Πώς το ΥΠΟΙΚ πετά 1 εκατ. τον μήνα από το... παράθυρο

Ολοκληρώθηκε άλλη μια κλήρωση του υπουργείου Οικονομικών για τις συναλλαγές με κάρτες και άλλες μορφές ηλεκτρονικού χρήματος που έκαναν οι φορολογούμενοι τον Δεκέμβριο του 2017. Χιλιάδες φορολογούμενοι ψάχνουν αν η τύχη τούς χαμογέλασε μέσα στην κρίση. Άλλωστε 7 στους 10 Έλληνες πιστεύουν στα θαύματα. Η ΑΑΔΕ έχει και ηλεκτρονική διεύθυνση για να διευκολύνει τους παίκτες, αν και θα μπορούσε να συνεργαστεί με τον ΟΠΑΠ να φαίνονται οι τυχεροί αριθμοί στις οθόνες των πρακτορείων μαζί με το ΚΙΝΟ.

Μπορούμε να εισπράξουμε φόρους με κληρώσεις;

Η κρίση άνοιξε τον δρόμο για όσους πιστεύουν σε μαγικές λύσεις. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, κάποιοι κατέκτησαν ανέλπιστα κυβερνητικές θέσεις εξαιτίας της ανάγκης των ανθρώπων να πιστεύουν σε αυτές.

Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής είναι ένα προνομιακό πεδίο για να ανθίσουν «λύσεις» που παλιά ακούγαμε μόνο στα καφενεία, ενώ σήμερα ψηφίζονται σαν μνημονιακές(;) υποχρεώσεις. Ίσως το ΥΠΟΙΚ να γνωρίζει ότι τα τυχερά παιχνίδια είναι ο πιο ασφαλής τρόπος για να πάρεις τίποτα, δίνοντας κάτι. Στηρίζεται όμως στη μαζική άγνοια των νόμων της στατιστικής και πουλάει ελπίδα σε όσους παίζουν λαχεία γιατί είναι κακοί στα μαθηματικά (τα κρατικά τυχερά παιχνίδια είναι ένα είδος φορολογίας και εναλλακτικά ονομάζονται εθελοντική φορολογία - voluntary taxation). 

Μετατρέποντας την Εφορία σε Καζίνο

Τα χρόνια της κρίσης, καθιερώθηκαν πολλά αναποτελεσματικά μέτρα που όχι μόνο δεν μείωσαν τη φοροδιαφυγή αλλά αύξησαν και τη γραφειοκρατία. Σαν παράδειγμα αναφέρω όσα νομοθετήθηκαν σχετικά με τις αποδείξεις. Όλα έχουν αποτύχει: από τη «φοροκάρτα» (που εξακολουθεί να συντηρείται σαν φάντασμα στα συστήματα της ΑΑΔΕ) μέχρι το «αφορολόγητο των αποδείξεων» (που αφορά μόνο τους καλύτερους πελάτες της Εφορίας: μισθωτούς και συνταξιούχους). Σχεδιάζονται και άλλα, που συναγωνίζονται τη φαιδρότητα όσων πρότεινε κάποτε ο Γιάνης με τις κάμερες των τουριστών που θα κατέγραφαν τους φοροφυγάδες.

Το κακό είναι ότι δεν υπάρχει κανένα φίλτρο ή κάποιος θεσμός για να προφυλάξει άσχετους υπουργούς από αυλοκόλακες και πολιτικά περιτρίμματα που διορίζονται κατά χιλιάδες σαν σύμβουλοι και νομοθετούν την ασχετοσύνη τους. Οι επαγγελματίες της αγοράς (όπως οι λογιστές που δουλεύουν με επιχειρήσεις στην πραγματική οικονομία) είναι εκτοπισμένοι από κάθε διαδικασία βελτίωσης του σάπιου ελληνικού φορολογικού συστήματος.

Ρωτάω καλοπροαίρετα: έχει γίνει κάποια μελέτη που να αποδεικνύει ότι το όφελος (δηλαδή οι πρόσθετες εισπράξεις φόρου εισοδήματος και ΦΠΑ) υπερβαίνει το ετήσιο κόστος των 12 εκατομμυρίων που σκορπάει το ΥΠΟΙΚ; (στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν και τα έξοδα λειτουργίας του συστήματος της λοταρίας).

Πού ψάχνουμε να βρούμε την τύχη μας

Οι φορολογικές αρχές που αναζήτησαν στην τύχη και στα παιχνίδια την είσπραξη φόρων είναι συγκεκριμένες: Αργεντινή, Κολομβία, Πουέρτο Ρίκο, Ταϊβάν, Βραζιλία, Σλοβακία. Η κάθε περίπτωση είναι και διαφορετική, αλλά καμία δεν είναι καλό παράδειγμα.

