυτόν έδειξε στην τουρκική διασπορά τι είναι ικανός να κάνει.

Ο κ. Munchau χαρακτηρίζει τον Ερντογάν «αριστοτέχνη» στη χειραγώγηση και την αντιστροφή επιχειρημάτων. Εξηγεί γράφοντας πως έστειλε πρόσφυγες στα ελληνικά σύνορα για να υπενθυμίσει στην ΕΕ τι να περιμένει, αν περάσει τις «κόκκινες γραμμές» του. Η Τουρκία έχει περάσει τις «κόκκινες γραμμές» της Ευρώπης πολλές φορές, αλλά δεν υπήρξαν συνέπειες. Στέλνει πλοία-γεωτρύπανα σε ελληνικά ύδατα, τα ανακαλεί εγκαίρως ενόψει της συνόδου της ΕΕ και στη συνέχεια τα ξαναβγάζει στη θάλασσα, κατηγορώντας την Ελλάδα ότι αθετεί τις υποσχέσεις της. Ποιος θεωρεί τον Ερντογάν υπεύθυνο για τις επιθετικές του ενέργειες; Οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να μη φαίνεται να θέλουν να «δουν» τις τακτικές του, σχολιάζει.

Μόνο η Αίγυπτος είχε μέχρι στιγμής τα «κότσια» να θέσει «κόκκινες γραμμές» στη Λιβύη, όπως επισημαίνει. Και η Τουρκία συμμορφώθηκε. Αυτός είναι ο τρόπος για να προχωρήσουμε. Αν η Ευρώπη δεν «συμμαζευτεί» και αποφασίσει ποιες είναι εκείνες οι «κόκκινες γραμμές», τότε τίποτα δεν θα σταματά τον Ερντογάν. Οι πρόσφυγες είναι όμηροι στα παιχνίδια του. Τους χρησιμοποιεί ως απειλή ή ως διαπραγματευτικό χαρτί για την ΕΕ. Και οι άνδρες εκπαιδεύονται και στέλνονται στους πολέμους δι’ αντιπροσώπων του στη Λιβύη ή στο Αζερμπαϊτζάν. Ο Ερντογάν μπορεί να παρουσιάζει τον εαυτόν του ως προστάτη, αλλά στην πραγματικότητα απλώς τους χρησιμοποιεί.

Η ΕΕ παίζει τον δικό της ρόλο, αφήνοντάς τον να το κάνει αυτό, υπογραμμίζει ο Munchau. Έχοντας εκτεθεί από τη συμφωνία που έκλεισε το 2016, που από τότε αποκαλούσαμε τη «συμφωνία της ΕΕ με τον διάβολο», η Ευρώπη κινδυνεύει να πουλήσει για μια ακόμα φορά την ψυχή της.

Στην Τουρκία, η οικονομική ευνοιοκρατία και μια αυξανόμενα εθνικιστική ατζέντα πολώνουν την κοινωνία. Από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, ο Ερντογάν έχει προχωρήσει σε εκκαθαρίσεις στον στρατό, στα μέσα ενημέρωσης και στα σχολεία, διώκοντας όλους εκείνους που θα μπορούσαν να στραφούν εναντίον του. Η καταπίεση, ο εκφοβισμός και η βία έχουν γίνει κανονικότητα. Μόνο την περασμένη εβδομάδα, η τουρκική κυβέρνηση έθεσε υπό κράτηση ή ανάγκασε σε παραίτηση 59 από τους 65 εκλεγμένους Κούρδους δημάρχους.

Μετατρέποντας ορθόδοξες εκκλησίες σε τζαμιά, κερδίζει επίσης τη στήριξη από τους λαϊκούς ισλαμιστές και τους εθνικιστές συντηρητικούς. «Χρωματίζει» τις ομιλίες του με λέξεις όπως «επιβίωση» ή «γηγενές και εθνικό», για να καλλιεργήσει την ενότητα στο εκλογικό του σώμα εντός της χώρας και στο εξωτερικό. Εκεί που δεν υπάρχει τουρκική κοινότητα, χρησιμοποιεί τη Μουσουλμανική Αδελφότητα για να ενισχύσει την υποστήριξη προς το πρόσωπό του. Πολλοί από τους ηγέτες της ζουν στην Τουρκία ή στο Κατάρ. Η ισλαμική οργάνωση ήδη τον αποκαλεί «χαλίφη», ηγέτη δηλαδή του ισλαμικού κόσμου. Ανάλογα, ο Ερντογάν παρουσιάζει τον εαυτόν του ως πνευματικό αντιστάθμισμα έναντι του Ισραήλ.

Άρα, η Ευρώπη μπορεί να καταλήξει με ένα κύμα προσφύγων ούτως ή άλλως, είτε αυτοί είναι Σύροι είτε νεαροί Τούρκοι που δεν μοιράζονται το όραμα του Ερντογάν για το 2071, τη 1.000ή επέτειο από τη Μάχη του Μαντζικέρτ που σηματοδότησε την αρχή του τέλους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην Ανατολία και την αρχή της εποχής της τουρκοποίησης.

Για μια ακόμα φορά, η εξωτερική πολιτική της Ευρώπης φαίνεται αδύναμη, εκτεθειμένη και χωρίς αρχές, καταλήγει ο Munchau.