Γιατί «στέρεψε» το Ποτάμι

Είναι νωρίς για να αναλυθούν τα συμπεράσματα των τελευταίων εκλογών. Όταν όμως κάποιο κόμμα εξαφανίζεται σε ηλικία πέντε ετών, είναι χρήσιμο να αναζητηθούν οι κοινωνικές και πολιτικές αιτίες.

Άλλωστε το «ΠΟΤΑΜΙ» ήταν υπέρ της εισαγωγής του ορθολογισμού στον πολιτικό μας πολιτισμό. Γεννήθηκε μέσα στο ρευστό πολιτικό σκηνικό του σεισμού της χρεοκοπίας σε μια προσπάθεια να εδραιωθεί ένας πολιτικός πόλος που υποστήριζε σύγχρονες ιδέες. Κάπως έτσι συναντήθηκαν -μάλλον για πρώτη φορά- αριστεροί και κεντροδεξιοί οπαδοί του φιλελευθερισμού.

Ταυτόχρονα κινητοποίησε εξαιρετικά αξιόλογους ανθρώπους, οι περισσότεροι των οποίων δεν είχαν ενεργό ρόλο στην πολιτική αρένα. Ο αείμνηστος Σταύρος Τσακυράκης είναι ένα παράδειγμα, όπως και ο Νικηφόρος Διαμαντούρος (στη θέση του οποίου στην Βουλή ο σοφός ελληνικός λαός προτίμησε να εκλέξει εγκληματίες ναζιστές).

Δυστυχώς το κόμμα εκπροσωπήθηκε κοινοβουλευτικά κυρίως από επαγγελματίες πολιτικούς γυρολόγους, οι οποίοι πήδηξαν εγκαίρως από το πλοίο όταν άρχισε να μπάζει νερά, βρίσκοντας πολιτική στέγη στην ΝΔ, το ΚΙΝΑΛ και το ΣΥΡΙΖΑ. Υπήρξαν βέβαια και «εξαιρέσεις αριστείας», όπως ο Γιώργος Μαυρωτάς που καταγράφτηκε ως μια από τις πλέον σεμνές και χρήσιμες παρουσίες του ελληνικού κοινοβουλίου.

Τα λάθη ξεκινάνε (πάντα) από τον αρχηγό

Ο Σταύρος Θεοδωράκης έπεσε στο κενό που υπάρχει ανάμεσα στον συρμό με τον οποίο ταξιδεύουν οι πολιτικοί και της αποβάθρας που στέκονται οι ψηφοφόροι. Δεν έχει σημασία αν πριν την πολιτική σου καριέρα ήσουν επιτυχημένος δημοσιογράφος, τηλεπώλης βιβλίων ή ιχθυοπώλης. Ούτε είχε κανένα άστρο δημοτικότητας ο Σταύρος Θεοδωράκης για να νομίζει ότι είναι ένα κόμμα μόνος του. Αφήνω στην άκρη τις συκοφαντίες του ΣΥΡΙΖΑ που κατάφερε -με μεγάλη επιτυχία- να ταυτίσει το Ποτάμι με τον Μπόμπολα. Σίγουρα το κόμμα απαξιώθηκε στα γεννητούρια του σε ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος καταδικάζοντας το ερήμην θέσεων, βάσει κρυφών (και διαπλεκόμενων) προθέσεων.

Ήταν ένα ακόμη παράδειγμα άρρωστης ανηθικότητας της απερχόμενης κυβέρνησης που ήθελε να της αναγνωριστεί και ηθικό πλεονέκτημα. Ίσως θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπίσει καλύτερα τα χτυπήματα κάτω από τη μέση όπως κάνουν και τα άλλα κόμματα. Δεν φτάνουν όμως σταυροφόροι εθελοντές για να λειτουργήσει ένα κόμμα.

Πολιτικά φλερτ και αποτυχημένοι γάμοι

Ο Σταύρος Θεοδωράκης φλέρταρε με την (καταστροφική όπως αποδείχθηκε) ιδέα κυβερνητικής συνεργασίας με τον Αλέξη Τσίπρα, σε μια βάση προγραμματικών αρχών όταν αυτό ακριβώς ήθελε να αποφύγει ο τελευταίος. Είχε προαποφασίσει να παντρευτεί τον Πάνο Καμμένο σε ένα γάμο συμφερόντων με έναν απλούστερο συμβατικό όρο: «πάρε μερικά υπουργεία και ο καθένας θα λειτουργεί ανεξέλεγκτα, αλλά θα λέμε πως κοιμόμαστε σε ξεχωριστές πολιτικές κρεβατοκάμαρες».

Στη συνέχεια και σε προφανή αναντιστοιχία με τις ιδρυτικές ρητορικές του κόμματος ενάντια στην σκουριά του πολιτικού συστήματος «που μας οδήγησε στη χρεοκοπία», επιχείρησε να αλώσει εκ των έσω το ΚΙΝΑΛ (όπως είναι το ψευδώνυμο του ΠΑΣΟΚ). Όταν απέτυχε ο Σ. Θεοδωράκης επέστρεψε στην αυτόνομη πορεία εντελώς αποδυναμωμένος. Με αυτές τις παλινωδίες δεξιά και αριστερά έχανε σοβαρά στελέχη και υποστηρικτές μπερδεύοντας και τους πλέον καλοπροαίρετους ψηφοφόρους του.

Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη υπήρξε καταλύτης απίσχνασης για το «Ποτάμι». Παρότι η Νέα Δημοκρατία ουδέποτε υπήρξε φιλελεύθερο κόμμα και ακόμη και σήμερα όσοι εμφορούνται από φιλελεύθερες αρχές συνήθως λουφάζουν σιωπηλοί γιατί διαφορετικά θα απομονωθούν (όπως στο παρελθόν). Κάποια στελέχη της ΝΔ δηλώνουν φιλελεύθεροι μπερδεύοντας την (αναγκαία) μείωση φόρων με τον φιλελευθερισμό (στην πιο αθώα εκδοχή) ή παραπλανητικά (σαν πονηροί πολιτευτές).

Στα κοινωνικά θέματα η ΝΔ έχει καταψηφίσει όλα τα μέτρα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων (όπως το Σύμφωνο συμβίωσης ή την απόδοση υπηκοότητας σε αλλοδαπούς), διατηρώντας μια αρνητική παράδοση (έχει καταψηφίσει το 1982 τον πολιτικό γάμο, την κατάργηση της προίκας και το 2000 μάζευε υπογραφές για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες). Το συμπέρασμα είναι πως οι ψηφοφόροι από το «Ποτάμι» που μετακόμισαν στη ΝΔ ποντάρουν στις μεταρρυθμιστικές αρετές του Κυριάκου Μητσοτάκη, κάτι που απομένει φυσικά να αποδειχθεί στην πράξη.

Οταν λες «Αλήθειες μόνο» υποφέρεις από μοναξιά

Όποιος υποστηρίζει ιδέες που δεν είναι πλειοψηφικά αποδεκτές ταξιδεύει με κόντρα τον άνεμο. Αυτό συμβαίνει ιστορικά σε όλες τις κοινωνίες, πόσο μάλλον στην ελληνική με καταγεγραμμένα χαρακτηριστικά.

Είναι δύσκολο π.χ. να υπερασπίζεσαι την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια όταν 8 στους 10 Έλληνες διαφωνούν ή όταν υποστηρίζεις την Συμφωνία των Πρεσπών.

Μπορεί οι ιστορικοί στο μέλλον να δικαιώσουν την γενναία (και κατά την γνώμη μου σωστή) στάση του Ποταμιού στο θέμα αλλά όσοι (παρ)έμειναν συνεπείς υπερασπιστές του αναγκαίου συμβιβασμού χαρακτηρίστηκαν σαν «προδότες» και «ρεπατζίδες του Καμένου» ακόμη και από κάποιους θεωρούν την αφεντιά τους σοβαρούς εκσυγχρονιστές. Η ΝΔ χρωστάει μεγάλη χάρη στο «Ποτάμι» γιατί σαν κυβέρνηση δεν θα τολμήσει να αλλάξει ούτε την γραμματοσειρά της συμφωνίας.

