Πώς θα αποφύγετε τις παγίδες στους λογαριασμούς ρεύματος

Ο ανταγωνισμός στη λιανική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχει ενταθεί την τελευταία τριετία, με τον αριθμό των παρόχων να υπερβαίνει πλέον τους 20. Καθώς αυξάνονται συνεχώς τα προϊόντα, η ποικιλία των χαρακτηριστικών τους, τα σημεία πώλησης και η ένταση των διαφημίσεων, ανακύπτει ένα εύλογο ερώτημα: Τι πρέπει να προσέξει ο καταναλωτής ρεύματος, για να κατανοήσει καλύτερα τον τρόπο που τιμολογείται στο υφιστάμενο συμβόλαιό του ή για να συγκρίνει εναλλακτικά προϊόντα και ενδεχομένως να αλλάξει πάροχο;

Επισημαίνεται ότι στο 1ο εξάμηνο του 2019, 250 χιλιάδες καταναλωτές, της χαμηλής και μέσης τάσης, άλλαξαν προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας. Η δυναμική αυτή αναδεικνύει μια έντονη ισχυροποίηση της ανοδικής τάσης που σημειώθηκε το 2018, όπου σε ετήσια βάση άλλαξαν πάροχο 350 χιλ. καταναλωτές.

Καθώς τα οφέλη που προκύπτουν ποικίλλουν, ενώ συχνά επηρεάζονται καθοριστικά από δυσδιάκριτους όρους των συμβάσεων, ακολουθούν ορισμένες χρηστικές συμβουλές, ώστε να διευκολύνουν τους οικιακούς καταναλωτές στις επιλογές τους. Ενδεικτικά, σημειώνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις, ένα σταθερό τιμολόγιο ρεύματος, αν και φαινομενικά ακριβότερο, μπορεί να αποβεί τελικά πιο οικονομικό συγκριτικά με ένα τιμολόγιο που εμπεριέχει μια έμμεση, κυμαινόμενη χρέωση (ρήτρα), η οποία προσαυξάνει ουσιαστικά την ανταγωνιστική χρέωση κατά 20-30 €/ΜWh.

1. Μην εντυπωσιάζεστε από τα ποσοστά των εκπτώσεων που παρουσιάζονται, καθώς δεν αφορούν το σύνολο του λογαριασμού αλλά μόνο τις ανταγωνιστικές χρεώσεις, δηλαδή το ήμισυ περίπου του τελικού λογαριασμού. Επιπλέον, οι εκπτώσεις μπορεί να παρέχονται υπό τον όρο της εμπρόθεσμης εξόφλησης, ή να αφορούν μόνο κατανάλωση έως κάποιο όριο, ή να ισχύουν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

2. Βεβαιωθείτε για το μέτρο σύγκρισης στις εκπτώσεις που σας αναφέρουν. Συχνά οι συγκρίσεις που προβάλλονται στους καταναλωτές δεν αφορούν ομοειδή τιμολόγια. Ενδέχεται π.χ. η σύγκριση να γίνεται με το βασικό τιμολόγιο του υφιστάμενου παρόχου σας χωρίς την έκπτωση συνέπειας, ή με ένα τιμολόγιο αναφοράς άλλου παρόχου, που είναι αισθητά ακριβότερο από άλλα προϊόντα.

3. Ο ασφαλέστερος δείκτης για τις συγκρίσεις σας είναι η ετήσια εξοικονόμηση σε ευρώ, που προκύπτει για το δικό σας προφίλ κατανάλωσης, το οποίο διαφοροποιείται ανά εποχή, και για τα χαρακτηριστικά της δικής σας παροχής. Συχνά, για μικρές καταναλώσεις, το όφελος από την αλλαγή προμηθευτή είναι περιορισμένο, με το πάγιο να αποτελεί την πιο καθοριστική παράμετρο, ενώ το όφελος συνήθως αυξάνεται για μεγαλύτερα επίπεδα κατανάλωσης.

4. Εξοικειωθείτε με τα χαρακτηριστικά σας και τη δομή του λογαριασμού σας. Καταρχάς, εντοπίστε αν έχετε νυχτερινό τιμολόγιο (ένδειξη Γ1Ν στο λογαριασμό σας) και την ισχύ της παροχής σας, μονοφασική (ένδειξη 8 kVA) ή τριφασική. Υπολογίστε επίσης την ετήσια κατανάλωσή σας, ιδανικά από λογαριασμούς 2 ετών, για να έχετε καλύτερη εικόνα. Ενδεικτικά, η μέση οικιακή κατανάλωση στη χώρα μας είναι 3.600-3.800 κιλοβατώρες ετησίως (δηλαδή 3,6- 3,8 MWh). Το ανταγωνιστικό σκέλος του λογαριασμού σας, αυτό δηλαδή που αλλάζει μεταξύ των διαφόρων παρόχων, απαρτίζεται από την πάγια χρέωση, την ανταγωνιστική χρέωση επί την κατανάλωσή σας, και πιθανόν, μια επιπρόσθετη, κυμαινόμενη χρέωση (λόγω ρήτρας). Ενδέχεται επίσης να εφαρμόζεται μια ετήσια συνδρομή ή εφάπαξ χρέωση, συχνά αντί παγίου.

Πιο αναλυτικά:

5. Ρωτήστε για το πάγιο, αν είναι τετραμηνιαίο ή μηνιαίο, και αν διαφοροποιείται με την κατανάλωση. Σε ετήσια βάση, ένα υψηλό πάγιο μπορεί να εξουδετερώσει το όφελος που προκύπτει από την έκπτωση στην ανταγωνιστική χρέωση.

6. Εξετάστε αν η ανταγωνιστική χρέωση ισχύει ανεξάρτητα από την κατανάλωσή σας ή αν προσαυξάνεται εφόσον υπερβείτε μια συγκεκριμένη κλίμακα (π.χ. τις 2.000 κιλοβατώρες το τετράμηνο).

7. Διευκρινίστε αν το τιμολόγιο είναι σταθερό ή αν περιέχει πρόσθετη, κυμαινόμενη χρέωση. Πρόκειται για τη λεγόμενη ρήτρα προσαρμογής ή ρήτρα ΟΤΣ (Οριακής Τιμής Συστήματος). Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς συχνά μια τέτοια ρήτρα είναι δυσδιάκριτη και μπορεί να εκτινάξει την ανταγωνιστική χρέωση ακόμα και κατά 20-30 € /MWh.

Πού όμως εμφανίζεται στον λογαριασμό σας η χρέωση λόγω ρήτρας; Η αναφορά ποικίλλει ανάλογα με τον πάροχο. Μπορεί να αναγράφεται ως συμπληρωματική χρέωση ή ως προσαύξηση με βάση έναν όρο της σύμβασής σας. Για να διαπιστώσετε αν έχετε χρεωθεί μια τέτοια ρήτρα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ελέγξτε τους λογαριασμούς σας, λαμβάνοντας υπόψη ότι κάποιοι πάροχοι προσθέτουν τη χρέωση όχι μόνο στον εκκαθαριστικό λογαριασμό αλλά και στον έναντι. Διαιρώντας τη συνολική επιβάρυνση που οφείλεται στη ρήτρα (το ποσό σε ευρώ) με την κατανάλωσή σας το χρονικό αυτό διάστημα, θα προκύψει η πρόσθετη χρέωση που επωμιστήκατε λόγω ρήτρας, σε ευρώ ανά μεγαβατώρα. Η τελική λοιπόν ανταγωνιστική χρέωση θα είναι η σταθερή τιμή που αναγράφεται στο λογαριασμό σας συν την κυμαινόμενη αυτή τιμή. Για παράδειγμα 66 €/MWh (σταθερή ανταγωνιστιστική χρέωση)+ 28 €/MWh (κυμαινόμενη, λόγω ρήτρας)= 94 €/MWh, αποτελεί την τελική ανταγωνιστική χρέωση για το συγκεκριμένο τετράμηνο.

8. Ελέγξτε αν υπάρχει κάποια ειδική συνδρομή, ετήσια, εφάπαξ ή άλλη, που να επιβαρύνει το προϊόν υπό εξέταση.

9. Ελέγξτε εγγυήσεις, τρόπους πληρωμής, χρονικές δεσμεύσεις, και επιπτώσεις σε περίπτωση πρόωρης αποχώρησης από το συμβόλαιο.

10. Αξιολογήστε πρόσθετες παροχές (όπως πόντοι επιβράβευσης, ιατρική ασφάλιση, τεχνικές υπηρεσίες), αλλά και χαρακτηριστικά όπως η συχνότητα έκδοσης λογαριασμού (μηνιαίος ή τετραμηνιαίος) και η δυνατότητα καταχώρησης μέτρησης.

