Οι καταστροφικές επιπτώσεις της COVID-19 στην Αφρική

Οι επιβλαβείς οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 που υφίσταται ήδη η Αφρική είναι πολύπλευρες. Τα Αφρικανικά έθνη αντιμετωπίζουν πλέον συρρίκνωση στις εμπορικές συναλλαγές, τις οικονομικές μεταβιβάσεις και τον τουρισμό, σε συνδυασμό με τη μείωση των εξαγωγών πετρελαίου, φυσικού αερίου και εμπορευμάτων με αντίστοιχες μειώσεις των συναλλαγματικών αποθεμάτων.

Ταυτόχρονα, η Αφρική αντιμετωπίζει μειωμένες επιχειρηματικές συναλλαγές, φορολογικά έσοδα, άμεσες ξένες επενδύσεις και εμβάσματα. Η πανδημία θα επιβαρύνει περαιτέρω τα δημοσιονομικά ελλείμματα, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και τα επίπεδα δημοσίου χρέους, περιορίζοντας την ικανότητα των Αφρικανικών κρατών να ανταποκριθούν στην κρίση της COVID-19 και να διαχειριστούν αποτελεσματικά τον εκτεταμένο κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο.

Για εκείνες τις αφρικανικές χώρες που αντιμετωπίζουν ήδη υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους με αποτέλεσμα να έχουν μικρό δημοσιονομικό περιθώριο για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της πανδημίας, η καταπολέμηση της COVID-19 καθίσταται μία δεινή πρόκληση.

Η ευπάθεια της Αφρικής στην COVID-19

Η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Αφρική (2020, pp. 1–4) στην έκθεσή της περιγράφει τους λόγους για τους οποίους η πανδημία της COVID-19 αποτελεί μια σοβαρή απειλή για την Αφρικανική ήπειρο:

• Πενήντα έξι τοις εκατό (εξαιρουμένης της Βόρειας Αφρικής) των περίπου 600 εκατομμυρίων αστικών πληθυσμών (δηλαδή το 43,5% του συνολικού πληθυσμού της Αφρικής) ζουν σε παραγκουπόλεις. Οι φτωχογειτονιές αυτές είναι επιρρεπείς στην διασπορά των μολυσματικών ασθενειών, καθώς είναι πολυπληθείς και στερούνται υγειονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών. Οι παρεμβάσεις μετριασμού της πανδημίας αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες επιβολής σε αυτές τις περιοχές.
• Το τακτικό πλύσιμο των χεριών είναι ο καλύτερος τρόπος για τον έλεγχο της νόσου, καθώς ο κύριος μηχανισμός μετάδοσης της COVID-19 είναι τα αναπνευστικά σταγονίδια. Ωστόσο, το 36% του πληθυσμού της Αφρικής δεν διαθέτει εγκαταστάσεις οικιακής πλύσης, ενώ το 30% έχει περιορισμένη πρόσβαση σε αυτές.
• Σχεδόν το 60% του Αφρικανικού πληθυσμού είναι κάτω των 25 ετών και περίπου το 40% των παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών είναι υποσιτισμένα. Ο υψηλή παρουσία της νόσου αυξάνει την ευπάθεια του πληθυσμού των νέων στην Covid-19.
• Η επιβολή καραντίνας δεν παρέχει παράλληλα τα απαραίτητα εναλλακτικά μέσα απασχόλησης για το 71% του εργατικού δυναμικού της Αφρικής το οποίο απασχολείται στη σκιώδη οικονομία.
• Τα εθνικά συστήματα υγείας της Αφρικής έχουν συγκριτικά χαμηλότερα ποσοστά νοσοκομειακών κλινών, μονάδων εντατικής θεραπείας και επαγγελματιών υγείας ανά μονάδα πληθυσμού από τον υπόλοιπο κόσμο. Η Αφρική έχει κατά μέσο όρο 1,8 νοσοκομειακά κρεβάτια, ενώ η Γαλλία, για παράδειγμα, έχει 5,98 ανά 1.000 άτομα.
• Κάθε Αφρικανικό κράτος είναι εισαγωγέας φαρμάκων και φαρμακευτικών προϊόντων. Το 90% των αναγκών της Αφρικής σε φάρμακα και φαρμακευτικά προϊόντα εισάγονται.
• Σε όλο τον κόσμο, 25 χώρες εκτιμάται ότι είναι οι πιο ευάλωτες σε μολυσματικές ασθένειες, οι 22 από αυτές τις χώρες βρίσκονται στην Αφρικανική ήπειρο.