Στην Πορτογαλία π.χ. (η οποία εμπνεύστηκε από τη Βραζιλία) καθιερώθηκε ένα σύστημα κληρώσεων πολυτελών αυτοκινήτων με τις αποδείξεις λιανικής. Ένας φοροτεχνικός προέβλεψε επιτυχημένα την αποτυχία, δηλώνοντας σε ρεπορτάζ: «Αν κάποιος χρειάζεται έναν υδραυλικό ή έναν ηλεκτρολόγο, υποπτεύομαι ότι πάλι θα προτιμήσει την έκπτωση με το να μη χρεωθεί ΦΠΑ. Με τα λεφτά που εξοικονομεί, μπορεί να αγοράσει πολλά τυχερά λαχεία και λόττο» (Portugal tries its luck with tax lottery, Financial Times, 10/2/2014).

Η θεωρία της συμπεριφορικής οικονομικής έχει κάποιες απαντήσεις. Σύμφωνα με τη θεωρία της Προοπτικής την οποία ανέπτυξαν ο Daniel Kahneman και ο Amos Tversky, εξηγούνται πολλές προκαταλήψεις (biases) στις οποίες οι άνθρωποι βασίζονται κατά τη λήψη αποφάσεων.

Έχει αποδειχθεί ότι οι απώλειες εκτιμώνται διαφορετικά από τα κέρδη. Επίσης οι άνθρωποι προτιμούν μια μικρή αλλά βέβαιη αμοιβή, έναντι ενός μεγαλύτερου αλλά αβέβαιου κέρδους. Συνεπώς ο καταναλωτής δεν μπορεί να αντισταθεί στο άμεσο κέρδος που έχει, όταν του προτείνουν έκπτωση 30% «χωρίς απόδειξη», έναντι του αβέβαιου κέρδους της φορολοταρίας (στατιστικά είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα κερδίσει, αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία).

Μήπως φταίνε τα Αστρα και τα Μνημόνια;

Αν το μέτρο της λοταρίας είναι μνημονιακή υποχρέωση και το πρότειναν κάποιοι ξένοι, ας μας ενημερώσουν αν το ίδιο ισχύει και στις χώρες τους. Διαφορετικά, ας μας εξηγήσουν γιατί επιβάλλουν ή έστω συμφωνούν με ένα μέτρο που υποτίθεται ότι είναι απαραίτητο και επιτυχημένο, αλλά οι ίδιοι δεν το εφαρμόζουν στην πατρίδα τους.

Το πιο πιθανό βέβαια είναι ότι αδιαφορούν για τη χώρα μας και γελάνε πίσω από κλειστές πόρτες. Παντού υπάρχουν φοροφυγάδες γιατί οι άνθρωποι σε όλα τα μέρη έχουν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές, όταν η (οποιαδήποτε) κυβέρνηση βάζει το μακρύ της χέρι στην τσέπη τους. Καμία όμως κυβέρνηση που σέβεται τον ρόλο της δεν ψάχνει λεφτά με λάθος υπολογισμούς. Όταν κάποτε ένα περιοδικό ρώτησε τον Στίβεν Χόκινγκ για ταξίδια στον μέλλον τούς απάντησε με fax: «Δεν έχω εξισώσεις για ταξίδι στον χρόνο. Αν είχα, θα κέρδιζα την Κρατική Λοταρία κάθε εβδομάδα»).

Πού ξέρεις, μπορεί το ΥΠΟΙΚ και η ΑΑΔΕ να καταφέρουν να μειώσουν τη φοροδιαφυγή στην τύχη, με ταξίδια στη φαντασία των Ελλήνων. Όπως έλεγε και ένας Γάλλος (Jean Cocteau), «Πρέπει να πιστεύουμε στην τύχη. Πώς αλλιώς μπορούμε να εξηγήσουμε την επιτυχία εκείνων που αντιπαθούμε;».

ΥΓ. Λογιστής ή λαχνο-συλλέκτης;

Με όσα τρελά νομοθετεί το ελληνικό κράτος, ακόμη και οι λογιστές μπορούν να γίνουν ποιητές. Αναδημοσιεύω από τον λογιστικό ιστότοπο TaxHeaven.gr ποίημα του λογιστή-φοροτεχνικού Κωνσταντίνου Δημ. Γραβιά, εμπνευσμένο από τη φορολοταρία.

Για δες που έτσι ξαφνικά
άφησα νόμους κι αριθμούς
κι από το βράδυ χθες αργά
μετράω μόνο πια λαχνούς.

Παράτησα το μέρισμα
εκείνο το κοινωνικό,
κι άρχισα το ψείρισμα
για τυχερό λαχνό.

Απόκαμα απ' το ψάξιμο
δεν βρήκα ούτε ένα τυχερό
στράφι πήγε το τρέξιμο
μάλλον θα παίξουν Λαϊκό.

Κοίτα βρε πώς κατάντησα
με τούτο και με κείνο
και τη δουλειά μου άφησα
γι' αυτό το νέο ΚΙΝΟ.

Μια λοταρία μόνιμη
σε τούτη εδώ τη χώρα
δεν είναι όμως ανώνυμη
όλη αυτή η μπόρα.

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη)