Ο κόσμος αλλάζει από ηγέτες και όχι από ιδεολογίες

Η Λατινική Αμερική είναι ο χώρος της υπερβολής. H φύση είναι υπερβολική, ο Καθολικισμός είναι υπερβολικός και το ίδιο ισχύει για την ανεγκέφαλη εγκληματική βία, την ευγένεια των κατοίκων, την διαφθορά των αρχών, την φιλικότητα των ανθρωπων, την λατρεία της γυναικείας ομορφιάς («belleza») -τα πάντα λειτουργούν στον χώρο της υπερβολής. Δεν εκπλήσσει καθόλου ότι η λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, ο περίφημος «μαγικός ρεαλισμός» του Μάρκες, της Αγιέντε, του Λιόσα κ.λπ. οικοδομείται ακριβώς πάνω στο στοιχείο της εξωπραγματικής υπερβολής.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι φυσικό και οι πολιτικοί ηγέτες να παίρνουν «εξωπραγματικές» διαστάσεις. Από το ζεύγος Περόν παλαιότερα μέχρι σήμερα ηγέτες όπως ο Ούγκο Τσάβεζ, ο Ιγνάσιο Λούλα, το ζεύγος Κίρτσνερ, ο Ραφαέλ Κορέα, ο Εβο Μοράλες ο Αλαν Γκαρσία (που αυτοκτόνησε πρόσφατα λόγω υποψιών για εμπλοκή του σε θέματα διαφθοράς) –όλοι οι προαναφερθέντες είχαν ένα κοινό στοιχείο: Oτι το προσωπικό «χάρισμα» στο οποίο βασιζόταν η εξουσία τους τους επέτρεπε να προσδιορίζουν αυτοί τους όρους της ιδεολογικής συζήτησης και ερμηνευτικής αντί να προσδιορίζονται απ’ αυτήν. Eίναι τόσο έντονο το φαινόμενο του «caudillismo» («ηγεμονισμος») που ακόμα και το Economist θεώρησε σκόπιμο να αφιερώσει πρόσφατα ένα τεύχος σε αυτό.

Κλασσικό το παράδειγμα του προσφάτως εκλεγέντος νέου «υπεραριστερού» προέδρου του Μεξικού Αντρές Μανιουέλ Λόπεζ Ομπραδόρ (AMLO από τα αρχικά των ονομάτων του). Σε πρόσφατη συνέντευξη του στην Ισπανική Ελ Παίς αυτός ο επίλεκτος της αριστεράς δεν δίστασε καθόλου να στείλει τον σοσιαλισμό στο κάλαθο των αχρήστων μη αναφέροντας τον καν ως μία δύναμη που διαμόρφωσε την σημερινή πολιτική πραγματικότητα!

Αναφερόμενος σε κατηγορίες που τον εμφανίζουν ως «κομμουνιστή» απάντησε: «Κομμουνιστής εγω; Ο κομμουνισμός είναι κάτι πολύ αρχαιακό. Είμαι ένας φιλελεύθερος. Από τότε που εμφανίσθηκε η δημοκρατία οι πολιτικοί προσδιορισμοί, αρχές και ιδεολογίες μπορούν να συνοψισθούν στην πραγματικότητα σε δυο μεγάλα ρεύματα. Τον συντηρητισμό και το φιλελευθερισμό. Και εγώ είμαι φιλελεύθερος".

Κουβέντα για σοσιαλισμό!

Φυσικά η άποψη ότι ο συντηρητισμός και ο φιλελευθερισμός είναι τα δύο μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα που διαμόρφωσαν την σύγχρονη πραγματικότητα δεν είναι πρωτόγνωρη μεταξύ των πολιτικών επιστημόνων. Ετσι ο Μάρει Ρόθμπαρτ στη μελέτη του «For a New Liberty» υποστηρίζει ότι ο σοσιαλισμός υπήρξε το «νόθο τέκνο» των δύο προαναφερθέντων ιδεολογιών.

Σύμφωνα με τον Ρόθμπαρτ ο σοσιαλισμός κληρονόμησε από τον συντηρητισμό την λατρεία της τάξης και της υπακοής και από τον φιλελευθερισμό την αισιοδοξία για το μέλλον και την λατρεία της τεχνολογικής ανάπτυξης.

Ομως αυτό που ενδιαφέρει στα πλαίσια τoυ σημερινού σημειώματος είναι η δυνατότητα ηγετών όπως ο ΑΜΛΟ να σκέπτονται «έξω από το κουτί», να αλλάζουν τους όρους της ιδεολογικής ερμηνευτικής αντί να δεσμεύονται απ’ αυτή και να γράφουν κυριολεκτικά στα παλαιά τους υποδήματα κατεστημένες πολιτικές «ευλάβειες». Φυσικά η ικανότητα τους αυτή να διαμορφώνουν την πολιτικο-ιδεολογική πραγματικότητα αντί να προσαρμόζονται σε υπάρχοντα δόγματα και καταστάσεις, οφείλεται στο τεράστιο προσωπικό «χάρισμα» το οποίο έχουν συσσωρεύσει.

Ετσι σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις η δημοτικότητα του ΑΜΛΟ τρείς μήνες μετά τις εκλογές έχει αυξηθεί και βρίσκεται σήμερα στο 80% του εκλογικού σώματος! Αυτό ακριβώς το «χάρισμα» τους επιτρέπει να αλλάζουν τους όρους της ιδεολογικής συζήτησης, να μεταφέρονται από ένα πεδίο στο άλλο-σε τελική ανάλυση να μεταβάλλουν την πραγματικότητα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις το «χάρισμα» διαρκεί αιώνια. Κλασσικό παράδειγμα η θρυλική Εβίτα (Περόν) για την οποία τα εργατικά συνδικάτα της Αργεντινής ζήτησαν πρόσφατα από τον Πάπα Φραγκίσκο να την ανακηρύξει Αγία!

Πάντως στις περισσότερες περιπτώσεις το «χάρισμα» δεν διαρκεί για πάντα και ακόμα και αυτοί οι «εξωπραγματικοί» ηγέτες είναι επιρρεπείς στους πειρασμούς της πραγματικότητας, όπως μας δείχνει η ιστορία των «μιζών» σε πολιτικούς που προσέφερε η κατασκευαστική εταιρεία της Βραζιλίας Οντεμπρεχτ.

Ομως όσο διαρκεί το «χάρισμα» αυτοί οι ηγέτες, στηριζόμενοι στην συναίνεση των ευρύτερων λαϊκών μαζών, είναι οι μόνοι που μπορούν να υλοποιήσουν τις βαθιές αλλαγές που χρειάζονται οι κοινωνίες τους χωρίς να δεσμεύονται από δόγματα και ομάδες συμφερόντων όπως συμβαίνει στις κομματοκρατούμενες δημοκρατίες.

Χωρίς δυστυχώς αυτό να σημαίνει ότι επιλέγουν πάντοτε αυτό τον δρόμο, όπως άλλωστε μαρτυρά η ιστορία του ίσως μοναδικού «χαρισματικού» Ελληνα ηγέτη των τελευταίων δεκαετιών, του Ανδρέα Παπανδρέου.