Η πτώση του Τείχους και η άνοδος του λαϊκισμού

Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου πριν 30 χρόνια και η πλήρης κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του Ρωσικού κομμουνισμού το 1992, κατά την εκτίμησή μου, ήταν ταυτοχρόνως και το εφαλτήριο για την νέα ανάπτυξη του λαϊκισμού στην Ευρώπη. Ενας λαϊκισμός, που δεν ήθελε και πολλά,πολλά για να μετεξελιχθεί σε κάποιες περιπτώσεις σε επικίνδυνο εθνικισμό.

Η πτώση του κομμουνισμού αποτέλεσε ιδεολογικό σοκ και οι εικόνες από το γκρέμισμα του Τείχους στο Βερολίνο κατέρριψαν εν ριπή οφθαλμού οράματα, προσδοκίες και ιδεοληψίες. Μια ολόκληρη ιδεολογική κατασκευή, αυτή της «χαρούμενος αταξικής κοινωνίας», γκρεμιζόταν με… πάταγο και το κενό που άφηνε ήταν τεράστιο.

Την ίδια στιγμή, στα μάτια της παγκόσμιας κοινής γνώμης γινόταν γνωστό το πρόσωπο ενός ολοκληρωτισμού, ο οποίος άφηνε πίσω του και πάνω από 100 εκατομμύρια θύματα, χώρια τους φυλακισμένους και τους έγκλειστους σε «ιδρύματα» πνευματικής αποκατάστασης.

Για να το πούμε πιο απλά, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, δυο ολοκληρωτικά ιδεολογικά συστήματα που ήθελαν να αλλάξουν τον άνθρωπο είχαν ηττηθεί, αφήνοντας χωρίς πυξίδα τους «απογοητευμένους του κομμουνισμού και του εθνικοσοσιαλισμού». Πλην όμως, τα συστήματα αυτά, στη διάρκεια της ιδεολογικής τους ακμής, είχαν προκαλέσει μια σοβαρότατη πνευματική κρίση στον δυτικό ορθολογισμό, γνήσιο τέκνο της προσωκρατικής φιλοσοφίας.

Όπως πολύ σωστά έγραψε ο Φράνσις Φουκουγιάμα, η ρωσική και η κινεζική επανάσταση και οι ναζιστικές επιδρομές στη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ξανάφεραν, σε μεγέθυνση, την αγριότητα που χαρακτήριζε τους θρησκευτικούς πολέμους του 16ου αιώνα, διότι εκείνο που διακυβευόταν δεν ήταν εδάφη ή υλικά αποθεματικά, αλλά τα συστήματα αξιών και ο τρόπος ζωής ολόκληρων πληθυσμών.

Από το άλλο μέρος, η βιαιότητα αυτών των ιδεολογικοποιημένων συγκρούσεων και των φοβερών τους αποτελεσμάτων είχε καταστροφικές συνέπειες επί της αξιοπιστίας των φιλελεύθερων δημοκρατιών, που η περιθωριοποίησή τους σ’ έναν κόσμο ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων οδήγησε στην έντονη αμφισβήτηση της παγκοσμιότητας των φιλελεύθερων ιδεών περί δικαίου.

Έτσι, παρά το γεγονός ότι στην τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα η φιλελεύθερη δημοκρατία κέρδιζε παντού πόντους, οι εχθροί της κάθε άλλο παρά είχαν παραδώσει τα όπλα. Αν και στις περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες τα κομμουνιστικά κόμματα διαλύθηκαν και αλλού άλλαξαν όνομα, με εξαίρεση την Ελλάδα, κάποιοι οπαδοί τους είτε άρχισαν να δημιουργούν νέους πολιτικούς σχηματισμούς, είτε ενσωματώθηκαν, ως «εισοδιστες», σε νέα πολιτικά και κοινωνικά μορφώματα.. Περιττόν να τονιστεί ότι σε χώρες όπως η Γαλλία, πολλοί οπαδοί του άλλοτε… κραταιού ΚΚ Γαλλίας για παράδειγμα, μετακινήθηκαν προς τις τάξεις του Εθνικού Μετώπου του ακροδεξιού ηγέτη Ζαν Μαρί Λεπέν.

