Η απουσία του «Ξενοκράτη» και το crisis management

Ένας ειδικός θα μπορούσε να το αποκαλέσει «το μοιραίο λάθος του πρωθυπουργού». Όλη η πολιτική πορεία του Αλέξη Τσίπρα στηρίχθηκε στην επικοινωνία, στη δημιουργία εικόνας και στις τακτικές που αυτά τα δύο στοιχεία υπαγορεύουν. Το ίδιο ισχύει και για τη θητεία του στην κορυφή της πολιτικής εξουσίας στην Ελλάδα ως προέδρου της κυβερνήσεως.

Ως πολιτικός μάνατζερ με υψηλές φιλοδοξίες, λοιπόν, ο κύριος πρωθυπουργός δεν έδωσε την απαιτούμενη σημασία σε μία σοβαρή πτυχή της εξουσίας, που είναι η περίφημη διαχείριση κρίσεων. Το φαινόμενο, δηλαδή, που στη διάλεκτο των επιχειρήσεων οι ειδικοί έχουν βαπτίσει «crisis management». Τα μέσα και τα σχέδια ωστόσο υπήρχαν και άρα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους αρμόδιους.

Η διαχείριση κρίσεων είναι μία αρκετά δύσκολη επικοινωνιακή τεχνική, η οποία απαιτεί σχολαστικό σχεδιασμό και μεγάλες προβλεπτικές ικανότητες. Διότι, συνήθως, οι κρίσεις είναι ξαφνικές, μικρής διάρκειας, ενίοτε δε καταστροφικές και πολύνεκρες. Αυτός είναι και ο λόγος που κράτη, επιχειρήσεις, αλλά και κοινωνικές ομάδες εφαρμόζουν τη λαϊκή ρήση «πριν πεινάσω, μαγειρεύω…».

Όλες οι χώρες, όλοι οι άνθρωποι, όλες οι επιχειρήσεις στον κόσμο, σε κάποια στιγμή θα αντιμετωπίσουν κάποια κρίση -μία τουλάχιστον- μεγάλη, μεσαία ή μικρή. Τα σπίτια υποφέρουν από ζημιές εξαιτίας φυσικών φαινομένων όπως ο αέρας, ο σεισμός, οι πλημμύρες, η φωτιά. Αυτοκίνητα, αεροπλάνα και πλοία παθαίνουν ατυχήματα. Αντίστοιχα, οι επιχειρήσεις πλήττονται από φυσικές καταστροφές, από εσκεμμένες ζημιές, από ατυχήματα, από εμπορικά προβλήματα.

Ωστόσο, με την κατάλληλη προετοιμασία και τον απαραίτητο σχεδιασμό, κάθε επιχείρηση μπορεί να περιορίσει τη συχνότητα εμφάνισης κρίσιμων καταστάσεων, καθώς επίσης τη διάρκεια και τις ζημιές που προκαλούν μείζονες κρίσεις.

Ως Διαχείριση Κρίσεων ορίζεται η μεθοδολογία εκείνη που περιλαμβάνει συγκεκριμένο σχέδιο, οργάνωση, καθοδήγηση και έλεγχο κατά τη σημαντική περίοδο ακριβώς πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μία καταστροφή, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι τυχόν απώλειες των πόρων ενός οργανισμού από αυτή την καταστροφή και οι οποίοι πόροι θεωρούνται απαραίτητοι για την πλήρη επανόρθωση του οργανισμού αυτού. Στην πιο ολοκληρωμένη μορφή της, η Διαχείριση Κρίσεων περιλαμβάνει τη διαχείριση όλων των πλευρών των κρίσιμων καταστάσεων που παρουσιάστηκαν πριν την εκδήλωσή της, κατά τη διάρκειά της και μετά.

Ιδιαίτερα σημαντική, στο επίπεδο αυτό, είναι και η επικοινωνία του φορέα που πλήττεται από την κρίση με το κοινό, το οποίο κατά κανόνα αδυνατεί να συλλάβει την πολυπλοκότητα και την υφή φυσικών ή άλλων φαινομένων που ξεφεύγουν από το συνηθισμένο νοητικό του πεδίο. Έτσι, αν κάποιοι ειδικοί καλούνταν να βαθμολογήσουν την ελληνική κυβέρνηση, με δυσκολία θα έβαζαν βαθμό πάνω από το μηδέν.

