Το ηθικό πλεονέκτημα, η Θάτσερ και οι κάλπες

Πλησιάζουν εκλογές και οι τόνοι ανεβαίνουν. Σε μια προσπάθεια αλληλοεξόντωσης, οι αντίπαλοι προσπαθούν να ακυρώσουν τα πλεονεκτήματα των άλλων, ειδικά τα άυλα.

Ο Πετσίτης είναι ένα ζωντανό παράδειγμα διεφθαρμένης αριστερής ηθικής (αν και έχει χαρακτηριστικά φαντάσματος). Λειτουργεί σαν αντίβαρο σε εδραιωμένες αντιλήψεις για τη διαφθορά των «προηγούμενων», αλλά και σαν απόδειξη ακύρωσης του «ηθικού πλεονεκτήματος της Αριστεράς».

Ταυτόχρονα, η αντίθεση της πλειοψηφίας των Ελλήνων στη Συμφωνία των Πρεσπών έδωσε το δικαίωμα σε κατηγορίες για «αριστερούς προδότες» (που προφανώς είναι και ανήθικοι).

Γιατί υπάρχει ηθικό πλεονέκτημα στην Ελλάδα

Για χρόνια προσπαθούμε να λύσουμε ένα φανταστικό πρόβλημα. Το «ηθικό πλεονέκτημα» (της Αριστεράς ή οποιουδήποτε άλλου) είναι ανύπαρκτο. Η ηθική ακεραιότητα είναι ένα αυστηρά ατομικό χαρακτηριστικό, πιθανότατα χρήσιμο σε διάφορες περιπτώσεις, αλλά ποτέ ένα συλλογικό προνόμιο.

Στην πολιτική, καμία Δημοκρατία δεν βασίζεται σε ηθικές, αλλά σε θεσμούς που αντιμετωπίζουν τις ανθρώπινες αδυναμίες και τη διαφορετικότητα (τα υπόλοιπα καθεστώτα -πλην των Δημοκρατικών- δεν διαθέτουν έτσι κι αλλιώς ηθικές ευαισθησίες). Σε όσους αριστερούς αυτοδιαφημίζονται σαν ηθικά ανώτεροι, θα τους θύμιζα τη Θάτσερ που έλεγε: «Το να είσαι ισχυρός είναι όπως να είσαι κυρία. Αν πρέπει να λες στους άλλους ότι είσαι, δεν είσαι».

Όσοι από την άλλη όχθη προσπαθούν να αποδείξουν ότι «έχασε η Αριστερά το ηθικό της πλεονέκτημα», το μόνο που αποδεικνύουν είναι ότι κάποτε το είχε (άρα το ζητούμενο είναι αν το διατηρεί). Το «αριστερό» πλεονέκτημα κυριάρχησε στην Ελλάδα γιατί ιστορικά η Αριστερά διώχθηκε, ενώ χιλιάδες οπαδοί της αγωνίστηκαν ανιδιοτελώς για τις ιδέες τους και παράλληλα απουσίαζαν από τους κυβερνητικούς θώκους.

Αντιθέτως, μια ενοχική Δεξιά παρέμεινε στην εξουσία για δεκαετίες (κατά καιρούς με καθεστωτικούς όρους). Με βάση το δόγμα «αν η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα» και δια της ατόπου απαγωγής αποδόθηκε πλεονέκτημα σε όσους δεν κυβέρνησαν (ενώ συχνά οι κυβερνώντες έδωσαν αποδείξεις διαφθοράς). Λειτουργεί ακόμη και σήμερα σαν το τέλειο άλλοθι για ένα κόμμα το οποίο το 2015 κατέλαβε την κυβερνητική εξουσία χωρίς αντίστοιχη προϋπηρεσία.

Δεν είναι παρά μια απόδειξη αδυναμίας, γιατί όποιος προσπαθεί να αντλεί πλεονεκτήματα μέσω της αυτοθυσίας από εκατόμβες αριστερών του παρελθόντος, έχει κοντό ηθικό ανάστημα και ψάχνει για τεχνητά βοηθήματα. Αντίστοιχα, όσοι προσπαθούν να ανακαλύψουν προδότες για να στρέψουν δεξιά το ηθικό πλεονέκτημα, έχουν το ίδιο ηθικό έλλειμμα (μαζί και με πολιτικά απωθημένα). Ας το πάρουμε απόφαση για να σταματήσει μια ανούσια συζήτηση. Το «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς» δεν χρειάζεται να αποδομηθεί, γιατί απλώς δεν υπάρχει.

