«Παναμερικανισμός» εναντίον... «Παλλατινισμού»

Στην αυτοβιογραφία του Ιnteresting Times που δημοσιεύθηκε 10 χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο μαρξιστής ιστορικός Eric Hobsbawm εξηγώντας τον έρωτά του με τη Λατινική Αμερική έγραφε ότι πρόκειται για μια περιοχή όπου «η ιστορική εξέλιξη πραγματοποιήθηκε με τρομερή ταχύτητα», γεγονός που την καθιστά πολύτιμη ως αντικείμενο μελέτης ως «εργαστήριο ιστορικής αλλαγής».

Αν λοιπόν δεχτούμε την πρόταση του Αγγλου ιστορικού, τότε είναι προφανές ότι οι δραματικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στη Λατινική Αμερική έχουν παγκόσμια σημασία, προδιαγράφοντας ίσως και το μέλλον της Ευρώπης.

Ποιες είναι αυτές οι εξελίξεις;

Το γεγονός ότι σήμερα οι δύο γίγαντες της περιοχής, το Μεξικό και η Βραζιλία, κυβερνώνται από (λεγόμενους) «λαϊκιστές» ηγέτες, τον Andrés Manuel López Obrador (γνωστός από τα αρχικά του ονόματος του ως AMLO) και τον Jaim Bolsonaro.

Φυσικά πρόκειται για δύο καθεστώτα με διαφορετικούς άξονες αναφοράς. Ο ΑMLO, με άξονα αναφοράς παραδοσιακές αριστερές αξίες όπως την αναδιανομή, τη μείωση των ανισοτήτων και τη ρύθμιση της μετανάστευσης, ενώ ο Bolsonaro, με έμφαση σε κλασικές συντηρητικές αρχές όπως την παραδοσιακή οικογένεια και την ελεύθερη αγορά. Αμφότεροι, πάντως, συμφωνούν στην ανάγκη να καταπολεμηθεί η εγκληματικότητα και η διαφθορά, τα δύο ίσως μεγαλύτερα προβλήματα της Λατινικής Αμερικής.

Παρόλο που οι δύο χώρες απέχουν αρκετά μεταξύ τους, το στρατηγικό βάρος τους στην περιοχή θα τις αναγκάσει αργότερα ή νωρίτερα να ηγηθούν ανταγωνιστικών συμμαχιών. Ηδη άρχισαν οι πρώτες διαφοροποιήσεις, με αφορμή το θέμα της Βενεζουέλας. Ο Bolsonaro αρνήθηκε να δεχτεί τον Μaduro στην τελετή της ανάληψης της προεδρίας, ενώ με τη σειρά του το Μεξικό απέφυγε να καταδικάσει το καθεστώς της Βενεζουέλας κατά τη διάρκεια της συνάντησης των υπουργών Εξωτερικών της Ομάδας της Λίμας (που περιλαμβάνει 13 λατινοαμερικανικές χώρες).

Ομως επειδή είναι Λατινική Αμερική, με τις ιδιαιτερότητές της που ενθουσίαζαν ιστορικούς όπως τον Hobsbowm, η στρατηγική αντιπαλότητα των δύο γιγάντων δεν πρόκειται να πάρει κατ’ ανάγκη τη μορφή της πεπατημένης «αριστερά κόντρα δεξιά». Aλλωστε τα δύο αυτά καθεστώτα, όντας «λαϊκιστικά» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό), είναι νέου τύπου, με τις δικές τους ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ομιλία του κατά την τελετή ανάληψης της προεδρίας, ο αριστερός ΑMLO δεν ανέφερε ως μέντορά του ούτε τον Fidel Castro ούτε τον Emiliano Zapata, αλλά τον... Πάπα Φραγκίσκο!

To πιο πιθανό είναι ότι όπως αναφέρει ο καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου της Μπολόνια Loris Zanatta, οι στρατηγικές συμμαχίες θα οικοδομηθούν στη βάση των δύο μεγάλων πολιτισμικών ιδεολογικών συστημάτων: Tον «παλλατινισμό» και τον «παναμερικανισμό».

Τη σημαία του πρώτου θα σηκώσει το Μεξικό, τονίζοντας τις ισπανικές ρίζες και τον καθολικισμό -και φυσικά τη βαθιά δυσπιστία προς την ελεύθερη αγορά, καθώς και προς τον πολιτισμικά ξένο Αγγλοσάξονα γείτονα στον Βορρά. Οπως γράφει ο Zanatta: «Δεν είναι τυχαίο ότι ο ΑΜLO επέλεξε τον Πάπα ως σημείο αναφοράς. Μόνο αυτός έχει το κύρος να αναζωογονήσει τον παλλατινισμό». Κάτω απ’ αυτή την παντιέρα δεν θα έχει φυσικά κανένα πρόβλημα να συστρατευθεί η Κούβα, η Βενεζουέλα και φυσικά η Νικαράγουα.

Από την πλευρά του, ο Bolsonaro θα σηκώσει τη σημαία του «παναμερικανισμού», αυτό το κράμα ευαγγελισμού, πίστης στις αγορές και στη στενή σχέση με τις ΗΠΑ. Οχι τόσο διότι ο Bolsonaro και ο Τραμπ έχουν κοινές αξίες -εν μέρει μόνο σωστό, ο πρώτος π.χ. δεν ασπάζεται τον οικονομικό προστατευτισμό όπως ο Αμερικανός ομόλογός του-, αλλά διότι για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας τους η Βραζιλία και οι ΗΠΑ ήταν φίλοι και σύμμαχοι. Και κάτω απ’ αυτή τη σημαία οπωσδήποτε θα βρούμε τη Χιλή, την Αργεντινή και την Κολομβία.

Και αν ο Hobsbawm έχει δίκιο, αν το μέλλον της Λατινικής Αμερικής είναι το μέλλον της Ευρώπης: Mπορούμε στο μέλλον να περιμένουμε ότι η ήπειρος μας θα κυριαρχείται από γιγαντιαία πολιτικά κινήματα «νέου τύπου» όπως αυτά που βλέπουμε στη Λατινική Αμερική σήμερα;

Eξαρτάται. Αν στην Ευρωπαϊκή Ενωση συνεχίσει να επικρατεί η αναιμική ανάπτυξη και η ανεργία μεταξύ των νέων και αν οι δείκτες της εγκληματικότητας/ανασφάλειας συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία -σήμερα το «ευρωπαϊκό» Λονδίνο είναι τα Σαββατόβραδα πιο επικίνδυνο από το Μεντεγίν του θρυλικού Πάμπλο Εσκομπάρ-, τότε δεν είναι καθόλου απίθανο ότι οι κάτοικοι της Γηραιάς Ηπείρου θα αναζητήσουν νέους, «μη κομματοκρατικούς» πολιτικούς σχηματισμούς που, όπως θα πιστεύουν, θα φέρουν την εξουσία πιο κοντά στα χέρια τους.

Θα αναζητήσουν όπως γράφει ο El Mercurio, «νέους ηγέτες και caudillos».