Τα fake news, η τυραννία του ψεύδους και οι συνέπειες

Χρειάστηκε να γνωρίσει ημέρες δόξας στο Διαδίκτυο και να εκλεγεί στις ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, για να ασχοληθούν κάποιοι με τις ψευδείς ειδήσεις (fake news), τη μετα-αλήθεια (post-truth) και την παραμόρφωση της πραγματικότητας από λαϊκιστές πολιτικούς και άλλους τινάς.

Τίποτα, όμως, από όλα αυτά δεν είναι καινούργιο. Απλώς, κάποια φαινόμενα έρχονται τώρα ορμητικά στο προσκήνιο, πρώτον, γιατί μέσω του Διαδικτύου διακινούνται με απίστευτη ταχύτητα ειδήσεις και κάθε είδους πνευματικά σκουπίδια και, δεύτερον, διότι η διακίνηση αυτή υπονομεύει παραδοσιακές πολιτικές και φιλοσοφικές ισορροπίες.

Αναφορικά με τις ψευδείς ειδήσεις και την κυκλοφορία τους, κυρίως από τα φαιοκόκκινα ολοκληρωτικά καθεστώτα, η σχετική βιβλιογραφία μπορεί να γεμίσει κάποιες εκατοντάδες βιβλιοθήκες. Το ίδιο, σε μικρότερο βαθμό, ισχύει και για τη γλώσσα των εθνικο-σοσιαλιστών στη Γερμανία, φασιστών στην Ιταλία και κομμουνιστών εν γένει.

Ειδικά δε στην Ελλάδα, η φαιοκόκκινη «ξύλινη γλώσσα» είναι στην ημερήσια διάταξη και χρησιμοποιείται με σκοπό την παραμόρφωση της πραγματικότητας. Ο απλός πολίτης, έτσι, βομβαρδίζεται επί καθημερινής βάσεως από εκφράσεις και φανταστικά γεγονότα, τα οποία τον οδηγούν στο να αποποιηθεί την πραγματικότητα.

«Εγκαταλείποντας τα γεγονότα, εγκαταλείπουμε την ελευθερία. Εάν τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε κανείς δεν μπορεί να επικρίνει την εξουσία, επειδή δεν υπάρχει μία βάση πάνω στην οποία να πατήσει για να το πράξει. Εάν τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε όλα είναι θέαμα. Το μεγαλύτερο πορτοφόλι πληρώνει για τα πιο εκτυφλωτικά φώτα». Αυτά γράφει ο Αμερικανός ιστορικός Timothy Snyder, στο μικρό αλλά πολύτιμο βιβλίο του Απέναντι στην Τυραννία (εκδόσεις Παπαδόπουλος) και φέρνει στο προσκήνιο ένα καυτό πρόβλημα της εποχής μας. «Υποτασσόμαστε στην τυραννία, όταν δεν βλέπουμε τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που θέλουμε να ακούσουμε και σε αυτό που ισχύει πραγματικά. Αυτή η αποποίηση της πραγματικότητας μπορεί να φαίνεται φυσιολογική και ευχάριστη, όμως έχει ως αποτέλεσμα τον αφανισμό του ατόμου -και, κατά συνέπεια, την κατάρρευση κάθε πολιτικού συστήματος που βασίζεται στην ατομικότητα», επισημαίνει.

Γίνονται έτσι εξόχως επίκαιρες οι θέσεις και απόψεις κορυφαίων και άγνωστων στην Ελλάδα αντιολοκληρωτικών στοχαστών, που πολλές δεκαετίες πριν είχαν επισημάνει τις ζημιές που προκαλούνται στη δημοκρατία και την ελευθερία από την ολοκληρωτική γλώσσα και τις εικόνες που αυτή διακινεί. Για παράδειγμα, ο Victor Klemperer (1881-1960) στα βιβλία του για τον ρόλο της εθνικοσοσιαλιστικής γλώσσας (την οποία χειριζόταν άψογα ο Χίτλερ), καταγράφει τέσσερις τρόπους που οδηγούν στον θάνατο της αλήθειας.

Ο πρώτος είναι η ανοιχτή εχθρότητα προς την επαληθεύσιμη αλήθεια, η οποία εκδηλώνεται με το να παρουσιάζονται επινοήματα και ψεύδη σαν να ήταν γεγονότα. Οι κορυφαίοι λαϊκιστές της εποχής μας, εντός και εκτός Ελλάδος, επιβεβαιώνουν του λόγου το ασφαλές. Πολλές ερμηνείες στη χώρα μας για την πτώχευσή της και τον τρόπο που αυτή αποσοβήθηκε τελικά, συνιστούν, από την άποψη αυτή, ιστορική επαλήθευση. Σημαίνει, όμως, ότι ο ευτελισμός του κόσμου όπως είναι συνιστά το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ενός επινοημένου αντι-κόσμου και εξ αυτού του γεγονότος μύρια όσα δεινά έπονται. Μια αναδρομή στην ιστορία έχει όντως πολλά να μας πει και περισσότερα να μας διδάξει.

Κατά τον Γερμανό φιλόσοφο, ο δεύτερος τρόπος έγκειται στην ατέρμονη επανάληψη που έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να καταστήσει απτό το φανταστικό και επιθυμητό το εγκληματικό. Στη χώρα μας, η συστηματική χρήση υποκοριστικών και ύβρεων κατά αντιπάλων επιδιώκει να μεταμορφώσει άτομα σε στερεότυπα, τα οποία, με τη σειρά τους, έγιναν ή γίνονται ή μπορούν να γίνουν συνθήματα και ιαχές του πλήθους. Ας παρακολουθήσει κανείς ομιλίες και σχόλια γνωστών και μη εξαιρετέων δημαγωγών πολιτικών μας και θα αποκομίσει σειρά αποδεικτικών στοιχείων.

Ένας τρίτος τρόπος είναι η μαζική σκέψη και ο απροκάλυπτος ενστερνισμός της αντιφάσεως. Για παράδειγμα, προεκλογικές υποσχέσεις που δεν τηρούνται και στη συνέχεια μεταμφιέζονται, οδηγούν στην απομέρους του κοινού αποδοχή της μη-αλήθειας, γεγονός το οποίο προϋποθέτει κραυγαλέα εγκατάλειψη της λογικής. Η παγκόσμια άνοδος του λαϊκισμού κάθε άλλο παρά άμοιρη είναι με τις παραπάνω εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους.

Τέλος, όταν επιχειρείται η σύνδεση της αλήθειας με χρησμούς και όχι με τα γεγονότα, κάθε αποδεικτικό στοιχείο χάνει το νόημά του, γίνεται άσχετο και αδιάφορο. Αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι του ολοκληρωτισμού απεχθάνονται τις μικρές αλήθειες της καθημερινότητας. Λατρεύουν τα συνθήματα γιατί ηχούν σαν μία νέα θρησκεία, η οποία καταργεί την κρίση. Ας παρακολουθήσει κανείς τις μαζικές πλύσεις εγκεφάλου που γίνονται σήμερα στον ισλαμικό κόσμο και με λίγη φαντασία θα μπορεί να προβλέψει αρκετά από αυτά που έρχονται.

Ειδικά δε στην ευαίσθητη περιοχή μας. Τα υπόλοιπα έπονται. Κατά κανόνα δε, είναι δυσάρεστα και με υψηλό ενίοτε κόστος.