Πότε πετυχαίνει η πολιτική της λιτότητας

Πότε πετυχαίνει η πολιτική της λιτότητας (μείωσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων); «Ποτέ», θα ήταν ίσως η απάντηση των περισσότερων λαών που αναγκάστηκαν να υποστούν τέτοιες πολιτικές. Ομως οι απαντήσεις αυτές θα ήταν πιθανώς λανθασμένες.

Υπάρχει περίπτωση να επιτύχει η πολιτική της λιτότητας: Oταν η μείωση των ελλειμμάτων γίνεται μέσω της μείωσης των κρατικών δαπανών και όχι μέσω της αύξησης των φόρων!

Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο καθηγητής του Χάρβαρντ Αλμπέρτο Αλεσίνα στην προσφάτως εκδοθείσα και ήδη πολυσυζητημένη μελέτη που συνέγραψε με δύο συναδέλφους, με τίτλο «Αusterity: When It Works and When It Doesn’t,» by Alberto Alesina, Carlo Favero and Francesco Giavazzi (Princeton).

Στόχος της μελέτης είναι να δείξει ότι η διαδεδομένη άποψη πως η λιτότητα οδηγεί κατ’ ανάγκη σε ύφεση είναι λάθος. Αυτό που μετράει δεν είναι τόσο η λιτότητα, αλλά πώς επιτυγχάνεται. Μέσω της αύξησης των φόρων ή μέσω της μείωσης των δαπανών.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η μελέτη βασίζεται στην εξονυχιστική ανάλυση 200 προγραμμάτων λιτότητας 16 πλούσιων χωρών. Και τα συμπεράσματα είναι τα ίδια:

Το σφίξιμο της ζώνης μέσω αύξησης των φόρων σε τελική ανάλυση είναι πιο οδυνηρό και επιζήμιο απ’ ό,τι η μείωση των κρατικών δαπανών.

Η λιτότητα που επιτυγχάνεται μέσω της αύξησης των φόρων οδηγεί συνήθως σε ύφεση και σε επιδείνωση του εξωτερικού χρέους της χώρας. Αντίθετα η λιτότητα που επιτυγχάνεται μέσω της μείωσης των κρατικών δαπανών έχει περιορισμένες μόνο επιπτώσεις στην οικονομική απόδοση της χώρας.

Σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή Αλεσίνα, μία μείωση των κρατικών δαπανών της τάξης του 1% του ΑΕΠ συνοδεύεται με μία απώλεια στο ΑΕΠ λιγότερο από 0,5%. Αντίθετα μια αύξηση των φόρων του ιδίου μεγέθους οδηγεί σε μείωση του ΑΕΠ κατά 3% -και η ύφεση που επακολουθεί τείνει να διαρκεί για αρκετά έτη. Πρόκειται για μία πολύ σημαντική διαφορά, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

Ο λόγος για τον οποίο η μείωση των κρατικών δαπανών είναι καλύτερη από την αύξηση των φόρων έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Αυξήσεις των φόρων μειώνουν τα κίνητρα για επενδύσεις, ενώ αντίθετα περικοπές στις κρατικές δαπάνες προαναγγέλλουν την πιθανότητα μείωσης των φόρων. Σε σχέση λοιπόν με τη λιτότητα που βασίζεται σε αύξηση των φόρων, η λιτότητα που βασίζεται σε περιορισμό των δαπανών ενθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις και απαλύνει τις υφεσιακές επιπτώσεις.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η μελέτη δεν αντιπαραθέτει την «καλή» Γερμανία χωρίς ελλείμματα, στην «κακή» Ελλάδα με ελλείμματα. Αμφότερες είναι «κακές» αλλά για διαφορετικούς λόγους.

Ο Αλεσίνα απορρίπτει την πολιτική των «μηδέν ελλειμμάτων» της Γερμανίας ως μια ένδειξη «τευτονικής ηθικής υπεροχής» και ως «κακά οικονομικά». Για τον συγγραφέα, η ελλειμματική πολιτική είναι απαραίτητη σε περιόδους ύφεσης.

Στο αντίποδα της Γερμανίας βρίσκεται η Ελλάδα, που αύξανε τις κρατικές δαπάνες σε περιόδους ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργώντας ελλείμματα και αυξάνοντας έτσι το χρέος της.

Οπως αναφέραμε και προηγουμένως, η μελέτη του καθηγητή του Χάρβαρντ δεν είναι απλά μια θεωρητική τοποθέτηση -ήταν γνωστές άλλωστε από καιρό οι απόψεις του-, αλλά βασίζεται και σε εξαντλητική ανάλυση εμπειρικών δεδομένων. Ομως στον βαθμό που τα μακροοικονομικά δεν είναι επιστήμη, υπάρχουν ήδη αρκετές αμφισβητήσεις της ερμηνείας των εμπειρικών δεδομένων.

Μια πιο ενδιαφέρουσα κριτική των απόψεων του καθηγητή Αλεσίνα είχε ήδη κάνει το ΔΝΤ από το 2012. Ο διεθνής οργανισμός επισημαίνει ότι ακόμα καλύτερη λύση και λιγότερο επώδυνη θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω αφενός της υποτίμησης του εθνικού νομίσματος, που οδηγεί στην αύξηση των εξαγωγών και συνεπώς του ΑΕΠ, σε συνδυασμό με μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, με ελαστικοποίηση της διαδικασίας προσλήψεων και απολύσεων.

Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η τρίτη και λιγότερο επώδυνη λύση του ΔΝΤ δεν μπορεί να υλοποιηθεί λόγω του ευρώ. Οπότε σήμερα μας μένει η λύση του καθηγητή Αλεσίνα ως η «λιγότερο κακή».

Σε συνδυασμό προφανώς με διαγραφή χρέους...