Πώς όμως προκύπτει η κυμαινόμενη χρέωση (ρήτρα) στα τιμολόγια ρεύματος;

Κάποιοι πάροχοι ρεύματος εφαρμόζουν τη χρέωση αυτή ανάλογα με τις διακυμάνσεις του κόστους στο οποίο αγοράζουν την ενέργεια στη χονδρεμπορική αγορά, προκειμένου να διαχειριστούν το ρίσκο από τις μεταβολές της. Μετακυλίουν δηλαδή στους καταναλωτές, πλήρως ή εν μέρει, την αβεβαιότητα για το κόστος προμήθειας της ενέργειας, προκειμένου να αντισταθμίσουν τον οικονομικό κίνδυνο που απορρέει από τη στοχαστική εξέλιξη της χονδρεμπορικής τιμής (ΟΤΣ) για τη δραστηριοποίησή τους στη λιανική αγορά.

Το κόστος αυτό εξαρτάται από τις διακυμάνσεις πολλών παραγόντων (όπως η τιμή του κόστους CO2, το ενεργειακό μείγμα που παράγει την ενέργεια κάθε ώρα, το επίπεδο των ΑΠΕ και των εισαγωγών ενέργειας). Έτσι, οι προμηθευτές προβαίνουν σε προβλέψεις του κόστους, σε χρονικό ορίζοντα έτους και διετίας, μέσω αναλυτικών εργαλείων, ώστε να διαμορφώσουν τιμολόγια που θα είναι ελκυστικά για τους καταναλωτές, και παράλληλα, δεν θα τους επιφέρουν ζημίες. Λόγω της στοχαστικότητας του κόστους χονδρεμπορικής, δεν είναι πλήρως γνωστό, εκ προοιμίου, ποια θα είναι η επιβάρυνσή σας, αλλά ο κάθε πάροχος έχει υπόψη του σε ποιο επίπεδο θα χρεώσει τη ρήτρα προσαρμογής, προκειμένου να αποφύγει ζημίες ή να διασφαλίσει το περιθώριο κέρδους που έχει θέσει ως στόχο.

Ρωτήστε αναλυτικά, αν προβλέπεται τέτοια ρήτρα στο συμβόλαιό σας, ποια είναι τα όρια ανοχής πέραν των οποίων ενεργοποιείται, ποιοι παράγοντες τη συνθέτουν (μόνο ΟΤΣ ή και κάποιες προσαυξήσεις, που αποτυπώνουν πρόσθετα κόστη προμήθειας), ποια είναι η αναμενόμενη επιβάρυνση για την κατανάλωσή σας, καθώς και πόσο χρεώθηκαν οι καταναλωτές του συγκεκριμένου παρόχου το προηγούμενο έτος.

Αθέμιτες πρακτικές

Κάποιοι προμηθευτές επιλέγουν να μην εφαρμόσουν πλήρως τις ρήτρες, αλλά απορροφούν ένα τμήμα τους, ώστε να διατηρήσουν ικανοποιημένους τους πελάτες τους, ανάλογα και με τα περιθώρια κέρδους τους. Επιπλέον, από το ρυθμιστικό πλαίσιο επιβάλλεται ένα τιμολόγιο να διατηρείται σταθερό τουλάχιστον για το 1ο εξάμηνο μιας νέας σύμβασης. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως εφαρμόζονται πρακτικές που χρήζουν διερεύνησης.

Ενδεικτικά, τα όρια ανοχής που θέτει κάποιος πάροχος μπορεί είναι τόσο χαμηλά, που η πιθανότητα να ενεργοποιηθεί η ρήτρα είναι υψηλή, προκαλώντας σημαντική επιβάρυνση του καταναλωτή. Αν για παράδειγμα η προβλεπόμενη μέση τιμή (ΟΤΣ) για το επόμενο έτος είναι 65 €/MWh και το διάστημα ανοχής, το οποίο μάλιστα συμπεριλαμβάνει και άλλες χρεώσεις πέραν της ΟΤΣ, είναι 40-55 €/MWh, τότε είναι πιθανό να προκύψει μια σημαντική προσαύξηση της ανταγωνιστικής χρέωσης, ακόμα και κατά 50% σε κάποια διαστήματα.

Ρυθμιστικά ζητήματα

Είναι πολύ σημαντικό να καθίσταται σαφές στους καταναλωτές αν η ανταγωνιστική χρέωση στο τιμολόγιο τους είναι σταθερή ή αν περιέχει πρόσθετη, κυμαινόμενη χρέωση, λόγω ρήτρας. Στη δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να υπάρχει σαφής αναγραφή στο λογαριασμό ρεύματος της πρόσθετης αυτής χρέωσης. Επιπλέον, να είναι εύλογα τα όρια ανοχής που τίθενται, αντί να εφαρμόζεται ένα ασφυκτικό εύρος, που είναι σχεδόν προβλέψιμο ότι θα ξεπεραστεί.

Επιπρόσθετα, είναι κρίσιμο να παρατίθεται με εύληπτο τρόπο η φόρμουλα υπολογισμού της κάθε ρήτρας καθώς και παραδείγματα εφαρμογής. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι δημοσιευμένα συγκεντρωτικά τα στοιχεία που υπεισέρχονται στον υπολογισμό, τουλάχιστον στις ιστοσελίδες των προμηθευτών, ώστε να είναι εφικτή η εύκολη επαλήθευση από τους καταναλωτές. Η παρατήρηση αυτή ισχύει τόσο για τους εναλλακτικούς παρόχους όσο και για τη ΔEH, η οποία ανακοίνωσε πρόσφατα την εφαρμογή ρήτρας με βάση το κόστος CO2. Ωστόσο, ακόμη δεν έχει υπάρξει δημοσιοποίηση των επιμέρους συνιστωσών της ρήτρας (όπως των μηνιαίων εκπομπών CO2). Γενικότερα, δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο απλός πολίτης θα αναζητά σύνθετα κόστη προμήθειας σε πολλαπλές ιστοσελίδες (όπως Χρηματιστήριο Ενέργειας και ΑΔΜΗΕ) ή την τιμή CO2 στο ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ρύπων.

Είναι σαφές ότι χρειάζεται ενίσχυση της διαφάνειας και πληρέστερη ενημέρωση των καταναλωτών για τις ρήτρες αλλά και ρυθμιστικές παρεμβάσεις ώστε να αποφεύγονται αθέμιτες πρακτικές. Οι ρήτρες, αν και εργαλεία διαχείρισης ρίσκου, σημαντικά για την οικονομική ευρωστία των προμηθευτών, δεν μπορούν να καταλήγουν σε μια «κρυφή» πρόσθετη χρέωση, που να επιβαρύνει με προβλέψιμο τρόπο τους καταναλωτές, και να στρεβλώνει τον ανταγωνισμό.

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει ήδη εκκινήσει αναλυτική διερεύνηση, ενώ το εργαλείο σύγκρισης τιμών, που έχει αναπτυχθεί από την Αρχή και θα τεθεί σύντομα σε λειτουργία, θα συμβάλει στην πληρέστερη και πιο αντικειμενική σύγκριση των διαφόρων τιμολογίων. Παράλληλα, η ανάπτυξη της προθεσμιακής αγοράς ενέργειας, που βρίσκεται σε στάδιο υλοποίησης, θα επιτρέψει στους παρόχους ρεύματος να διαχειρίζονται την αβεβαιότητα του κόστους προμήθειας της ενέργειας, μέσω συμβολαίων και παραγώγων, περιορίζοντας τη σημασία της ρήτρας ως μέσο αντιστάθμισης κινδύνου.

Ένας δυναμικός τομέας υπό συνεχή μετασχηματισμό

Σε κάθε περίπτωση, το δίπτυχο «εποπτεία της αγοράς και ενδελεχής ενημέρωση των καταναλωτών» θα είναι διαχρονικά κρίσιμο, ώστε να αποτρέπονται στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, από παραπλανητικές πρακτικές, και οι καταναλωτές να αποκομίζουν το μέγιστο όφελος. Αυτό που διαπιστώνεται σε διεθνές επίπεδο είναι ότι τα ενεργειακά προϊόντα εξελίσσονται διαρκώς, συνδυαζόμενα με πολλαπλές υπηρεσίες, αποτυπώνοντας τεχνολογικές εξελίξεις, καθώς και τις εθνικές δεσμεύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσονται οι έξυπνοι μετρητές, τα έξυπνα δίκτυα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η αυτοπαραγωγή από ΑΠΕ, η αποθήκευση της ενέργειας σε μπαταρίες, η δυνατότητα των καταναλωτών να αυξομειώνουν τη ζήτησή τους έναντι τιμήματος (υπηρεσίες ευελιξίας), καθώς η δυνατότητα να συγκροτούν ενεργειακές κοινότητες.

Η πρόσθετη αξία που απορρέει, τόσο για τους καταναλωτές όσο και τον ενεργειακό τομέα της χώρας μας, είναι σημαντική, υπογραμμίζοντας την επιτακτική ανάγκη για εύρυθμες αγορές, εναρμονισμένες με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, με επαρκείς διεθνείς διασυνδέσεις και ισχυρή ρυθμιστική εποπτεία.

* Η Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μαθηματικός, με εξειδίκευση στα οικονομικά της ενέργειας (κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διδακτορικού τίτλου από το London Business School). Είναι μέλος της Ολομέλειας της ΡΑΕ, του CEER και της Ολομέλειας Ρυθμιστών του ACER. Το κείμενο εκφράζει προσωπικές σκέψεις.