Η κρίση και το μάθημα που αγάπησαν οι φοιτητές

Οι φοιτητές στα μαθήματα των μακροοικονομικών προσβλέπουν στην μελέτη και απόκτηση γνώσεων για τα φαινόμενα της πραγματικής οικονομίας. Δεν προσδοκούν σε μία στείρα παρουσίαση της «ψευδαίσθησης» μιας σταθερής οικονομίας, όπου η ανεργία και η ύφεση εξετάζονται ως προσωρινές παρεκκλίσεις προκαλούμενες από τυχαία εξωτερικά σοκ (Harvey, 2018).

Τουναντίον, οι φοιτητές ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν τις ακαδημαϊκές τους γνώσεις σε πραγματικά οικονομικά φαινόμενα, ξεπερνώντας τις οποιεσδήποτε «ψευδαισθήσεις» τίθενται, τόσο από τα παραδοσιακά όσο και από τα σύγχρονα μακροοικονομικά μοντέλα. Το ενδιαφέρον των φοιτητών έγινε πιο έντονο μετά την πρόσφατη Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση (ΠΧΚ) που ανέδειξε τις σοβαρές ελλείψεις στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και διδάσκεται η οικονομία (Harvey, 2018).

Παρόλο που η πρόσφατη κρίση θεωρείται ως η χειρότερη που αντιμετώπισε ο καπιταλισμός, μετά τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ‘30, ωστόσο, αυτή δεν προκάλεσε καμία ρηξικέλευθη αλλαγή στη διδασκαλία της μακροοικονομικής θεωρίας (Azad, 2016). H μακροοικονομική θεωρία ως προς το περιεχόμενό της παρέμεινε η ίδια με κάποιες βελτιώσεις στην διδακτική διαδικασία (Mearman et al., 2014, p. 121). Στην πραγματικότητα, δεν έχει καταβληθεί καμία σημαντική προσπάθεια επανεξέτασης και ανασυγκρότησης του προγράμματος σπουδών των οικονομικών στα περισσότερα πανεπιστήμια του κόσμου (Stilwell, 2012).

Στα ίδια πλαίσια των ξένων πανεπιστημίων κινείται και η διδασκαλία της μακροοικονομικής στα ελληνικά πανεπιστήμια. Η διδασκαλία της μακροοικονομικής στα πανεπιστήμια της χώρας μας βασίζεται σε συγγράμματα που ως επί τω πλείστων είναι ελληνικές μεταφράσεις των δημοφιλών μακροοικονομικών πανεπιστημιακών συγγραμμάτων της αγγλικής γλώσσας, που όμως πλέον καθίστανται ανεπαρκή ως προς την ενσωμάτωση των τελευταίων οικονομικών εξελίξεων, όπως της ΠΧΚ.

Η έρευνα λοιπόν που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, αναφέρεται στον προσδιορισμό των αντιλήψεων των φοιτητών σχετικά με το βαθμό στον οποίο το μάθημα «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική» μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση των φαινομένων της πραγματικής οικονομίας, όπως αυτό της Ελληνικής Χρηματοπιστωτικής Κρίσης (EXK). Φοιτητές του Πανεπιστημίου Μακεδονίας εκλήθησαν να αξιολογήσουν το μάθημα «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική» το οποίο διδαχτήκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.

Συγκεκριμένα, να αξιολογήσουν κατά πόσο η ενσωμάτωση της διδασκαλίας της ΕΧΚ τους ωφέλησε στην κατανόηση και ερμηνεία οικονομικών φαινόμενων που σχετίζονται με την πραγματική οικονομία. Η ΕΧΚ που σοβεί στη χώρα από το 2008, εντείνεται την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας (έτη 2014-2015). Η συλλογή των στοιχείων έγινε μέσω διανομής δομημένου ερωτηματολογίου σε δύο ομάδες φοιτητών (μία για κάθε έτος) με χρήση της αθροιστικής κλίμακας Λάϊκερτ (Likert) πέντε τιμών απαντήσεων. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η περιγραφική στατιστική (μέσα και τυπικές αποκλίσεις των δειγμάτων των ετών 2014 και 2015) για τις μεταβλητές ενδιαφέροντος. Πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος Τ για τη στατιστική σημαντικότητα των διαφορών των μέσων όρων των δύο δειγμάτων και την παροχή απόδειξης για την αλλαγή της συμπεριφοράς των φοιτητών από το ένα έτος στο άλλο.

Τα υπό εξέταση ερευνητικά ερωτήματα ήταν τα εξής:

1. Η ενσωμάτωση της ΕΧΚ στη διδασκαλία του μαθήματος «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική» επηρεάζει τις αντιλήψεις των φοιτητών σχετικά με το μάθημα;
2. Οι αξιολογήσεις μεταξύ των δύο ομάδων φοιτητών αλλάζουν κατά στατιστικά σημαντικό τρόπο καθώς η κρίση κορυφώνεται από το ένα έτος (2014) στο άλλο (2015);

Οι υποθέσεις που αναπτύχθηκαν είναι ότι η ενσωμάτωση της ΕΧΚ στη διδασκαλία του μαθήματος «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική» επηρεάζει θετικά τις αντιλήψεις των φοιτητών για το μάθημα και καθώς η κρίση εντείνεται, αυξάνεται η θετική αξιολόγηση του μαθήματος από το ένα έτος στο άλλο.

Συγκεκριμένα, στην έρευνα συμμετείχαν 164 φοιτητές, ηλικίας από 18 έως 20 ετών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, κυρίως πρωτοετείς, άνευ επαγγελματικής απασχόλησης με μόνιμο τόπο διαμονής την Θεσσαλονίκη. Επίσης, οι εν λόγω φοιτητές παρακολουθούσαν το μάθημα σε ποσοστό άνω του 80%. Στη διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος, ο διδάσκων καθηγητής είχε ενσωματώσει την ΕΧΚ και την επίδραση των οικονομικών εξελίξεων στους Έλληνες πολίτες με τη χρήση μακροοικονομικών εργαλείων. Οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους φοιτητές πριν την παρακολούθηση του μαθήματος είχαν περιορισμένες γνώσεις μακροοικονομικών. Η συνεχής αναφορά στο δημόσιο λόγο περί εφαρμογής μακροοικονομικών πολιτικών στην αντιμετώπιση της ΕΧΚ κινητοποίησε τους φοιτητές στο να ενδιαφερθούν για την απόκτηση περισσότερων γνώσεων στο συγκεκριμένο πεδίο.

Σύμφωνα με την έρευνα, τα προσωπικά οφέλη που αποκόμισαν οι φοιτητές από το μάθημα «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική» αφορούν εκτός από την επιτυχία τους στις εξετάσεις, την κατανόηση των ειδήσεων και της σχετικής αρθρογραφίας στις εφημερίδες καθώς και την ανάπτυξη της δεξιότητας τους στην ερμηνεία των οικονομικών γεγονότων στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον τους. Όσον αφορά κάποια πιθανή αλλαγή στα προσωπικά οφέλη των φοιτητών με την πάροδο του χρόνου, η περίπτωση του στόχου τους να περάσουν επιτυχώς τις εξετάσεις παραμένει αμετάβλητη. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για την δυνατότητα εξήγησης των οικονομικών φαινομένων σε οικογένεια/φίλους, υπονοώντας ότι το μάθημα είναι λιγότερο ευεργετικό για τους φοιτητές το 2015.

Όσον αφορά το προσωπικό όφελος της καλύτερης κατανόησης των ειδήσεων και εφημερίδων, αυτό παραμένει σταθερό ανάμεσα στα δύο έτη. Επίσης, οι φοιτητές θεωρούν ότι το συγκεκριμένο μάθημα παρέχει γνώσεις που μάλλον δεν είναι χρήσιμες για τη μελλοντική επαγγελματική τους ζωή, γεγονός που υποδηλώνει τη μείωση της χρησιμότητας του μαθήματος σε αυτό το πεδίο από το ένα έτος στο άλλο.

Ωστόσο, υπάρχει μια αλλαγή μεταξύ του 2014 και 2015, με τους φοιτητές του δεύτερου δείγματος να θεωρούν ότι το μάθημα είναι συγκριτικά πιο επωφελές για αυτούς σε άλλες πτυχές από αυτές που εξερευνήθηκαν παραπάνω.

Πίνακας 1. Προσωπικά οφέλη φοιτητών από το μάθημα «Εισαγωγή στη Μακροοικονομική»

Οι αντιλήψεις των φοιτητών σχετικά με την αξία της ενσωμάτωσης της ΕΧΚ στη διδασκαλία της μακροοικονομικής διαμορφώθηκαν μέσα από την διεύρυνση της διδακτέας ύλης και της ενσωμάτωσης θεμάτων που αναδύθηκαν μέσω των ειδήσεων, των εφημερίδων και προσωπικών εμπειριών. Η ποσότητα και η ποιότητα της αποκτηθείσας γνώσης αξιολογήθηκε με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος με εργασίες διαβαθμισμένης δυσκολίας, με την εξέταση προόδου και την τελική γραπτή εξέταση. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές πιστεύουν ότι έχουν επιτύχει καλό επίπεδο κατανόησης της τρέχουσας κατάστασης της ΕΧΚ (Πίνακας 2). Το επίπεδο κατανόησης των φοιτητών για την τρέχουσα κατάσταση της ΕΧΚ αυξήθηκε μεταξύ των δύο ετών.

Πίνακας 2 – Αξιολόγηση των φοιτητών για το επίπεδο κατανόησης της τρέχουσας κατάστασης της ΕΚΧ μετά την παρακολούθηση του μαθήματος εισαγωγή στη μακροοικονομική

Οι φοιτητές πιστεύουν στην χρησιμότητα του μαθήματος για την κατανόηση της ΕΧΚ (Πίνακας 3). Συγκεκριμένα, η αντίληψη τους ότι το συγκεκριμένο μάθημα μακροοικονομικής είναι αρκετά χρήσιμο παραμένει αμετάβλητη από το ένα έτος στο άλλο.

Πίνακας 3 – Προοπτικές φοιτητών για την χρησιμότητα του μαθήματος εισαγωγή στη μακροοικονομική στην κατανόηση της ΕΧΚ

Τέλος, σε σχέση με το κατά πόσο το μάθημα ικανοποίησε τους φοιτητές στην μελέτη της ΕΧΚ (Πίνακας 4), ο μέσος φοιτητής το βαθμολόγησε αρκετά θετικά. Ο βαθμός παρέμεινε στατιστικά αμετάβλητος από το ένα έτος στο άλλο.

Πίνακας 4 – Βαθμός ικανοποίησης των φοιτητών από το μάθημα εισαγωγή στη μακροοικονομική για την εξέταση της ΕΧΚ

Επομένως, οι φοιτητές με την ολοκλήρωση των διαλέξεων του μαθήματος «Εισαγωγή στην Μακροοικονομική» στις οποίες ενσωματώθηκε η διδασκαλία ενός σημαντικού οικονομικού φαινόμενου της πραγματικής οικονομίας, όπως αυτό της ΕΧΚ, προχώρησαν στη θετική αξιολόγηση του. Η θετική αντίληψη των φοιτητών για το μάθημα όπως καταγράφηκε στην έρευνα, συνάδει με το επιχείρημα του Harvey (2018, p. 83) ότι οι φοιτητές εισέρχονται στην αίθουσα αναμένοντας να μάθουν τη λειτουργία της σύγχρονης οικονομίας στην οποία ζουν. Η ΕΧΚ, διαμόρφωσε μια νέα οικονομική πραγματικότητα με καταστροφικές επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας και στο μέλλον τους. Ως εκ τούτου, η ικανοποίηση των φοιτητών ως προς το επίπεδο που εξετάζουν, κατανοούν και ερμηνεύουν την ΕΧΚ, υπογραμμίζει τη σημασία της διδασκαλίας των οικονομικών υπό το πρίσμα της ενσωμάτωσης των σύγχρονων οικονομικών γεγονότων της πραγματικής οικονομίας.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Azad, R. (2016), Plurality in Teaching Macroeconomics, No. 80056, available at: https://doi.org/10.1111/j.1574-0862.2010.00507.x/abstract.

Harvey, J.T. (2018), “Intermediate macroeconomics: The importance of being post Keynesian”, Journal of Post Keynesian Economics, Vol. 41 No. 1, pp. 83–98.

Mearman, A., Papa, A. and Webber, D.J. (2014), “Why do students study economics ?”, Economic Issues, Vol. 19 No. 1, pp. 1–33.

Stilwell, F. (2012), “Teaching political economy: Making a difference?”, Studies in Political Economy, Vol. 8552 No. 89, pp. 147–163.

*Συνοπτική απόδοση στα ελληνικά μέρος του άρθρου “Teaching the Greek financial crisis in an introductory macroeconomics course: university students’ perceptions” Int. J. Education Economics and Development, Vol.11, No.3, pp. 225-243.

*Ο κ. Γιάννης Μαραγκός είναι Καθηγητής, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. E-mail: [email protected]

Η κ. Ειρήνη Τριάρχη είναι Λέκτορας, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη. E-mail: [email protected]