Προβλέψεις για τον οικονομικό αντίκτυπο

Η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Αφρική (2020, p. 5) εκτιμά ότι ο αντίκτυπος της πανδημίας στις αφρικανικές οικονομίες, στην καλύτερη περίπτωση, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία επιβράδυνση της ανάπτυξης κατά 1,8% και στη χειρότερη περίπτωση, σε μια συρρίκνωση 2,6% του ΑΕΠ, θέτοντας δυνητικά 29 εκατομμύρια ανθρώπους σε ακραία φτώχεια.

Η Τράπεζα Ανάπτυξης της Αφρικής (2020, p. 6) εκτιμά ότι ο αντίκτυπος της COVID-19 θα κοστίσει στην Αφρική για εφέτος, απώλειες στο ΑΕΠ μεταξύ 22,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων, στο καλύτερο σενάριο, ή 88,3 δισεκατομμύρια δολάρια στο χειρότερο σενάριο, γεγονός το οποίο ισοδυναμεί με συρρίκνωση της προβλεπόμενης ανάπτυξης του ΑΕΠ μεταξύ 0,7-2,8 εκατοστιαίων μονάδων.

Τα δημοσιονομικά ελλείμματα το 2020 εκτιμάται ότι θα διευρυνθούν κατά 3,5-4,9 εκατοστιαίες μονάδες, απαιτώντας επιπλέον χρηματοδότηση μεταξύ 110 και 154 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι εκτιμήσεις που βασίζονται στο οικονομικό μοντέλο της Τράπεζας Ανάπτυξης της Αφρικής δείχνουν ότι το συνολικό δημόσιο χρέος της Αφρικής το 2020 θα μπορούσε να αυξηθεί, στο καλύτερο σενάριο, από 1.863 δισεκατομμύρια δολάρια και 61% του ΑΕΠ, στο τέλος του 2019 σε 2.018 δισεκατομμύρια δολάρια και 64% του ΑΕΠ.

Στη χειρότερη περίπτωση, το συνολικό δημόσιο χρέος μπορεί να αυξηθεί σε 2.062 δισεκατομμύρια δολάρια και 65% του ΑΠΕ. Στην περίπτωση ενός σεναρίου χωρίς πανδημία, το συνολικό δημόσιο χρέος αναμενόταν να φθάσει στα 1.907 δισεκατομμύρια δολάρια και να παραμείνει στο 61% του ΑΕΠ (African Development Bank Group, 2020, p. 6).

Το Γραφείο του Οικονομικού Διευθυντή για την Αφρική στην Παγκόσμια Τράπεζα δηλώνει ότι η Αφρική θα βιώσει την πρώτη της ύφεση μετά από 25 χρόνια, εκτιμώντας ότι η οικονομική ανάπτυξη στην Yποσαχάρια Αφρική το 2020 θα μειωθεί μεταξύ 2,1 έως 5,1% από 2,4% το 2019. Αυτό μεταφράζεται σε μείωση μεταξύ 37 δισεκατομμυρίων και 79 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Μοντέλα προσομοιώσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας προβλέπουν ότι ο μέσος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στη Νιγηρία, τη Νότια Αφρική και την Αγκόλα θα μπορούσε να μειωθεί κατά 6,9 εκατοστιαίες μονάδες στο βασικό σενάριο και έως και 8 ποσοστιαίες μονάδες στο χειρότερο σενάριο. Σε σύγκριση με τη περίπτωση χωρίς COVID, στις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο η ανάπτυξη μπορεί να μειωθεί έως 7 ποσοστιαίες μονάδες και για τις χώρες που εξάγουν μέταλλα, περισσότερο από 8 ποσοστιαίες μονάδες (World Bank Group Office of Chief Economist for Africa, 2020, p. 1).

Το ΔΝΤ εκτιμά ότι η οικονομία της Yποσαχάριας Αφρικής θα συρρικνωθεί στο -1,6, το χειρότερο ρεκόρ, μία επί το χείρον αναθεώρηση της εκτίμησης του Οκτωβρίου 2019 κατά 5,2 εκατοστιαίες μονάδες. Η ανάπτυξη στις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο εκτιμάται ότι θα επιδεινωθεί από 1,8% το 2019 σε -2,8% το 2020, μία πτώση 5,3 εκατοστιαίων μονάδων σε σύγκριση με την οικονομική προοπτική του Οκτωβρίου 2019 για την Yποσαχάρια Αφρική.

Οι χώρες που εξάγουν φυσικούς πόρους αναμένεται να παρουσιάσουν επιδείνωση στην ανάπτυξη περίπου κατά 5,0 εκατοστιαίες μονάδες, από 2,3% σε -2,7%. Στη Νότια Αφρική, η ανάπτυξη αναμένεται να μειωθεί από 0,2% το 2019 σε −5,8% και στη Νιγηρία, τη μεγαλύτερη οικονομία στην Αφρική, το ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί κατά 3,4%. Οι χώρες χωρίς ένταση πόρων αναμένεται να παρουσιάσουν επιβράδυνση της ανάπτυξης από 6,2% σε 2,0% και χώρες που εξαρτώνται από τον τουρισμό, όπως CaboVerde, Comoros, The Gambia, Mauritius, SãoTomé and Príncipe, Seychelles, ενδέχεται να δουν ένα πραγματικό ΑΕΠ μειωμένο κατά -5,1% το 2020, μετά από μέσο ρυθμό ανάπτυξης 3,9% το 2019 (IMF, 2020, pp. 5–6).

Η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Αφρική (2020, p. 9) προβλέπει ότι 5 έως 29 εκατομμύρια άνθρωποι θα οδηγηθούν κάτω από το όριο της ακραίας φτώχειας των 1,90 δολαρίων την ημέρα, σε σύγκριση με το βασικό σενάριο ανάπτυξης της Αφρικής για το 2020. Εν τω μεταξύ, τα ευάλωτα νοικοκυριά που πλήττονται από την  COVID-19 αντιμετωπίζουν αυξημένη πιθανότητα μετατόπισης σε παροδική φτώχεια κατά 17,1%, 4,2% αυξημένη πιθανότητα παραμονής στη φτώχεια για μια δεκαετία ή περισσότερο, και μείωση της πιθανότητας μετακίνησης από τη φτώχεια κατά 5,9%.

Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος πριν από την COVID έχουν ήδη ξοδέψει κατά μέσο όρο 36% του εισοδήματός τους σε δαπάνες που σχετίζονται με την υγειονομική περίθαλψη. Σε συνδυασμό με μειωμένο εμπόριο και χαμηλότερο επίπεδο απασχόλησης, η COVID-19 θα έχει αντίκτυπο στην ευημερία των νοικοκυριών, με απώλειες που ανέρχονται στο 7% σε σχέση με το σενάριο χωρίς πανδημία το 2020, αλλά μπορεί να ξεπεράσει το 10% στην περίπτωση μιας μακράς υγειονομικής κρίσης (World Bank Group Office of Chief Economist for Africa, 2020, p. 1)..

Σε σύγκριση με το βασικό σενάριο ανάπτυξης, η προβλεπόμενη ετήσια δημιουργία νόμιμων θέσεων εργασίας 3,7 εκατομμυρίων προβλέπεται να μειωθεί μεταξύ 1,4-5,8%.Ενώ η Αφρική σημείωσε αύξηση της ευάλωτης απασχόλησης κατά 10% λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας προβλέπει απώλειες 19 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στην Αφρική λόγω της πανδημίας (United Nations Economic Commission for Africa, 2020, p. 9).

Βιβλιογραφία

• African Development Bank Group. (2020), The African Development Bank Group’s COVID-19 Rapid Response Facility.
• IMF. (2020), Sub-Saharan Africa Regional Economic Outlook: COVID-19: An Unprecedented Threat, April 2020, The Regional Economic Outlook: Sub-Saharan Africa, April., Washington, DC, available at: www.imf.org.
• United Nations Economic Commission for Africa. (2020), COVID-19 in Africa: Protecting Lives and Economics, Addis Ababa, Ethiopia, available at:https://doi.org/10.1038/s41562-020-0870-5.
• World Bank Group Office of Chief Economist for Africa. (2020), Africa’s Pulse. Assesing the Economic Impact of COVID-19 and Policy Responses in Sub-Saharan Africa, Vol. 21, Washington DC.

* O Γιάννης Μαραγκός είναι Καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών,
στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας