Τα ελληνικά πανεπιστήμια μπροστά σε μια μεγάλη πρόκληση

Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα βρίσκονται μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα, η οποία αποτελεί και πρόκληση συνάμα: να αποτελέσουν τους φορείς διασύνδεσης της έρευνας που εκτελούν και των καινοτόμων προϊόντων που παράγουν με επιχειρηματικές δράσεις.

Το καθεστώς δαιμονοποίησης της επιχειρηματικότητας και των αγκυλώσεων του παρελθόντος, που απέκλειαν τη διείσδυση των δημόσιων ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων στην αγορά, φαίνεται να εκλείπουν πλέον. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, δεδομένου ότι στείρες αμφισβητήσεις και η εγκατάσταση αχρείαστων προσκομμάτων απέτρεπε την περαιτέρω ανάπτυξη ιδεών και παραγωγή καινοτόμων προϊόντων από ένα από τα δυναμικότερα κομμάτια της κοινωνίας: τους ερευνητές όλων των κατηγοριών, ειδικοτήτων και ηλιακών ομάδων.

Επιπρόσθετα, η πανδημία, δυστυχώς, ανέδειξε, με τον πιο εμφαντικό τρόπο, ότι η οικονομία της χώρας δεν μπορεί να βασίζεται a fortiori σε συγκεκριμένους παραγωγικούς τομείς, όπως π.χ. ο τουρισμός, για τον οποίο είθισται να λέγεται ότι αποτελεί τη βαριά μας βιομηχανία.

Ο οικονομικός συγκεντρωτισμός δημιουργεί δυνητικά προβληματικές καταστάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να οδηγήσουν σε υφέσεις με όλα τα αρνητικά κοινωνικά επακόλουθα.

Η χώρα έως τώρα δεν εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαιά της, δηλαδή το υψηλής στάθμης ερευνητικό δυναμικό της, του οποίου ο φυσικός χώρος είναι τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα. Μέχρι σήμερα δεν του παρείχε επιπλέον διεξόδους, όπως η δημιουργία ενός υγιούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο τα προϊόντα της διάνοιας θα μετατρέπονταν σε υλικά ή άυλα προϊόντα, με σκοπό την προώθησή τους στην αγορά μέσω των κατάλληλων επιχειρηματικών διαύλων.

Η πολιτεία φαίνεται να έχει κατανοήσει το υφιστάμενο κενό και προωθεί κεντρικές δράσεις με στόχο την, σε βάθος χρόνου, εγκατάσταση ενός οικοσυστήματος το οποίο θα βοηθά τη διασύνδεση και την αλληλεπίδραση των επιχειρήσεων, και της αγοράς εν γένει, με τους φορείς παραγωγής νέας γνώσης.

Κομβικό ρόλο σε αυτό το περιβάλλον θα έχουν οι εταιρείες έντασης γνώσης που είθισται να αποκαλούνται τεχνοβλαστοί ή spin-off. Αναμφίβολα, η χώρα βρίσκεται πολύ πίσω σε σύγκριση με τρέχοντα ευρωπαϊκά, και όχι μόνο, πρότυπα και πρέπει να διανύσει μεγάλη απόσταση σε μικρό χρονικό διάστημα.

Αδήριτη είναι η ανάγκη θέσπισης ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα θέτει με σαφήνεια το κανονιστικό πλαίσιο ίδρυσης εταιρειών spin-off από τα πανεπιστήμια, αίροντας τις όποιες αμφισβητήσεις και ασάφειες που απορρέουν από το υπάρχον καθεστώς, που παραπέμπει σε πληθώρα νόμων και κανονιστικών διατάξεων.

Το ζητούμενο κανονιστικό πλαίσιο θα πρέπει να είναι ευέλικτο, ενθαρρύνοντας την ανάληψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών από ερευνητές. Επιπρόσθετα, θα βοηθήσει στη διασφάλιση της άυλης περιουσίας των ιδρυμάτων και των δικαιωμάτων τους επί της γνώσης και της καινοτομίας που παράγεται εντός αυτών.

Καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση εταιρειών spin-off έχουν τα Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΓΜΤΚ), τα οποία θα πρέπει να λειτουργούν εντός των ιδρυμάτων.

Στην πραγματικότητα εκτελούν όλη την προεργασία μέχρι τη λήψη της απόφασης παραχώρησης (ή όχι) του δικαιώματος ίδρυσης μίας εταιρείας spin-off και διαχειρίζονται (και εξασφαλίζουν) τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των ερευνητικών φορέων. Οι τελευταίοι οφείλουν να στηρίζουν την παραγωγή νέας γνώσης και καινοτόμων ιδεών αναδεικνύοντας τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που δημιουργούνται, αλλά επ’ ουδενί δεν θα πρέπει να απεμπολούν τα δικαιώματά τους επί των παραγόμενων προϊόντων. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι επιτακτική η ανάγκη επιτάχυνσης της, ήδη υπεσχημένης, χρηματοδότησης από την πολιτεία των ΓΜΤΚ.

Το περιβάλλον είναι ευνοϊκό όπως αποδεικνύεται από την τρέχουσα κινητικότητα στον τομέα της επιχειρηματικής διασύνδεσης με την επιστημονική έρευνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρηματοδότηση «Κέντρων Ικανοτήτων (ΚΙ)», τα οποία αφορούν σε εταιρικές συμπράξεις ερευνητικών φορέων και επιχειρήσεων, με σκοπό την προώθηση της εγχώριας επιχειρηματικότητας. Σημαντική επίσης εξέλιξη είναι η έναρξη υλοποίησης της δράσης HEInnovate στη χώρα μας, η οποία αποτελεί από κοινού πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΟΟΣΑ, με σκοπό τη στήριξη των ΑΕΙ για τη δημιουργία από μέρους τους σχεδίων επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.

Η ευκαιρία που παρέχεται στα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα της χώρας είναι μοναδική και οφείλουν να την εκμεταλλευτούν. Θα συμβάλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας προς όφελος των νέων γενεών. Ευχολόγια του τύπου «διαθέτουμε τα καλύτερα μυαλά» είναι κενά περιεχομένου, αν δεν τους δώσουμε τον χώρο και τα εργαλεία για να αναπτυχθούν, να δράσουν και να παράγουν. 

*Ο κ. Ιωάννης Κ. Χατζηγεωργίου είναι Καθηγητής της Σχολής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών και Αντιπρύτανης Έρευνας και δια Βίου Εκπαίδευσης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.