Καμία κομματική ταυτότητα δεν εξαργυρώνει μονάδες ηθικής. Οι ηθικές αρετές (όπως και τα ελαττώματα) ούτε κληρονομούνται από προγόνους, ούτε εξαγοράζονται, ούτε αποκτώνται από πολιτικές εντάξεις. Το τι έκαναν οι πρόγονοί σου δεν δικαιολογεί τίποτα. Ούτε καν η πίστη στον Θεό δεν σε κάνει αυτομάτως καλύτερο ή χειρότερο άνθρωπο (το ίδιο ισχύει και για όσους δηλώνουν άθεοι).

Τα μεγαλύτερα εγκλήματα είχαν «ηθικό πλεονέκτημα»

Όσοι επικαλούνται (οποιοδήποτε) «ηθικό πλεονέκτημα» είναι και (ιστορικώς αποδεδειγμένα) επικίνδυνοι. Όπως έλεγε ένας Αφρικανός ηγέτης: «Όταν ήρθαν οι ιεραπόστολοι, εμείς οι Αφρικανοί είχαμε τη γη και αυτοί τη Βίβλο. Μας έμαθαν να προσευχόμαστε με τα μάτια κλειστά. Όταν τα ανοίξαμε, εκείνοι είχαν τη γη κι εμείς κρατούσαμε τη Βίβλο» (Jomo Kenyatta).

Ακόμη και όσοι δεν πλεονεκτούν με θεϊκή ευλογία, αποκτούν αυθαίρετα ηθικό προβάδισμα μέσω άλλων συμβολισμών π.χ. φυλής όπως οι ναζί, οι οποίοι πίστεψαν ομαδικά στην ηθική τους ανωτερότητα σε τέτοιο βαθμό, που προσπάθησαν να εξαλείψουν μαζικά τους «μειονεκτούντες». Οι Νεοέλληνες ιδεολογικοί τους απόγονοι επικαλούνται το αίμα και την τιμή, σε μια φαιδρή (και ευτυχώς όχι τόσο επικίνδυνη) απομίμηση, παρότι δυστυχώς συγκινούν αρκετούς.

Το τελευταίο καταφύγιο των ανήθικων

Ο Λευτέρης Κουσούλης περιγράφει μεστά με τρεις παρατηρήσεις γιατί το «ηθικό πλεονέκτημα» είναι το έσχατο καταφύγιο των ανήθικων: «1η παρατήρηση: Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να νοηθεί «ηθικό πλεονέκτημα» για κόμματα, ομάδες ανθρώπων ή συγκεκριμένες κοινότητες. Η ηθική, ως στάση και ως συμπεριφορά, δεν έχει ποτέ συλλογικό χαρακτήρα. Συνδέεται πάντοτε με ένα άτομο, ένα πρόσωπο. Πηγάζει από μια ατομική συνείδηση και διά μιας ενεργούσας ατομικότητας γίνεται μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι. Αυτή σηκώνει το βάρος της πράξης, αυτή μόνο έχει και την ευθύνη.

2η παρατήρηση: Η επαναλαμβανόμενη, μηχανική επαναφορά από ένα κόμμα του «ηθικού πλεονεκτήματος» είναι μια διεκδίκηση υπεροχής. Κάτι σαν ιδεολογία υπεροχής, που δικαιώνει τις πράξεις, όλες τις πράξεις, όλων των μελών του κόμματος, πέρα από το πραγματικό περιεχόμενό τους. Μια ιδεολογία υπεροχής που τοποθετεί τους άλλους σε υποδεέστερη θέση, τους καθιστά ύποπτους και εύκολα μεμπτούς και καταδικαστέους. Το «ηθικό πλεονέκτημα» είναι ο λόγος του πολιτικού άμβωνα, που αναγορεύει τον εαυτό του σε κριτή ζώντων και νεκρών. Εξαιρώντας πάντοτε τον ίδιο και θεωρώντας πάντα δικαιωμένες όλες τις πράξεις του, ακόμη και αυτές που δεν έχουν προλάβει να υπάρξουν. Πρόκειται για αλαζονεία και αυθάδεια. Και ως τέτοια, στον πυρήνα της αντιδημοκρατική.

3η παρατήρηση: Η κατασκευή του «ηθικού πλεονεκτήματος» αναιρεί ευθέως τον εαυτό της. Δεν υπάρχει πιο ανήθικη πράξη από το να επικαλείται κανείς από τον άμβωνά του την ηθική του δήθεν υπεροχή και αυτό ως επιχείρημα επιβολής επί των άλλων. Η ίδια η επίκληση της ηθικής ανωτερότητας είναι και η κατάργησή της» (AthensVoice, 6/4/2019).

Ψήφος με ηθικό κανόνα

Στις επερχόμενες πολλαπλές εκλογές, ας ακολουθήσουμε έναν αλάνθαστο κανόνα: Μην ψηφίζετε ποτέ όποιον ισχυρίζεται ότι είναι πιο τίμιος ή περισσότερο πατριώτης από τους υπόλοιπους. Δεν έχει κανένα ηθικό προβάδισμα• είναι απατεώνας.

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη)