Γιατί οι ιδέες παράγουν... πλούτο;

Πριν 70 χρόνια, ο μεγάλος -αλλά άγνωστος στη χώρα μας- Αυστριακός οικονομολόγος Λούντβιχ Έλντερ φον Μίζες (1881-1973), στο μνημειώδες έργο του «Η Ανθρώπινη Δράση», έγραφε ότι αν δώσει κανείς σε κάποιον ένα ψάρι, θα φάει για μια-δυο ημέρες. Αν όμως του μάθει να ψαρεύει, θα τρώει σε όλη του τη ζωή.

Στην άποψη αυτή, η οποία αποτελεί και ένα από τα χαρακτηριστικά της ελεύθερης οικονομίας, θα μπορούσαμε σήμερα να προσθέσουμε την ανακάλυψη νέων μεθόδων αλιείας, τις ιχθυοκαλλιέργειες, το μάρκετινγκ αλιευμάτων, τη γενετική ψαριών, καθώς και την προστασία από την υπεραλιεία. Με τους τρόπους αυτούς πολλοί άνθρωποι μπορούν να σιτιστούν με ψάρια, χωρίς κόστος και σε ευρύτατη κλίμακα.

Ασφαλώς δε, όλες οι παραπάνω εφευρέσεις μπορούν να κάνουν κάποιους πλούσιους. Διότι, στην εποχή που διανύουμε, οι νέες ιδέες, περισσότερο από τις αποταμιεύσεις ή τις επενδύσεις, αποτελούν το κλειδί για την ευημερία και για τη δημιουργία μικρού ή μεγάλου ιδιωτικού πλούτου.

Δικαιώνεται έτσι ο Πολ Ρόμερ, Αμερικανός οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Σικάγο, ο οποίος το 1990 δημοσίευσε σε γνωστό περιοδικό ένα μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης στο οποίο η οικονομία της γνώσης έπαιζε τον πρώτο ρόλο, ύστερα από 200 και πλέον χρόνια αφάνειας. Με τίτλο «Ενδογενείς Τεχνολογικές Αλλαγές», το άρθρο του Πολ Ρόμερ την εποχή που είδε τη δημοσιότητα προκάλεσε αίσθηση τόσο τους οικονομολόγους όσο και στους ειδικούς του μάνατζμεντ. Σήμερα δε, όλα δείχνουν ότι ήταν προφητικό.

Στο τριαντασέλιδο άρθρο του στην αμερικανική Επιθεώρηση Πολιτικής Οικονομίας, ο Πολ Ρόμερ κατέθετε μία νέα αντίληψη για την τεχνολογία, τονίζοντας πως κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμά της αποτελεί το ότι δεν πρόκειται ούτε για δημόσιο, ούτε για ιδιωτικό αγαθό. Είναι ένα αγαθό με μερικώς αποκλειστικό χαρακτήρα και χωρίς αντίπαλο.

Κατά τον συγγραφέα, τα χωρίς αντίπαλο αγαθά μπορούν να αντιγράφονται και να χρησιμοποιούνται ταυτοχρόνως από πάρα πολύ κόσμο. Επίσης, είναι μερικώς αποκλειστικά διότι, έως κάποιον βαθμό, η πρόσβαση σε αυτά μπορεί να ελέγχεται. Τα αντίπαλα αγαθά είναι αντικείμενα, ενώ τα χωρίς αντίπαλο είναι ιδέες. Λόγου χάρη, ένα κονσέρτο τζαζ, το λογισμικό ενός προσωπικού υπολογιστή, το ντιζάιν ενός καινούργιου τσιπ για κομπιούτερ, ένας δίσκος των Μπιτλς είναι, μεταξύ άλλων, «αγαθά χωρίς αντίπαλο», τα οποία εξαρτώνται από τη γνώση, τη φαντασία και τη δημιουργική ικανότητα. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, αγαθά τα οποία προέρχονται από άυλους συντελεστές -τους οποίους η οικονομική επιστήμη δεν είχε ποτέ λάβει υπόψη της μέχρι το 1960.

Συνεπώς, με την εις βάθος ανάλυσή του, ο Πολ Ρόμερ έριξε νέο φως στον πανταχού παρόντα ρόλο των ιδεών στην οικονομική δραστηριότητα και ανέδειξε ως παράγοντες δημιουργίας πλούτου τις πατέντες, τα επιχειρηματικά μυστικά, τους αλγόριθμους, τις συνταγές, τις διαδικασίες, τις επιχειρηματικές μεθόδους, τα πνευματικά δικαιώματα, τους επιστημονικούς κανόνες και διάφορα άλλα άυλα στοιχεία, τα οποία συνολικά αποκάλεσε «οικονομία της γνώσης».

Παράλληλα, έριξε άπλετο φως και στην αναπόφευκτη ένταση που υπάρχει μεταξύ της υιοθετήσεως κινήτρων για την παραγωγή νέων ιδεών και τη διατήρηση κινήτρων για τη διασπορά και χρήση της υπάρχουσας γνώσης, η οποία είναι συνυφασμένη με την πνευματική ιδιοκτησία. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Πολ Ρόμερ υποστήριζε ότι, σε κοινωνίες στις οποίες η παραγωγή νέων ιδεών δεν λαμβάνεται σοβαρότατα υπόψη από τις κυβερνήσεις ως νομισματικό και φορολογικό στοιχείο, τότε παρατηρείται υπανάπτυξη στην εφευρετικότητα, που φαλκιδεύει την πρόοδο και τελικώς πλήττει τα φτωχότερα στρώματα.

Από τη δημοσίευσή του και μετά, το άρθρο του έγινε αντικείμενο επεξεργασίας στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία και η γνώση μπήκε πλέον για τα καλά στην οικονομική και επιχειρηματική ζωή. Ταυτοχρόνως, οι κυβερνήσεις των δύο αυτών χωρών άρχισαν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τον ρόλο των επιχειρηματιών και του επιχειρείν στον τομέα αυτόν. Έτσι, πολλές μεγάλες επιχειρήσεις σε Αμερική και Ιαπωνία άρχιζαν να επενδύουν μαζικά τόσο στην παραγωγή και αξιοποίηση των γνώσεων, όσο και στην προσέλκυση ταλέντων στους κόλπους τους. Οι επενδύσεις στους τομείς αυτούς έτυχαν ειδικών κινήτρων, με αποτέλεσμα σήμερα να αντιπροσωπεύουν ποσοστό 60% του συνόλου των παραγωγικών επενδύσεων των δύο αυτών χωρών. Στους δε τομείς της πληροφορικής, της βιοτεχνολογίας και της γενετικής, οι επενδύσεις γνώσεων καλύπτουν το 90% του συνόλου.

Σήμερα, Αμερική και Ιαπωνία, ακολουθεί κατά πόδας και η Κίνα, στην οποία προσφάτως εγκαινιάστηκε και ο πρώτος παγκοσμίως ηλιακός αυτοκινητόδρομος.

Και όλα αυτά συμβαίνουν όταν στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας απαγορεύονται οι σχολικές εκδρομές στο εξωτερικό…