Το κουσούρι της Ελλάδας που δεν γιατρεύεται με... μνημόνια

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (και όχι μόνον αυτό) δεν θεωρεί ότι η έξοδος της Ελλάδας από το μνημόνιο θα συμβάλει στον απαραίτητο μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας. Κατά συνέπεια, προβλέπει ότι σε τρία με τέσσερα χρόνια η οικονομία θα παρουσιάσει σοβαρά προβλήματα ανάπτυξης και ικανότητάς της να προσελκύει επενδύσεις.

Υπό αυτή την έννοια, κορυφαίοι παρατηρητές της ελληνικής οικονομίας δεν θέτουν το πρόβλημα σε χρηματοοικονομική βάση, αλλά σε θεσμική και ψυχολογική. «Η Ελλάδα δεν τα πάει καλά με τον χρόνο», μάς είπε γνωστό στέλεχος του ΔΝΤ και έφερε στο προσκήνιο ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα της χώρας. Αυτό της συστημικής αναβλητικότητας –όρο που είχε χρησιμοποιήσει προ οκταετίας ο έγκριτος καθηγητής Χαρίδημος Τσούκας σε άρθρο του στην Καθημερινή.

Συγκεκριμένα, έγραφε πως ο τρόπος με τον οποίο, ως οργανωμένη κοινωνία, αντιμετωπίζουμε χρόνια προβλήματα, ιδιαίτερα εκείνα που έχουν σχετικά σαφή δομή, εγνωσμένα μοτίβα εξέλιξης και παράγουν προβλέψιμα αποτελέσματα, δείχνει την στάση μας απέναντι στον χρόνο. Κατά πόσον, δηλαδή, θεωρούμε ότι μπορούμε να επηρεάσουμε το μέλλον σύμφωνα με τις αξίες μας ή, αντίθετα, επικεντρώνουμε ευδαιμονιστικά τις προσπάθειές μας στην καιροσκοπική ικανοποίηση τρεχουσών αναγκών.

Από καταβολής έτσι του νεοελληνικού κράτους, και ιδιαίτερα από το 1974 και μετά, η ελλαδική κοινωνία με τις επιλογές και συμπεριφορές της επιβραβεύει ηγέτες και αντιλήψεις που μεταθέτουν στο μέλλον τα χρόνια προβλήματα. Δείχνει να προτιμά την ανερμάτιστη πολιτική από την υπεύθυνη και στρατηγική ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών. Αυτός είναι και ο λόγος που είμαστε η χώρα της συστημικής αναβλητικότητας. «Οι θεσμοί μας, ιδιαίτερα αυτοί της εκτελεστικής εξουσίας, αδυνατούν να ενεργήσουν στρατηγικά. Αρκούνται στην μικροδιαχείριση της αθλιότητας. Ο χρονικός ορίζοντας δράσης τους, στην καλύτερη περίπτωση, συν-εξελίσσεται με τον εκλογικό κύκλο. Το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του, μέσα από πρακτικές πολωτικής αντιπαράθεσης και λαϊκισμού, αδυνατίζει την όποια ικανότητα της εκάστοτε κυβέρνησης να σχεδιάζει και να δρα με μακροπρόθεσμα κριτήρια», επισημαίνει ο καθηγητής Χαρ. Τσούκας.

Επιβεβαιώσεις του φαινομένου αυτού υπάρχουν άφθονες. Για παράδειγμα, ενώ όλοι διαμαρτύρονται για τον ασφαλιστικό νόμο του Γ. Κατρούγκαλου, κανείς δεν αναφέρεται στους καραγκιόζηδες που σαμποτάρισαν πριν 17 χρόνια την ασφαλιστική μεταρρύθμιση Γιαννίτση. Αυτήν ακριβώς που πήγαινε σε βάθος και πιθανότατα θα είχε αποτρέψει την χρεοκοπία της χώρας το 2010. Πάνω στο καίριο αυτό θέμα, ο Τάσος Γιαννίτσης, σοσιαλδημοκράτης μεταρρυθμιστής με καλή γνώση του ασφαλιστικού, περιγράφει σε βιβλίο του πώς αποσύρθηκε το νομοσχέδιό του ύστερα από τις αντιδράσεις καταγωγικού τύπου του ίδιου του κόμματός του.

Την ίδια τύχη είχαν βέβαια και οι δειλές μεταρρυθμίσεις που προβλήθηκαν από την κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή, με αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος να πιάσει κορυφή.

Είναι έτσι κατάδηλο ότι στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης ο λαϊκισμός διαμορφώνει νοοτροπίες και παράγει αποτελέσματα με γνωστές συνέπειες, από τις οποίες, ωστόσο, κανείς δεν μαθαίνει. Με εξαίρεση κάποιους λαμπρούς αθλητές που συνήθως ζουν και προπονούνται εκτός χώρας, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες και επιστήμονες, η Ελλάδα είναι μία ανοργάνωτη κοινωνία που αρνείται να δράσει στρατηγικά. Σε μεγάλο δε βαθμό έχει παραιτηθεί από την δυνατότητα να επηρεάσει το συλλογικό της μέλλον. Ο καθένας ενδιαφέρεται να ικανοποιεί τωρινές ανάγκες και γενικά να περνά όσο καλύτερα γίνεται.

Το ίδιο ισχύει βεβαίως και για τις οργανωμένες ομάδες. Οι συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες θέλουν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη των συντεχνιών τους, οι πολιτικάντηδες να επανεκλεγούν, οι διαπλεκόμενοι επιχειρηματίες να αρμέξουν το κράτος. Όλοι τα θέλουν όλα, εδώ και τώρα, αδιαφορώντας αν η ικανοποίηση των αιτημάτων τους είναι νόμιμη, δίκαιη και διατηρήσιμη.

Υπό παρόμοιες συνθήκες, η ελληνική αναβλητικότητα και αδιαφορία για το αύριο κάνει επίκαιρη όσο ποτέ την περίφημη ρήση του Τζωρτζ Μαίηναρντ Κέϋνς: «Μακροπρόθεσμα, θα είμαστε όλο νεκροί». Σιγά τα μνημόνια, λοιπόν… Μέχρι τώρα την βολέψαμε. Αύριο έχει ο Θεός…