To Bitcoin από την οπτική του... Αριστοτέλη

Εκεί που χαλάρωνα σε ένα παραλιακό καφενέ στην Σητεία, αγναντεύοντας την θάλασσα και έχοντας για συντροφιά το καραφάκι με τη ρακή και τα φρεσκοψημένα λουκάνικα, εμφανίζεται ξαφνικά μια ξύλινη μαγκούρα μπροστά από το πρόσωπο μου. Ακολούθησε η βροντερή φωνή ενός μαυροπουκαμισά με χαρακτηριστική μεσογειακή ηλιοκαμένη επιδερμίδα, απροσδιόριστης ηλικίας.

«Εσύ ωρέ είσαι το κοπέλι που γράφει για τα Bitcoin;»

«Εγώ είμαι», ψέλλισα, ενώ αναρωτιόμουν μέσα μου αν έδωσα την σωστή απάντηση.

«Κατέχεις ότι αυτά που γράφεις για τα νομίσματα τα έχει πει ο Αριστοτέλης; ρώτησε και κάθισε στην άδεια καρέκλα δίπλα μου.

«Ήντα εννοείς;» του απάντησα με την πιο κρητική προφορά που μπορούσα να πάρω.

«Τον Αριστοτέλη τον απασχόλησε πως γίνεται ένα αγαθό να έχει μια συγκεκριμένη αξία, χωρίς αναγκαστικά να αντιστοιχεί με την χρησιμότητα του. Πως γίνεται δηλαδή ο χρυσός, που δεν έχει κάποια πρακτική αξία να είναι ακριβότερος από τον σίδηρο; Ο σίδηρος χρησιμοποιούνταν για όπλα και εργαλεία, Η κατοχή των οποίων ήταν ζήτημα ζωής ή θανάτου εκείνη την εποχή».

«Και που κατάληξε;» ρώτησα και έκανα με νόημα το σήμα της νίκης στον σερβιτόρο.

«Μέσω του συνολικού του έργου φαίνεται να καταλήγει πως η σπανιότητα πρέπει να αξιολογείται ως πολυτιμότερη από τη χρησιμότητα. Ο χρυσός δεν είναι πολύτιμος επειδή γυαλίζει. Ούτε επειδή είναι χρήσιμος. Είναι πολύτιμος λόγω της σπανιότητάς του.

Ο χρυσός και το ασήμι θεωρούνταν χρήμα εδώ και χιλιάδες χρόνια, γιατί υπάρχουν σε περιορισμένη ποσότητα. Χρειάζεται προσπάθεια, κόπος, χρόνος, έξοδα, για να μπορέσει να φτάσει στα χέρια σου. Να ανακαλύψεις που έχει κοίτασμα, να σκάψεις στο έδαφος, να το διυλίσεις, να το κάνεις όμορφο».

«Η αξία του όμως διαφέρει ανάλογα την εποχή, τον πολιτισμό, την φυλή, ακόμα και τον άνθρωπο», παρατήρησα.

Πριν απαντήσει, κράτησε ψηλά το σφηνάκι για λίγο, σαν γιατρός που εξετάζει ακτινογραφία. Κατόπιν το στριφογύρισε στα ρουθούνια του, το μύρισε κι έπειτα το έβαλε στο στόμα. Μια έκφραση επιδοκιμασίας εμφανίστηκε στο πρόσωπο του.

«Σωστά. Οι Ίνκας απορούσαν που οι Ισπανοί θέλανε χρυσό. Εκείνοι δεν το είχαν αξιολογήσει σαν κάτι ιδιαίτερο, δεν του δίνανε μεγάλη σημασία. Ποιος ο λόγος να θέλουν ένα μέταλλο που δεν ήταν και τόσο δύσκολο να το βρουν. Για αυτούς πολύτιμοι ήταν οι κόκκοι κακάο. Ήταν πιο σπάνιοι και πιο χρήσιμοι. Ο χρυσός απολαμβάνει την εμπιστοσύνη περισσότερο από τη συμβατική μορφή νομισμάτων, γιατί όσο και να θέλουν οι κυβερνήσεις ή οι Κεντρικές Τράπεζες, δεν μπορούν να αποφασίσουν να διπλασιάσουν ή να δεκαπλασιάσουν την ποσότητα που υπάρχει.

Το Bitcoin είναι σαν το χρυσό, περιορισμένης ποσότητας. Θέλει έξοδα και κόπο για να φτιαχτεί, αλλά είναι πιο περίπλοκο στην σύλληψη. Αντίθετα, κανείς δεν χρειάζεται να εξηγήσει γιατί ο χρυσός είναι πολύτιμος. Πρόκειται για μια απλή στην σύλληψη έννοια που έχουμε αποδεχτεί ως φυσιολογική.

«Για την ώρα όμως», επεμβαίνω. «Στη γενιά που από από το δημοτικό χειρίζεται με άνεση το κινητό και αγοράζει άυλα πράγματα, όπως εφαρμογές σε smartphones, θα φαίνεται αυτονόητο να αποδεχτεί τις άυλες, ψηφιακές αξίες».

Τα ποτήρια ξαναγέμισαν. Δεν υπάρχει ιστορία που η ρακή δεν την κάνει να ακούγεται καλύτερα. «Οι αρχαίοι Έλληνες από τότε είχαν αντιληφθεί τη διάκριση μεταξύ της αξίας χρήσεως και ανταλλακτικής αξίας του αγαθού».

«Υπάρχουν δυο χρήσεις για κάθε αγαθό;»

«Πάρε για παράδειγμα τη ρακή. Η μία χρησιμότητα της είναι να τη πίνουμε και η άλλη για να την ανταλλάσουμε. Αυτός ο διαχωρισμός ακολουθήθηκε από πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, με πιο γνωστό τον Adam Smith.

Ο Αριστοτέλης, όμως, το προχώρησε ακόμα περισσότερο. Η ανταλλαγή, ανέφερε, έχει κάποιες προϋποθέσεις. Καταρχήν να υπάρξει αμοιβαία ζήτηση. Χωρίς αυτή δεν θα θελήσει ο ένας να ανταλλάξει το προϊόν του με του άλλου. Κατόπιν, η αναλογία κατά την οποία ανταλλάσσονται, για παράδειγμα το κρασί με το σαλδάλι, εξαρτάται από τη χρησιμότητα τους για τους συναλλασσόμενους».

«Από τότε συνειδητοποίησε πως η βάση της αξίας των αγαθών είναι η χρησιμότητα τους;»

«Όχι μόνο αυτό. Για να συγκρίνει την εργασία του υποδηματοποιού με του οινοποιού, βάσει της οποίας θα ανταλλάξουν τα αγαθά τους, χρησιμοποίησε σύμβολα. Το ξέρεις ότι ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος συγγραφέας που χρησιμοποίησε μαθηματικά σε οικονομική ανάλυση;».

Γέμισε και τα δύο ποτήρια και σήκωσε πρώτος το δικό του. Ήταν ένα ξεκάθαρο σύμβολο αποδοχής. Ή έτσι έλπιζα. Το σημαντικό ήταν πως συνέχισε να μου εξηγεί.

«Ίσως το πιο θαυμαστό στον Αριστοτέλη, είναι πως είχε περιγράψει τη λειτουργία του νομίσματος χιλιάδες χρόνια μπροστά από την εποχή του. Σου θυμίζω πως το χρήμα, ως υπόσχεση πληρωμής με τη μορφή χαρτονομίσματος, είναι σχετικά πρόσφατη εξέλιξη. Εμφανίσθηκε γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα, αρχικά με τη μορφή τραπεζικών υποσχετικών/γραμματίων.

O αριστοτέλειος ορισμός του χρήματος/νομίσματος, περιγράφει και θεμελιώνει τη λειτουργία και χρήση του νομίσματος (coin) ως νόμιμου μέσου συναλλαγών (legal tender). H καινοτομία του έγκειται στο γεγονός ότι συλλαμβάνει την έννοια του χρήματος ως υπόσχεση πληρωμής (και χρέους) και όχι απλώς ως νομίσματος με δική του αξία (intrinsic value), λόγω της αξίας του μετάλλου που ενσωματώνει. Αντιλήφθηκε δηλαδή πως η αξία του νομίσματος, παρόλο που ήταν κάποιο πολύτιμο μέταλλο, ήταν ανεξάρτητη από την αξία της χρησιμότητας του ως μέταλλο. Με τον ίδιο τρόπο που το χαρτονόμισμα αξίζει παραπάνω από την αξία του χαρτιού που είναι φτιαγμένο».

Το τελευταίο έκανα λίγη ώρα να το καταλάβω. Το αλκοόλ είχε κάνει τη δουλειά του. Εκείνος όμως συνέχιζε να πίνει όπως άλλοι εισπνέουν αέρα, ασταμάτητα.  «Με τον ίδιο τρόπο υπολογίζεται και η αξία του Bitcoin», ανάφερα ενθουσιασμένος. «Και όχι μόνο αυτό. Το προχώρησε ακόμα παραπέρα.

Έχοντας αντιληφθεί πως επειδή το νόμισμα δεν είναι δημιούργημα της φύσης αλλά των ανθρώπινων σχέσεων, αν αλλάξουν οι συμφωνίες ή οι νόμοι που το δημιούργησαν, δεν θα έχει καμία αξία. Το χρήμα έχει αξία όσο κυκλοφορεί και το εμπιστεύονται. Αν απολεστεί η εμπιστοσύνη πάντα επιστρέφει στην εγγενή του αξία: στο μηδέν, όμως πρόσθεσε πολύ αργότερα ο Βολταίρος».