Αυτές οι ομάδες λοιπόν των απογοητευμένων των ολοκληρωτισμών σταδιακά άρχισαν να οργανώνονται σε διάφορα πολιτικο-κοινωνικα σχήματα, με προμετωπίδες την οικολογία, την αντιπαγκοσμιοποίηση, την τεχνοφοβία και βέβαια τον αντιφιλελευθερισμό. Και αντί να υπόσχονται ως λύσεις σε σοβαρά προβλήματα τα γνωστά «χαρούμενα και τραγουδιστά αύριο», ξεκίνησαν να διαχέουν απαισιοδοξία,φόβο και έλλειψη εμπιστοσύνης στο μέλλον. Με απώτερο στόχο τους την ανάδειξή των συναισθημάτων αυτών σε πνευματικό γεγονός. Κατά κύριο δε λόγο, στην στρατηγική τους αυτή, παίζει κορυφαίο ρόλο ο μηδενισμός και η διάδοσή του σε όλα τα επίπεδα. Απο τον μηδενισμό αυτόν ξεκινά ο λαϊκισμός και διαβρώνει το πολιτικό και ψυχολογικό τοπίο.

Στο μέτρο που από το 1990 και μετά άρχισε να εγκαταλείπεται η περίφημη υπόσχεση του κοινωνικού μετασχηματισμού, ουσιαστικά όλοι οι σοβαροί παρατηρητές κατανοούν ότι οι φιλελεύθεροι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί εξαρτιούνται για τη ζωτικότητά τους από υγιείς και δυναμικές κοινωνίες πολιτών. Με τη σειρά της, η «πολιτική κοινωνία» - ένα μείγμα ενδιάμεσων θεσμών, που περιλαμβάνει επιχειρήσεις, εθελοντικές ενώσεις, εκπαιδευτικούς θεσμούς, λέσχες, συνδικάτα, μέσα ενημέρωσης, φιλανθρωπικές οργανώσεις και εκκλησίες – οικοδομείται στη βάση της οικογένειας, η οποία αποτελεί το πρωταρχικό εργαλείο με το οποίο οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται.

Για να υπονομευτεί λοιπόν ένα σύστημα ελευθερίας, δημοκρατίας και παραγωγής πλούτου, είναι ανάγκη να διαβρωθούν οι θεσμοί και οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται. Είναι ανάγκη να αμφισβητηθεί η εμπιστοσύνη προς το σύστημα. Μόνον έτσι διαβρώνεται το αποκαλούμενο κοινωνικό κεφάλαιο μιας χώρας και αποσταθεροποιείται η οικονομική της διάρθρωση. Για τους ανθρώπους του ζόφου έτσι, ο λαϊκισμός, είναι μοναδικό ιδεολογικό όπλο πνευματικής καταστροφής. Ένα όπλο που στις μέρες μας κινείται με μεγάλη ταχύτητα επίσης, γιατί διευκολύνεται από τις προόδους της τεχνολογίας.

Μπορεί για παράδειγμα οι ισλαμοφασίστες να επαγγέλλονται έναν οικουμενικό σκοταδισμό, πλην όμως χρησιμοποιούν και γνωρίζουν άψογα τις δυνατότητες που για τον σκοπό αυτόν τους προσφέρει το… Διαδίκτυο και συνακολούθως η προηγμένη κινητή τηλεφωνία. Ειναι σαφές λοιπόν ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες βρίσκονται μπροστά σε νέες και επικίνδυνες προκλήσεις, με πολιτικούς δε τύπου Τραμπ, υπονομεύονται εκ των ένδον.

Και αυτό είναι σοβαρό πρόβλημα...