To ευρωπαϊκό «έλλειμμα ιδεών»

Τον Αύγουστο τού 1967 είχα την μοναδική ευκαιρία να γίνω αποδεκτός ως μαθητευόμενος στο μοναδικό τότε γαλλικό περιοδικό τύπου «νιους μάγκαζιν», που ήταν το Λ’ Εξπρές του Ζαν-Ζακ Σερβάν Σρεμπέρ, με διευθύντρια σύνταξης την Φρανσουάζ Ζιρού, κορυφαία τότε γυναίκα δημοσιογράφο στην Γαλλία.

Στην πρώτη μου συνάντηση γνωριμίας με το διευθυντικό δίδυμο, ο Ζαν-Ζακ Σερβάν Σρεμπέρ (JJSS) μού έδωσε το βιβλίο του Η Αμερικανική Πρόκληση, το οποίο τον πρώτο μήνα της κυκλοφορίας του είχε πουλήσει στην Γαλλία 300.000 αντίτυπα, προκαλώντας απίστευτο θόρυβο. «Παρακαλώ κάντε ρεπορτάζ, αλλά και σχόλιο αν θέλετε, σχετικά με το βιβλίο και δώστε μου τα κείμενά σας», μου είπε ο πάντα ψυχρός, αλλά πλούσιος σε συναισθήματα JJSS, βάζοντάς με σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Έξι μέρες αργότερα, με τίτλο Πώς η Ευρώπη Χάνει τον Πόλεμο της Φαιάς Ουσίας, παρέδιδα ένα μακροσκελές κείμενο-ρεπορτάζ στον ιδιοκτήτη του περιοδικού, τονίζοντας ότι μετά τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, η τρίτη βιομηχανική δύναμη στον κόσμο,το 1980,θα ήσαν οι αμερικάνικες επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Και το γιατί το υπογράμμιζε ο ίδιος ο συγγραφέας του βιβλίου.

«Ούτε οι λεγεώνες, ούτε οι πρώτες ύλες, ούτε τα κεφάλαια δεν είναι πια τα σημάδια, ούτε τα όργανα της ισχύος. Και αυτά ακόμη τα εργοστάσια δεν είναι παρά ένα εξωτερικό σημάδι. Η μοντέρνα ισχύς είναι η ικανότης για εφευρέσεις, δηλαδή η έρευνα. Και η ικανότης μετατροπής των εφευρέσεων σε προϊόντα, δηλαδή η τεχνολογία. Τα κοιτάσματα απ’ όπου θα πρέπει να αντλήσουμε δεν βρίσκονται πια ούτε στην γη, ούτε στον αριθμό, ούτε στις μηχανές, αλλά στο πνεύμα. Ακριβέστερα, στην επιδεξιότητα των ανθρώπων να σκέπτονται και να δημιουργούν.

»Αυτό το παραδεχόμαστε για τον σοφό, αλλά το αντιλαμβανόμαστε δύσκολα για τον πολιτικό, τον δημόσιο υπάλληλο, τον επιχειρηματία. Μέσα σε αυτή την έννοια του κέρδους, ο Γάλλος οικονομολόγος Φρανσουά Περού δείχνει ξεκάθαρα ότι μπορούν να χωρέσουν τα πάντα: το περιουσιακό εισόδημα, το μονοπωλιακό κέρδος, τα προϊόντα της κερδοσκοπίας. Εν τούτοις, εκείνο που είναι υγιές κέρδος, κέρδος πραγματικό για την επιχείρηση όπως και για την κοινωνία, είναι ο καρπός της καινοτομίας. Η μόρφωση, η ανάπτυξη, η εκμετάλλευση της ευφυΐας –να ποιο είναι το μοναδικό μέσον. Δεν υπάρχει άλλο.

