Ο γρίφος των 100 χρόνων και το ελληνικό σταυροδρόμι

«Να τα εκατοστήσεις» ευχόμαστε συνήθως σε κάποιον που έχει γενέθλια, ενδεχομένως αμφιβάλλοντας πολύ αν η ευχή μας θα υλοποιηθεί. Πόσο αληθινή, όμως, είναι σήμερα αυτή μας η αμφιβολία και πόσο σωστή είναι η ευχή μας;

Έγκυρες προοπτικές μελέτες υπογραμμίζουν ότι, στον αναπτυγμένο κόσμο γενικά, τα παιδιά που γεννήθηκαν από το 2010 έχουν ήδη πάνω από 100 χρόνια προσδόκιμο ζωής. Το τελευταίο αυξάνεται δε κατά κάποιους μήνες κάθε χρόνο που περνά. Η μακροβιότητα λοιπόν αποτελεί ένα τεράστιο θέμα της εποχής μας, πολύ σοβαρό, ωστόσο, για να ασχοληθούν με αυτό οι επαΐοντες της πολιτικής. Γι’ αυτούς, ο χρόνος είναι πολύ συμπιεσμένος, την στιγμή που εξελίσσεται σε σπουδαία κοινωνική και οικονομική δύναμη.

Να όμως που ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πλάτων Τήνιος, το φέρνει στο προσκήνιο με μία λαμπρή προσέγγισή του. Αυτή του «Γρίφου των 100 Χρόνων», που είναι και ο τίτλος ενός άρθρου-διατριβή που αναρτήθηκε στον ιστότοπο dianeosis.org. Ας δούμε περί τίνος πρόκειται.

Ο Γρίφος των 100 Χρόνων, με τον αγγλικό του τίτλο «Η Ζωή των 100 Χρόνων: ζωή και εργασία στην εποχή της μακροβιότητας» (The 100-Year Life: Living and working in an age of Longevity) υπήρξε ένα εκδοτικό φαινόμενο. Γραμμένο από δύο καθηγητές του London Business School –την κοινωνική ψυχολόγο Λίντα Γκράτον και τον οικονομολόγο Άντριου Σκοτ– εκτοξεύτηκε στις πωλήσεις και βραβεύτηκε ως ένα από τα καλύτερα επιχειρηματικά βιβλία τού 2016 από τους Financial Times.

Ακολούθησαν βραβεύσεις στις χώρες-πρωταγωνιστές της μακροβιότητας, την Ιαπωνία και την Ταϊβάν. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 15 γλώσσες, τώρα και στα ελληνικά.

Η εκδοτική επιτυχία αλλά και η διείσδυση των ιδεών του βιβλίου στην δημόσια συζήτηση σε πλήθος χώρων και χωρών απαιτούν εξήγηση. Ο «Γρίφος των 100 Χρόνων» είναι, προφανώς, όχι «απλώς άλλο ένα βιβλίο» για τον πληθυσμό ή για την δημογραφική μετάβαση. Συνθέτοντας προσεγγίσεις από πολλές επιστήμες (δημογραφία, οικονομικά, κοινωνική ψυχολογία, κοινωνιολογία), μάς προσφέρει μία φρέσκια και εμπεριστατωμένη ματιά στο πώς μπορεί να είναι το μέλλον που μας περιμένει στην στροφή. Πέρα από αυτό, ο ευρηματικός τρόπος αφήγησης προσδίδει στο βιβλίο ζωντάνια και γλαφυρότητα, καθιστώντας προσιτές σύνθετες επιστημονικές έννοιες και πρόσφατα ευρήματα.

Οι εξηγήσεις αυτές, όμως, δεν αρκούν. Ο «Γρίφος των 100 Χρόνων» πρωτοτυπεί, προσεγγίζοντας ένα γνώριμο θέμα από μία αναπάντεχη οπτική. Συνήθως, η δημογραφία, η ανταγωνιστικότητα και οι αλλαγές στην εργασία αναλύονται ως συνολικές, μακροσκοπικές προκλήσεις-αντικείμενα για δημόσια συζήτηση ή για διαμόρφωση κρατικής πολιτικής. Το βιβλίο εξετάζει τα ίδια ζητήματα από την σκοπιά του ατόμου. Δεν λέει «τί πρέπει να γίνει για να προσαρμοστεί η κοινωνία μας» στην μακροβιότητα. Απευθύνεται στον ίδιο τον αναγνώστη, ρωτώντας και αναλύοντας κάτι πολύ πιο άμεσο: «Τί μπορώ να κάνω εγώ, ή τα παιδιά μου, για να προσαρμόσω την δική μου ζωή σε αυτό που έρχεται;».

Από ακαδημαϊκή συζήτηση πάνω σε αφηρημένες μακροσκοπικές έννοιες, μετατοπίζει το ενδιαφέρον προς άμεσα και πιεστικά θέματα για τον αναγνώστη στην προσωπική του ζωή. Από τα προφανή ερωτήματα «πώς να φροντίσω για την σύνταξή μου και πότε να την πάρω;», περνά σε πιο σύνθετα: «πού θα δουλέψω;», «τι να κάνω για να μην χάσω την δουλειά μου;», αλλά και «πώς να μην θυσιάσω την οικογενειακή μου ζωή στην επαγγελματική επιτυχία;». Σε τελική ανάλυση, ρωτάει: «Πώς να ζήσω την ζωή μου;».

Ο «Γρίφος των 100 Χρόνων» διαβάστηκε και αξίζει να διαβαστεί ακριβώς εξ αιτίας αυτής της αντίστροφης ροής της συζήτησης.

Στο επίπεδο αυτό ο κ. Πλάτων Τήνιος φέρνει στο προσκήνιο μία σειρά από «καυτά» θέματα, όπως είναι αυτά των παραγωγικών μετασχηματισμών, του ρόλου της τεχνητής νοημοσύνης, των νέων εργασιακών σχέσεων και μεταβολών που θα υποστούν οι μακρόβιες κοινωνίες και, μέσα από αυτό το πλέγμα, ιχνογραφεί την θέση της Ελλάδας. Μία θέση η οποία, κατά τον συγγραφέα του άρθρου, έχει δύο όψεις: την θετική και την αρνητική.

Η θετική είναι αυτή που λέει ότι η μακροβιότητα θα μπορέσει να μετατρέψει την χώρα μας σε Φλόριντα της Ευρώπης και να λύσει έτσι μύρια όσα ζητήματα εξωστρέφειας και ανόδου του ΑΕΠ. Η άλλη όψη είναι αυτή της υποταγής στον κρατισμό και την απέραντη αθλιότητά του.

Η Ελλάδα ίσως χρεοκόπησε το 2010 επειδή μιλούσαμε όλοι για την δημόσια πολιτική και το κράτος σαν αυτά να μπορούσαν να ισχύουν για τους άλλους και όχι για εμάς τους ίδιους. Το βιβλίο «Ο Γρίφος των 100 Χρόνων» μάς εισάγει με τρόπο προσιτό και γλαφυρό στο τί θα σήμαινε ο προγραμματισμός ζωής για τον καθέναν από εμάς.