Οι κινήσεις που έβαλαν σε... τάξη την αγορά καυσίμων

Με τον νόμο 3054 του 2002 τέθηκαν τα θεμέλια της οργάνωσης των πετρελαιοειδών στη χώρα. Ο τότε υπουργός Ανάπτυξης κος Ν. Χριστοδουλάκης τόλμησε να ενοχλήσει μια ιδιότυπη αγορά. Ακουγόταν τότε ότι διάφοροι δικηγόροι, συνοδευόμενοι από γνωστούς φουσκωτούς μπράβους, κυκλοφορούσαν στο υπουργείο κατά τη σύνταξη του νόμου, «συζητώντας» το νομοσχέδιο με υπηρεσιακούς και παρεμβαίνοντας. Ουδείς από αυτούς βέβαια πάτησε το πόδι του στο γραφείο του υπουργού! Παρ' όλα αυτά, ο νόμος ολοκληρώθηκε εισάγοντας αρκετές καινοτόμες λύσεις.

Με το νόμο 3784/2009, πολύ δειλά σημειώνεται η υποχρέωση εγκατάστασης του συστήματος εισροών-εκροών στα πρατήρια καυσίμων (μόνο) και μάλιστα σε έξι μήνες από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου (με προσθήκη στο Άρθρο 13α του Νόμου 3054/2002). Τελικά, μετά από παλινωδίες και καθυστερημένες πληρωμές προς τους πρατηριούχους -πολλές εκ των οποίων παραμένουν ακόμη σε εκκρεμότητα-, το σύστημα εγκαταστάθηκε πλήρως τον Αύγουστο του 2014. Η δράση αυτή εντάχθηκε στο πρόγραμμα της Κοινωνίας της Πληροφορίας - ΕΣΠΑ.

Οι ελεύθερες αποθήκες (δηλαδή οι χώροι όπου αποθηκεύονται τελωνισμένα καύσιμα, δηλ. αυτά που ενσωματώνουν τους έμμεσους φόρους) των εταιριών εμπορίας καυσίμων και των διυλιστηρίων όπως και οι φορολογικές αποθήκες (δηλαδή οι αποθήκες με καύσιμα προς εξαγωγή, χωρίς έμμεσους φόρους) εξαιρέθηκαν τότε προσωρινά από την εν λόγω υποχρέωση, προκαλώντας εύλογες απορίες.

Και οι μη επαΐοντες γνώριζαν ότι φωλιές λαθρεμπορίου καυσίμων δεν ήταν μόνο τα πρατήρια καυσίμων αλλά και άλλοι χώροι. Όταν βρίσκονται πισσώδη κατάλοιπα πετρελαίου εγκαταλειμμένα σε απόμακρους δρόμους της Αττικής, αυτά δεν είναι προϊόν πρατηρίων καυσίμων αλλά άλλων χώρων αποχρωματισμού ντίζελ για πλοία που μετατρέπονται σε ντίζελ για άλλες χρήσεις (π.χ. θέρμανσης).

GPS, Ιχνηθέτηση και κυρώσεις...

Με τον νόμο 4072/12 αναθεωρείται ο βασικός νόμος του 2002 και εισάγεται η υποχρέωση εγκατάστασης ηλεκτρονικού συστήματος εντοπισμού (GPS) στα μέσα μεταφοράς-εμπορίας καυσίμων, συμπεριλαμβανομένων και των πλωτών εφοδιαστικών μέσων (σλεπιών). Εκεί ο νόμος εισήγαγε μια πρώτη ασάφεια, τονίζοντας ότι στα σλέπια δύνανται να εγκατασταθούν επίσης ηλεκτρονικά Συστήματα Διασφάλισης της Ποσοτικής και Ποιοτικής Ακεραιότητας κατά τη διακίνηση προμετρημένων(!) ποσοτήτων καυσίμων.

Ορίζει όμως ρητά ότι δεν επιτρέπεται διακίνηση πετρελαιοειδών προϊόντων με μεταφορικό μέσο, βυτιοφόρo ή σλέπι, που δεν έχει GPS. Επίσης εισήγαγε τη διαδικασία της ιχνηθέτησης των καυσίμων με ραδιοϊσότοπα ή με μοριακής τεχνολογίας ιχνηθέτες. Για όλα αυτά απαιτούνταν όμως Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις (ΚΥΑ) που ουδέποτε είδαν το φως της δημοσιότητας ως τα τέλη του 2014. Γιατί άραγε!

Με το νόμο 4177/13 και με μεγάλη καθυστέρηση τροποποιείται ο νόμος 3784/2009 και εισάγεται η υποχρέωση της εγκατάστασης συστήματος εισροών-εκροών στις ελεύθερες αποθήκες των εταιριών εμπορίας καυσίμων και διυλιστηρίων. Οι φορολογικές αποθήκες εξαιρούνται του μέτρου! Επίσης επεκτείνεται η εφαρμογή του συστήματος εισροών-εκροών στα σλέπια. Για όλα αυτά πάλι απαιτούνται ΚΥΑ, οι οποίες δεν εκδίδονται ως τα τέλη του 2014.

Τον Σεπτέμβριο του 2012 εκπονούμε μελέτη, ως Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών, Βιοτεχνιών και Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕΒΕΕ) και της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πρατηριούχων Εμπόρων Καυσίμων (ΠΟΠΕΚ) με θέμα τη νοθεία και το λαθρεμπόριο καυσίμων. Η μελέτη στέλνεται στους τότε κυβερνώντες. Η σιωπή τους προς απάντησή μας. Η μελέτη επικαιροποιείται το 2014. (βλ. http://mardas.eu/PDF/Fuel%20Smuggling.pdf)

Και οι ΚΥΑ του 2015 με καθυστέρηση ετών…

Ο γόρδιος δεσμός των μη εκδιδόμενων ΚΥΑ λύνεται στις 16 Δεκεμβρίου του 2015, όπου σε δύο KYA αποτυπώνονται οι διαδικασίες εγκατάστασης συστήματος εισροών-εκροών μαζί με αυτόματο σύστημα προσδιορισμού ταυτότητας των πλοίων (A.I.S) και τα GPS στα σλέπια. Δίνεται πίστωση χρόνου 12 μηνών.

Τελικά, μετά από χρονικές παρατάσεις, τα συστήματα εισροών-εκροών και τα GPS στα σλέπια αποφασίζεται να εγκατασταθούν μέχρι 31 Οκτωβρίου 2017, με την ΚΥΑ ΓΔΤΕΦΚ 1117581 ΕΞ 2017. Αυτό δεν έγινε, οπότε δόθηκε νέα παράταση.

Παράλληλα μεθοδεύεται η συστηματική καταγραφή των δεξαμενών (δημιουργείται Μητρώο Δεξαμενών Ενεργειακών Προϊόντων των ελεύθερων και φορολογικών αποθηκών) στις οποίες φιλοξενούνται πετρελαιοειδή και ενεργειακά προϊόντα. Επί τόσα χρόνια ουδείς γνώριζε τις υπέργειες, υπόγειες και κινητές δεξαμενές που διέθετε η χώρα.

Έπρεπε να φθάσουμε στο 2015 για να γίνει το αυτονόητο. Στην ίδια Απόφαση ορίζονται οι προδιαγραφές του συστήματος εισροών-εκροών που πρέπει να εγκατασταθεί στις ελεύθερες αποθήκες, ενώ μεθοδεύεται και η ογκομέτρησή τους. Η Απόφαση επιδιώκει να καλύψει όλα τα κενά και τη σιωπή της περιόδου μετά την ψήφιση των νόμων από το 2012. Αν και καταγράφονται κάποιες καθυστερήσεις, μεθοδεύεται η ολοκλήρωση της δράσης αυτής με μελλοντική τροπολογία του άρθρου 31 του Νόμου 3784/2009.

Παράλληλα η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) με εγκύκλιό της στις 26 Απριλίου 2018, με θέμα «Απογραφή δεξαμενών φορολογικών αποθηκών και αποθηκών τελωνειακής αποταμίευσης στο Μητρώο Δεξαμενών Ενεργειακών Προϊόντων» εισάγει την υποχρέωση της απογραφής των εν λόγω δεξαμενών στο Μητρώο Δεξαμενών Ενεργειακών Προϊόντων από τις 1/09/2018 έως και 31/10/2018. Για τον σκοπό αυτό δημιουργείται μια εφαρμογή στις 2/5/2018. Το 90% των φορολογικών αποθηκών έχει εφαρμόσει τα προβλεπόμενα.

Με τον νόμο 4441/16 επαναλαμβάνεται η υποχρέωση εγκατάστασης συστημάτων GPS σε βυτιοφόρα όπως και στα σλέπια. Το σύστημα αυτό εγκαθίσταται δυνητικά μόνο σε βυτιοφόρα και σλέπια που μεταφέρουν προμετρημένα βιοκαύσιμα. Δεν υπάρχει λόγος όμως για οποιεσδήποτε εξαιρέσεις.

