H λάθος συνταγή της ΕΕ για τους «πρωταθλητές»

Είναι ιδιαίτερα κρίσιμη η ανάδειξη του προβληματισμού σχετικά με την έλλειψη ουσιαστικών πολιτικών συνοχής και ανταγωνιστικότητας στην Ε.Ε., που διακρίνεται σε πάρα πολλά επίπεδα με προεξάρχον το ζήτημα των προσφυγικών ροών και την άρνηση πολλών κρατών μελών να επωμισθούν αναλογικά τις ευθύνες τους.

Αυτή η κεντρική επιλογή που εστιάζει στην «εύκολη» λύση της ενίσχυσης των ήδη «πρωταγωνιστών» της (χωρών, περιφερειών, επιχειρήσεων) ιδίως μέσω της έμφασης στα δεδομένα συγκριτικά πλεονεκτήματα τους αντανακλά μια ακόμη κοντόφθαλμη απόπειρα της Ε.Ε. να διεκδικήσει καλύτερη θέση στο Διεθνή Καταμερισμό Εργασίας με πολύ πιθανές αρνητικές επιπτώσεις.

Η πολιτική αυτή μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να επιφέρει κάποια οφέλη βραχυπρόθεσμα, όμως μεσομακροπρόθεσμα θα δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα διεθνούς ανταγωνιστικότητας και συνοχής, προκαλώντας μεγαλύτερη καθυστέρηση σε χώρες, περιοχές, κλάδους και επιχειρήσεις και τελικά σε όλη την Ε.Ε.

Είναι μάλιστα διαρκώς περισσότερη η επιστημονική βιβλιογραφία που υποστηρίζει ότι α) ιδίως η επιστημονική/τεχνολογική/καινοτομική ανάπτυξη εξυπηρετείται ασφαλέστερα και αποτελεσματικότερα μέσα από την κατά περίπτωση υπέρβαση της λογικής των συγκριτικών πλεονεκτημάτων, με τον κρατικό ή στην περίπτωσή μας κοινοτικό ρόλο, να είναι κεντρικός και β) ότι οι μεγάλες ανισότητες αποτελούν ισχυρή αναπτυξιακή τροχοπέδη, ενώ συγχρόνως δεν αμβλύνονται από την ισχνή οικονομική ανάπτυξη.

Δεν πρέπει ωστόσο να παραβλέπονται και οι παραλείψεις της εθνικής μας πολιτικής, οι οποίες δεν επιτρέπουν να αποκτήσουμε ρυθμούς ανάπτυξης τέτοιους ώστε να μπούμε σε πραγματική τροχιά σύγκλισης.

Υπό το ανωτέρω διπλό πρίσμα εξετάζουμε στη συνέχεια δύο πολιτικές της Ε.Ε., μια ήδη καθιερωμένη, την πολιτική έξυπνης εξειδίκευσης, καθώς και μια εν εξελίξει, την πολιτική για τις μπαταρίες.

Η Ε.Ε. παρουσιάζει υποχώρηση της σχετικής της θέσης ως προς τους ρυθμούς ανάπτυξης και την ανταγωνιστικότητά της αλλά και των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) ως ποσοστό του ΑΕΠ της.

Αντίθετα, άλλες χώρες παρουσιάζουν εξαιρετικές επιδόσεις, όπως η Κίνα, όπου το ΑΕΠ/κεφαλή 10πλασιάστηκε στο διάστημα 1990-2018, ο δείκτης ανταγωνιστικότητας είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο των 17 εκ των 28 Κρατών-Μελών της Ε.Ε., ενώ και οι δαπάνες για Ε&Α είναι υψηλότερες από τις αντίστοιχες των 21 εκ των 28.

Ακόμη πιο ενδεικτικό είναι ότι στο εσωτερικό της Ε.Ε. υπάρχουν πολύ μεγάλες ανισότητες ως προς το δείκτη ανταγωνιστικότητας και τις δαπάνες Ε&Α μεταξύ των Κρατών – Μελών, αλλά και πολύ μεγάλες περιφερειακές ανισότητες ως προς το ΑΕΠ/κεφαλή, το δείκτη ανταγωνιστικότητας, την Ε&Α, τις πατέντες κ.λπ.

Έχει διαμορφωθεί δηλαδή μια προνομιακή ζώνη από το Λονδίνο μέχρι το Μιλάνο, που αποτελεί την περιοχή με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και καινοτομία στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα οι περιφερειακές ανισότητες αφήνονται να υπονομεύουν την οικονομική πρόοδο, την κοινωνική συνοχή ακόμη και την ίδια την πολιτική σταθερότητα της Ευρώπης.