»Η αμερικανική πρόκληση δεν είναι κτηνώδης σαν αυτές που η Ευρώπη γνώρισε στην Ιστορία της, αλλά είναι ίσως πιο δραματική γιατί είναι η πιο καθαρή. Τα όπλα της είναι η χρησιμοποίηση και το συστηματικό τρόχισμα όλων των εργαλείων της λογικής, όχι μόνον στο πεδίο της επιστήμης η οποία δεν γνωρίζει άλλα εργαλεία, αλλά και στο πεδίο της οργανώσεως, της διαχειρίσεως, όπου οι Ευρωπαίοι είναι συνηθισμένοι στο βασίλειο του παραλόγου, δηλαδή στον φετιχισμό των κανόνων που διαβάζονται από πατέρα σε γιο, στην νωθρότητα των συνηθειών, στην ελέω Θεού εξουσία, στην καταχρηστική προτεραιότητα της διαισθήσεως έναντι της μεθοδικής σκέψεως. Πλάϊ σε αυτά τα βαριά ταμπού, η ανθρώπινη λογική είναι ευλύγιστη, ελαφριά, ευκίνητη.

»Η αναγέννηση, που δε μπορούμε πια καθόλου να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να την περιμένει περισσότερον καιρό, δεν θα έλθει σαν αποτέλεσμα της πατριωτικής ευγλωττίας ούτε των σαλπισμάτων της εποχής των μεγάλων φυσικών αναμετρήσεων, αλλά της λεπτολόγου αναλύσεως, της ρώμης της σκέψεως, της ακρίβειας του συλλογισμού. Τής χρειάζεται λοιπόν μία ξεχωριστή ράτσα πολιτικών αρχηγών, αρχηγών επιχειρήσεων και συνδικαλιστικών αρχηγών. Πόσο καιρό θα κάνουν για να έλθουν;».

Αυτά έγραφε πριν 52 χρόνια ο αείμνηστος και διορατικός Γάλλος δημοσιογράφος και μετέπειτα πολιτικός, που ήταν και από τους πρωταγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα την εποχή εκείνη στη Γαλλία. Σήμερα τα λόγια του δεν έχουν ούτε μία ρυτίδα. Ακόμα χειρότερα, επαληθεύονται, όπως θα δούμε, από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα.

Σε έκθεση που απευθύνεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο πρώην σύμβουλος του Βέλγου Επιτρόπου Φιλίπ Μπουσκέν (επιφορτισμένου με την Έρευνα και την Τεχνολογία), Μισελ Ρισονιέ, επισημαίνει με σημαντικά στοιχεία ότι η Ευρώπη υστερεί απελπιστικά σε καινοτόμες ιδέες. Τονίζει δε ότι η υστέρηση αυτή είναι και ένας από τους λόγους των υψηλών ποσοστών ανεργίας, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό νότο. Δύο χώρες αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα αυτόν, η Εσθονία και η Ιρλανδία, για τον απλό λόγο ότι αντέγραψαν αμερικανικές επιτυχημένες εμπειρίες στην προσέλκυση καινοτόμων επενδύσεων, στην οργάνωση της ψηφιακής οικονομίας και στην προώθηση νέων προϊόντων.

Ετσι οι χώρες αυτές αξιοποιούν πολύ γρήγορα νέες ιδέες,που σημαίνει ότι ανοίγουν έστω και για λίγο νέες αγορές, Γενικά όμως η ΕΕ έχει θέμα καινοτομίας, με υψηλό κοινωνικό κόστος.

«Όμως,το πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα είναι ότι αρχίζουν να ξεμένουν από ιδέες και οι ΗΠΑ. Αρα στην ΕΕ δεν ξεμένουμε μόνον από ιδέες, άλλα και από ευκαιρίες αντιγραφής. Παρατηρείται δε παράλληλα σοβαρή μετατόπιση του οικονομικού κέντρου βάρους του πλανήτη, από την Δύση και τον Ατλαντικό προς την Ασία και τον Ειρηνικό, με ότι αυτό θα σημαίνει για τις οικονομίες μας», αναφέρει ο Μισέλ Ρισονιέ.

Και το ερώτημά μας είναι κατά πόσον ασχολείται κανείς στην Ευρώπη με αυτά τα «ψιλοπράγματα»; Ή μήπως είναι σοβαρότερο θέμα η συζήτηση περί του σεξ των αγγέλων;