Η ΑΑΔΕ παίρνει τα ηνία

Από τις 15 Δεκεμβρίου του 2015 σωρεία Νόμων, ΚΥΑ και άλλων ρυθμίσεων επιδιώκουν να βάλουν τάξη σε ένα σύστημα αταξίας χωρίς όρια. Το παιχνίδι και οι παίκτες του είναι γνωστοί, όπως και τα εμπόδια που προτάσσονται, ενώ οι πιέσεις για μη εξορθολογισμό του συστήματος διακίνησης είναι πολλές. Παρ' όλα αυτά το σύστημα εποπτείας μιας άναρχης εδώ και χρόνια αγοράς οικοδομείται. Απαιτούνται όμως υψηλότερες ταχύτητες και περαιτέρω ενεργοποίηση της ΑΑΔΕ, καθώς αυτή παίζει πλέον πρωταγωνιστικό ρόλο στο «ντοσιέ καύσιμα», αναλαμβάνοντας αρμοδιότητες που παλαιότερα ανήκαν στα Υπουργεία.

Τι έγινε ως τώρα και τι απομένει να γίνει:

• Τα GPS και τα συστήματα εισροών-εκροών ετοιμάζονται να τοποθετηθούν στα 26 εναπομείναντα σλέπια. Έχουν γίνει παραγγελίες αγοράς εισροών-εκροών, αλλά ακόμη δεν τοποθετήθηκαν. Οι προδιαγραφές για μετρητικά συστήματα εισροών-εκροών έχουν εκδοθεί με ΚΥΑ. Στις 8-5-2018 δόθηκε το τελικό κείμενο για τις προδιαγραφές για τα GPS και το ηλεκτρονικό σύστημα αναμετάδοσης μετρήσεων σε πραγματικό χρόνο. Απομένει η ΚΥΑ με σκοπό την αποστολή των δεδομένων ηλεκτρονικά από τα σλέπια. Ευθύνη της ενέργειας αυτής είναι της ΑΑΔΕ.

• Απομένει η τοποθέτηση των GPS στα βυτιοφόρα, όπως και η ηλεκτρονική μέτρηση των καυσίμων κατά την εκφόρτωση-φόρτωσή τους. Βυτιοφόρα και σλέπια θα έχουν ίδιο σύστημα. Ολοκληρώθηκε το σχέδιο ΚΥΑ από τα συναρμόδια Υπουργεία. Ευθύνη της ΑΑΔΕ η ολοκλήρωση του έργου.

• Απομένει η τοποθέτηση ηλεκτρονικών συστημάτων διασφάλισης της ποσοτικής και ποιοτικής ακεραιότητας στα σλέπια με ευθύνη της ΑΑΔΕ.

• Οι καθυστερήσεις για την Ιχνηθέτηση να περιοριστούν και να λυθεί η όποια εμπλοκή υπάρχει με το Γενικό Χημείου του Κράτους. 

• Το Μητρώο απογραφής φορολογικών αποθηκών, όπως και η εγκατάσταση του συστήματος εισροών-εκροών ολοκληρώθηκε, ενώ των ελεύθερων αποθηκών εκκρεμεί. Tέλος των παρατάσεων για ολοκλήρωση του έργου έχει οριστεί ο Μάρτιος του 2019. Επισπεύδον υπουργείο είναι το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης. Δημιουργήθηκε Ομάδα Διαχείρισης Έργου για την υλοποίηση των δράσεων που αφορούν στα καύσιμα. Πρόεδρος της είναι ο Διοικητής της ΑΑΔΕ ο κος Πιτσιλής. Επομένως το Υπουργείο Ανάπτυξης περιμένει πρόταση σχεδίου ΚΥΑ από τον Διοικητή.

• Το ΙΓΜΕ διαθέτει ραντάρ εύρεσης υπόγειων μεταλλικών δεξαμενών. Αυτό επιβάλλεται να ενταχθεί στον πόλεμο κατά του λαθρεμπορίου με την ανακάλυψη μη δηλωμένων δεξαμενών. Το ΙΓΜΕ διαθέτει επίσης φασματογράφους εδάφους που μπορούν να ανιχνεύσουν και υγρά κάτω από το έδαφος.

• Να λαμβάνεται υπόψη ό,τι καταγράφει το ηλεκτρονικό σύστημα εισροών-εκροών των πρατηρίων και όχι ό,τι δείχνει η απαρχαιωμένη μέτρηση του όγκου των καυσίμων μέσω της βέργας του βυτιοφόρου. Χρειάζεται νέα Υπουργική Απόφαση διότι από το 1963 αγρονομικά επίσημο όργανο μέτρησης είναι η βέργα (η οποία δεν κάνει αναγωγή θερμοκρασίας για σωστή μέτρηση). Για την προστασία των βυτιοφορέων να τοποθετηθούν στα οχήματά τους ηλεκτρονικές βάνες και να γίνει ηλεκτρονική ογκομέτρηση.