Η στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης, μια εμβληματική πολιτική της ΕΕ, στηρίζεται στο ότι κάθε περιφέρεια-χώρα καλείται, επί ποινή αποκλεισμού από τα κοινοτικά κονδύλια, να εξειδικεύσει τις τεχνο-καινοτομικές της πολιτικές, με βάση υπαρκτά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Δηλαδή τεκμαίρεται πως η οικονομία μιας περιοχής ή χώρας πολύ δύσκολα μπορεί να αναπτυχθεί με ασυνεχή άλματα προς κλαδικές εξειδικεύσεις και καινοτομίες άσχετες με τις τοπικές/εθνικές παραγωγικές και καινοτομικές εξειδικεύσεις και δυνατότητες. Αλλά καθώς οι τεχνολογίες στις οποίες ειδικεύονται οι διάφορες χώρες της Ε.Ε. είναι ήδη εξ ορισμού εξαιρετικά άνισες με επίσης τρομακτικά άνισες δυνατότητες πρόκλησης οικονομικής προόδου, είναι απολύτως βέβαιο ότι μια περαιτέρω εξειδίκευση πάνω σ' αυτές, θα έχει ως βέβαιο αποτέλεσμα, την περαιτέρω απόκλιση στο εσωτερικό της, αλλά και τη συνολική ανταγωνιστική απαξίωση της Ε.Ε.

Από την άλλη, στις αρχές Δεκεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πως επιτρέπει σε 7 χώρες να ασκήσουν κλαδική πολιτική στον κλάδο της μπαταρίας. Συγκεκριμένα, επέτρεψε να δοθούν ενισχύσεις 3,2 δισ. ευρώ για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) στον τομέα της μπαταρίας στις Γερμανία (1,25 δισ.), Γαλλία (960 εκατ.), Ιταλία (570), Πολωνία (240), Βέλγιο (80), Σουηδία (50) και Φινλανδία (30).

Μάλιστα, η απόφαση αυτή έχει μεγάλη σημασία γιατί είναι απόρροια ευρύτερων διαδικασιών που συμβαίνουν στην ΕΕ. Συγκεκριμένα, το Στρατηγικό Φόρουμ που αφορά «Σημαντικά Έργα Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος» έχει ως στόχο τη στήριξη συγκεκριμένων στρατηγικών αλυσίδων αξίας πανευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Διαφαίνεται ότι η Κομισιόν τείνει να υιοθετήσει την πρότασή τους για ενίσχυση 9 κλάδων, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι μπαταρίες, όπου και θα διατεθούν πολύ μεγάλες ενισχύσεις. Και επίσης το κατά πολύ μεγαλύτερο μέρος των ανωτέρω ενισχύσεων θα κατευθυνθεί εκ νέου στις χώρες του πυρήνα, συμβάλλοντας επομένως περαιτέρω στην απόκλιση με την περιφέρεια.

Υπενθυμίζεται ότι η Ε.Ε. απαγορεύει ρητά στα κράτη – μέλη της την άσκηση κλαδικών πολιτικών με εξαιρετικά περιοριστικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της χώρας μας. Για να γίνουν κατανοητές οι συνέπειες αυτής της απαγόρευσης, αρκεί να αναλογιστεί κάποιος πόσο επωφελής θα ήταν για τη χώρα μας μια εξαίρεση για την ενίσχυση του κλάδου της ναυπηγοεπισκευαστικής βιομηχανίας, στην οποία διαθέτουμε τεράστια συγκριτικά πλεονεκτήματα.

Η σημερινή λοιπόν πολιτική σύγκλισης της Ε.Ε., η οποία δίνει βάρος στους ήδη «πρωταγωνιστές» σε επίπεδο επιχειρήσεων, κλάδων, περιφερειών και χωρών, ιδίως μέσω της έμφασης στα δεδομένα συγκριτικά πλεονεκτήματά τους ουσιαστικά αναπαράγει το status quo, που όμως δοκιμάζεται διαρκώς από τις τεράστιες ανισότητες.

Διατηρούνται δηλαδή οι πολιτικές του ορντοφιλελευθερισμού και του δόγματος της «αυτόματης διάχυσης του πλούτου προς τα κάτω», καθώς δίνεται έμφαση στην παραγωγή του πλούτου μέσω της, τουλάχιστον υπερτιμημένης, φόρμουλας της νεοφιλελεύθερης πολιτικής ενίσχυσης των «πρωταγωνιστών» βάσει του συγκριτικού πλεονεκτήματος και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, ενώ τα ζητήματα διανομής, αλλά και παραγωγικής αναβάθμισης των υστερούντων με κρατική στήριξη παραπέμπονται στις καλένδες. Αυτή η πολιτική ωστόσο αναμφίβολα υποσκάπτει μεσομακροχρόνια:

α) την ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. καθώς καθιστά μεγάλα τμήματά της στάσιμα ή και οπισθοχωρούντα, αδυνατεί να βελτιώσει τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους παραγωγικότητας, Ε&Α, διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κ.λπ. και υπονομεύει την ανταγωνιστικότητά της.

β) Την ουσιαστική οικονομικοκοινωνική σύγκλιση και βεβαίως μέσω αυτής την αντίστοιχη ολοκλήρωση, ενώ παράλληλα εμποδίζει τη δημιουργία ευρωπαϊκής συνείδησης στους πολίτες της, με τόσο δυσθεώρητα ποσοστά αποκλίσεων που συχνά ξεπερνούν το ένα προς δέκα.

γ) Το δημογραφικό μέλλον ολόκληρων περιφερειών αλλά και χωρών ακόμη της Ε.Ε., καθώς υπάρχει διαρκής διαρροή νεότερων και καλά εκπαιδευμένων κατοίκων τους (brain drain) προς τον ευρωπαϊκό πυρήνα.

Η Ε.Ε. χρειάζεται πολιτικές συνοχής και δημοσιονομικής χαλάρωσης αλλά και τεχνολογικές πολιτικές σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο για να διασφαλίσει μακροπρόθεσμα την βιωσιμότητα, την ανταγωνιστικότητα, αλλά και την ίδια την ύπαρξή της. Πρέπει να αναπτυχθούν πολιτικές που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και επακόλουθα τη δημογραφική προοπτική της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Απαιτείται η από μέρους της Ε.Ε. υιοθέτηση μιας «πολιτικής αποστολής» (mission oriented policy), με στόχο την ραγδαία αναστροφή της διεύρυνσης του πολύπλευρου χάσματος μεταξύ του βορειοδυτικού ευρωπαϊκού πυρήνα και της νότιας και ανατολικής περιφέρειας.

Πρέπει να υπάρξει η δυνατότητα να υποστηριχθούν και να συμμετάσχουν στην τεχνολογική πρωτοπορία και στα οφέλη της, όχι μόνο οι ήδη λειτουργούντες βορειοδυτικοί πυρήνες τεχνολογικής-καινοτομικής αριστείας (μεταξύ Παρισιού-Βερολίνου-Άμστερνταμ και σκανδιναβικού Βορρά), αλλά και άλλοι αξιόλογοι αντίστοιχοι (π.χ. στο Βίσεγκραντ, στην ιβηρική, ιταλική και βαλκανική χερσόνησο).

Αυτό απαιτεί τη χάραξη νέων πολιτικών στη λογική της δόμησης νέων πλεονεκτημάτων και στις χώρες και περιφέρειες του ευρωπαϊκού Νότου για την εξασφάλιση καλύτερων αναπτυξιακών προοπτικών μεσομακροπρόθεσμα για την Ε.Ε., στην κατεύθυνση ενός συνειδητού πολιτικού σχεδίου και οράματος για το μέλλον της Ε.Ε. Σε αντίθετη περίπτωση, ο ρόλος της αναμένεται να είναι ολοένα και πιο δευτερεύων εν σχέσει με ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία κ.λπ.

Αυτό πρέπει παράλληλα να συνδυαστεί με τη συστράτευση των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, προκειμένου να είμαστε παρόντες στη διαμόρφωση των επόμενων κρίσιμων αποφάσεων και να διεκδικήσουμε πολιτικές πραγματικής ανάπτυξης και ταυτόχρονα συνοχής σε επίπεδο χωρών αλλά και περιφερειών από την Ε.Ε. μέχρι το 2030, κάτι ανάλογο με το European Green Deal.

Τέλος, όλα τα πρόσφατα στοιχεία (απασχόλησης, εξαγωγών, κατανάλωσης και επενδύσεων), σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες πολιτικές και το υφιστάμενο παραγωγικό υπόδειγμα πιστοποιούν ότι η ανάκαμψη της Ελλάδας είναι ακόμα αβέβαιη και συνεπώς και το μέλλον της.

Είναι επομένως η ώρα της αφύπνισης, καθώς πλέον κάθε καθυστέρηση επιβαρύνει περαιτέρω την πορεία μας. Η χώρα μας πρέπει επιτέλους να πάρει πρωτοβουλίες για την επίτευξη συγκλίσεων και να χαράξει στοχευμένες πολιτικές που θα επιτρέψουν ρυθμούς ανάπτυξης υψηλότερους από τον μ.ό. της Ε.Ε. για να μπει σε πορεία σύγκλισης.

Ταυτόχρονα πρέπει να πάψει να είναι παθητικός αποδέκτης πολιτικών που αποφασίζονται ερήμην της αλλά με δική της υπαιτιότητα και να καταπολεμήσει στον πυρήνα τους τα προβλήματα της ανεπάρκειας του ελληνικού Δημοσίου και της εγχώριας επιχειρηματικής κοινότητας αλλά και γενικότερα της έλλειψης «συλλογικής δυνατότητας επεξεργασίας πολιτικών». Εάν αυτή η κατάσταση αλλάξει, θα καταστήσει σταδιακά εφικτό και τον τεκμηριωμένο σχεδιασμό δημόσιων πολιτικών που θα υπηρετούν τους παραπάνω στόχους.

* Ο κ. Λόης Λαμπριανίδης είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου, π. Γενικός Γραμματέας Ιδιωτικών Επενδύσεων