Ο λόγος είναι πολύ απλός. Απεδείχθη εκ των γεγονότων ότι δεν υπήρχε κανένα συγκεκριμένο σχέδιο «διαχείρισης κρίσεων». Ούτε όμως και ο κύριος πρωθυπουργός είχε ένα δικό του σχέδιο crisis management. Κατά συνέπεια, διέπραξε πολύ σοβαρές για την εικόνα του αστοχίες και έδειξε μάλλον αμηχανία μπροστά σε μία κατάσταση που απαιτούσε δυναμική αντιμετώπιση.

Το πρώτο και σοβαρότερο λάθος του ήταν η αναφορά του σε εγκληματικές ενέργειες, που ενδεχομένως προκάλεσαν τις πυρκαγιές στην ανατολική Αττική και στην Κινέτα. Όταν έχουν χαθεί 91 ζωές και αναρίθμητες περιουσίες, σημασία δεν έχει το ποιος φταίει αλλά το πόσο καλά και αποτελεσματικά λειτούργησε ο κρατικός μηχανισμός. Σε περιπτώσεις καρδιακών εμφραγμάτων, στόχος είναι η ταχεία επέμβαση για την αποφυγή του μοιραίου και όχι η αναζήτηση των αιτίων που ενδεχομένως προκάλεσαν την καρδιακή προσβολή. Αν δε ο ασθενής χαθεί, τα αίτια παύουν να έχουν και την οποιαδήποτε σημασία για τους οικείους του.

Ένα δεύτερο λάθος του πρωθυπουργού ήταν, αφενός, η συνέντευξη που έδωσαν οι κ.κ. Τόσκας και Τζανακόπουλος και, αφετέρου, το ενδεκάλεπτο βίντεο που γυρίστηκε το βράδυ της Δευτέρας 23 Ιουλίου στο Κέντρο Επιχειρήσεων στο Χαλάνδρι. Και στις δύο περιπτώσεις, ο θεατής διαπιστώνει όχι μόνον τα επικοινωνιακά λάθη αλλά και τις πολύ σοβαρές ανεπάρκειες της πολιτείας να αντιμετωπίσει ξαφνικά και υψηλής σφοδρότητας γεγονότα.

Το ερώτημα που αμέσως έθεσα στον εαυτό μου παρακολουθώντας τις εξελίξεις αυτές είναι: Γιατί δεν τέθηκε σε εφαρμογή το περίφημο πρόγραμμα διαχείρισης κρίσεων «Ξενοκράτης»; Γιατί ήταν απούσα από την περίφημη σύσκεψη η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας;

Για όσους δεν το γνωρίζουν, το σχέδιο «Ξενοκράτης» ισχύει από το 2003 και στην πράξη κατανέμει και συντονίζει τις εργασίες κρατικών οργανισμών κατά τη διάρκεια μίας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης.

Αυτός δε ο καταμερισμός των εργασιών απορρέει, αφενός, από καθιερωμένες αρμοδιότητες των οργανισμών στο πλαίσιο της νομοθετημένης αποστολής τους (δηλαδή, των τακτικών καθηκόντων τους κατά την περίοδο της ομαλότητας) και, αφετέρου, από αρμοδιότητες όπως αυτές ειδικότερα ρυθμίζονται από το Θεσμικό Πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας (δηλαδή, του Ν. 3013/02 και της ΥΑ 1299/03).

Γιατί, λοιπόν, αυτό το σχέδιο δεν κινητοποιήθηκε; Γιατί προκρίθηκαν άλλα, ολέθρια για την κυβέρνηση επικοινωνιακά τρικ, τα οποία σε τραγικές περιπτώσεις όπως αυτή στο Μάτι Αττικής έχουν αντίθετα αποτελέσματα; Τα ερωτήματα είναι βαριά και όσο δεν δίνονται φερέγγυες απαντήσεις, θα γίνονται ασήκωτα για πάρα πολύ κόσμο.

Και αυτό στη «διάλεκτο» των μάνατζερ λέγεται crisis MISMANAGEMENT!