Το υγραέριο είναι νέα πρόκληση

Επίσης, νέες προκλήσεις, που εισάγουν άλλης μορφής παράνομη διακίνηση καυσίμων εμφανίζονται, επιζητώντας δραστικές λύσεις. Μια τέτοια αφορά στο υγραέριο, που παρουσιάζει θεαματική άνοδο προκαλώντας νέα προβλήματα. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με καταγγελίες, μεγάλη παραβατικότητα παρατηρείται στο υγραέριο κίνησης (ΕΦΚ 430 ευρώ ο τόνος) σε σχέση με το υγραέριο θέρμανσης και βιομηχανίας (ΕΦΚ 60 ευρώ).

Πρόταση: Να τοποθετηθούν πιστοποιημένοι μετρητές στα βυτιοφόρα που να εκδίδουν αυτόματα απόδειξη. Μια μόνο εταιρία το κάνει, με δική της πρωτοβουλία. Επίσης, να τοποθετηθεί και στις αντλίες υγραερίου σύστημα αυτόματης έκδοσης αποδείξεων. Υπάρχουν και ιχνηθέτες για το υγραέριο, ώστε να διαχωριστεί το κίνησης από το βιομηχανικό. Έγινε πρόταση κατά την οποία οι θυγατρικές των ΕΛΠΕ μπορούν να τοποθετήσουν με δίκη τους πρωτοβουλία συστήματα ιχνηθέτησης πιλοτικά.

Το interlock

Τέλος, στο πλαίσιο περαιτέρω εξορθολογισμού του συστήματος διακίνησης των καυσίμων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μια σειρά από Οδηγίες (1994/63 και 2009/126) επιβάλλουν την εγκατάσταση συστημάτων ανάκτησης των αερίων των δεξαμενών κατά τον εφοδιασμό τους (μέτρο stage I) και ανάκτησής τους επίσης κατά τον εφοδιασμό των οχημάτων (μέτρο stage IΙ).

Στο πλαίσιο αυστηρότερων κανόνων, που μπορούν να ισχύουν σε εθνικό επίπεδο (σύμφωνα με την Οδηγία 1994/63), προβλέφθηκε πρόσθετα στην Ελλάδα και μηχανισμός μόνιμης ανίχνευσης των υδρογοναθράκων κατά τη φόρτωση καυσίμων στα πρατήρια. Και αυτό το κόστος το επωμίσθηκαν οι πρατηριούχοι καυσίμων.

Εύλογα ερωτήματα προκαλούνται όμως όταν επιβάλλονται πρόσθετες κοστοβόρες ρυθμίσεις και περιορισμοί με καθαρά εθνικό περιεχόμενο. Αναλυτικότερα, προκειμένου να μην απομακρυνθούν τα πρατήρια καυσίμων από τις πόλεις που δεν πληρούν κάποιες προδιαγραφές (βάσει των Νόμων 3897/2010 και 4070/2012,) προβλέπεται, πλην του προαναφερθέντος μηχανισμού, το ακόλουθο μόνο στη χώρα μας, βάσει του νόμου 4439/2016.

Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται η τοποθέτηση ενός νέου συστήματος ανίχνευσης υδρογονανθράκων, μέσω αυτόματης διακοπής της ροής καυσίμων κατά τον εφοδιασμό σε περίπτωση διαρροής. Ο μηχανισμός αυτός δημιουργήθηκε αρχικά από μια εταιρία, ενώ σήμερα προσφέρεται από άλλες τρεις. Δεν υφίσταται σε άλλες χώρες. Αποτελεί λοιπόν ελληνική πατέντα (το σύστημα με το όνομα interlock).

Πρατήρια σε ισόγειους χώρους κτιρίων και πλησίον εστιατορίων καφέ και χώρων συνάθροισης κ.λπ. λειτουργούν σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ χωρίς το παραμικρό πρόβλημα και τηρώντας τους κοινούς κανόνες ασφαλείας της ΕΕ και μόνο (stage Ι και ΙΙ).

Ο μικρός αριθμός εταιριών που το προσφέρει στο πλαίσιο ενός ολιγοπωλίου, μπορεί είτε να συνεργαστεί με σκοπό τον καθορισμό μιας από κοινού υψηλής τιμής είτε να ακολουθήσει τον δρόμο του ανταγωνισμού.

Όταν μια ρύθμιση οικονομικού περιεχομένου ευνοεί έναν περιορισμένο αριθμό εταιριών (που προσφέρουν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία), μέσω της απόκτησης νόμιμα ενός προνομίου, είναι εύλογο ότι αυτό προβληματίζει. Ο προβληματισμός αυτός, σύμφωνα με τη «Θεωρία της Προσόδου» (Βλ. Μικροοικονομική θεωρία), γίνεται μεγαλύτερος όταν το προϊόν ή η υπηρεσία προς πώληση είναι ακριβή.

* Ο Δημήτρης Μάρδας είναι Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Β’ Θεσσαλονίκης