Πιστεύω ότι ήταν από την αρχή καταδικασμένη η πορεία ενός κόμματος που θέλει να λέει μόνο αλήθειες. Τι πιθανότητες είχε να εκλεγεί ο Γραμματικάκης και όχι ο Βελόπουλος όταν ο ένας γράφει για Φυσικές επιστημονικές θεωρίες (και χωρίς την ανάγκη Θεϊκής παρέμβασης) και ο άλλος πουλάει χειρόγραφα του Ιησού Χριστού και εθνικοφροσύνη.

Όπως αναφέρει και ο Yuval Noah Harari σε ένα πρόσφατο άρθρο πολλοί πιστεύουν λανθασμένα ότι η αλήθεια δεν μπορεί να αγνοηθεί από πολιτικούς ηγέτες γιατί παράγει δύναμη. Όμως οι άνθρωποι πιστεύουν σε ιστορίες που δεν είναι απαραίτητο να είναι αληθινές. Πολλές μυθικές ή παράλογες θεωρίες παράγουν μεγαλύτερη δύναμη και συσπειρώνουν αποτελεσματικότερα. Στην πολιτική δεν ψάχνει κανείς την αλήθεια για αυτό είναι τέχνη και όχι επιστήμη.

Το θεσμικό έλλειμμα παράγει φτώχεια

Το «Ποτάμι» είχε επικεντρωθεί (σωστά) στην ανάγκη θεσμικών αλλαγών. Μπορεί η επικοινωνία των θέσεών του να ήταν ερασιτεχνική (και συχνά απαράδεκτη) αλλά οι περισσότερες ήταν σωστές, ακόμη και όσες ήταν προϊόν ρηχής επεξεργασίας.

Είναι ένα ερώτημα που πηγαίνουν οι ιδέες ενός κόμματος (που το είχαν πρόσφατα ψηφίσει 370 χιλιάδες Έλληνες) όταν αυτό πεθάνει. Βέβαια η Ιστορία δεν σταματάει με τον θάνατο κανενός.

Εν τω μεταξύ η χώρα συνεχίζει την μεταμνημονιακή (;) της πορεία με το ίδιο μοντέλο με το οποίο εισήλθε στη χρεοκοπία με το πρωταρχικό πρόβλημα να μην είναι οικονομικό, αλλά πολιτικό. Τα οικονομικά προβλήματα και η αδυναμία ανάπτυξης της Ελλάδας είναι το αποτέλεσμα των θεσμικών αναπηριών. Υπάρχει ανάγκη αναδιαμόρφωσης του ασφαλιστικού και του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου, βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης αλλά και μέτρων ενίσχυσης της κοινωνικής δικαιοσύνης (χωρίς να μοιράζονται πρόσθετες συντάξεις). Χωρίς αυτές τις μεταρρυθμίσεις η Ελλάδα είναι μαθηματικώς βέβαιο πως θα μένει όλο και πιο πίσω από τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ, ακόμη και εκείνα που μέχρι πριν λίγα χρόνια παρουσίαζαν χαμηλότερους οικονομικούς δείκτες.

Τεστάκι για την νέα κυβέρνηση

Η ειλικρίνεια της κυβέρνησης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ως προς τον σεβασμό των θεσμών θα κριθεί πολύ γρήγορα. Το κριτήριο θα είναι η επιλογή χιλιάδων στελεχών για τις διοικητικές θέσεις που παραδοσιακά καταλαμβάνουν σαν κυβερνητικό λάφυρο οι νικητές των εκλογών.

Θα υπάρξουν πολλά γαλάζια τέκνα που θα πιέζουν να τοποθετηθούν «δικά μας παιδιά» με το επιχείρημα ότι «μόνο έτσι θα αντιμετωπιστεί η διάβρωση των θεσμών από τον ΣΥΡΙΖΑ».

Στατιστικώς είναι αδύνατον οι καλύτεροι να βρίσκονται αποκλειστικά στο 1/3 των Ελλήνων που είναι ψηφοφόροι της ΝΔ και κανείς στα υπόλοιπα 2/3. Άραγε είμαστε έτοιμοι για θεσμικές τομές και νέα παραδείγματα διαχείρισης (όπως υποστήριζε το απερχόμενο «Ποτάμι») ή θα συνεχίσουμε παγιδευμένοι σε ένα φαύλο κύκλο που μας απομακρύνει από όσα κράτη δεν μας περιμένουν;

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη)