Εχουν αποτύχει τα οικονομικά;

Στην ομιλία του στο πλαίσιο του Adam Smith Lecture 2006, ο πρώην επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας (BoE) Sir Mervyn King περιέγραψε το χρήμα ως «κοινωνικό θεσμό». Καθώς η αξία του εξαρτάται από την εμπιστοσύνη, μεγάλο μέρος της οικονομικής ιστορίας μάς έχει διδάξει να δημιουργούμε θεσμούς στους οποίους οι άνθρωποι μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη.

Καθώς οι συστημικές κεντρικές τράπεζες έχουν εξελιχθεί μέχρι και σήμερα ως ισχυροί θεσμοί στο διεθνές οικονομικό σύστημα στον απόηχο της Μεγάλης Ύφεσης (Great Recession), έχει σημειωθεί μια σημαντική επανάσταση στον τομέα της νομισματικής πολιτικής. Η εξέλιξη αυτή, η οποία συνιστά τόσο την εκδήλωση όσο και την αιτία της εν λόγω επανάστασης, ήταν η πρωτοφανής διόγκωση των ισολογισμών τους.

Αν και η άνευ προηγουμένου συσσώρευση περιουσιακών στοιχείων δεν άλλαξε το παλαιό θεωρητικό υπόδειγμα -στα λόγια του Milton Friedman (1984), «η ενεργητική νομισματική πολιτική θα συνεχίσει να είναι το ψωμί και το βούτυρο των νομισματικών οικονομικών»-, πολλοί άλυτοι γρίφοι παραμένουν μέχρι και σήμερα προς επίλυση.

Στην εισαγωγή του στο βιβλίο The Essential Keynes, ο Robert Skidelsky υποστηρίζει ότι ο John Maynard Keynes στηρίζει τη θεωρητική του κατασκευή πάνω στην ύπαρξη της «ριζικής αβεβαιότητας». Δεδομένου ότι τα οικονομικά κατασκεύασαν μοντέλα που προϋπέθεταν τέλεια πληροφόρηση, μια οικονομία χτισμένη πάνω στην πρόφαση της γνώσης είναι επιρρεπής σε ξαφνικές καταρρεύσεις, οσάκις αποκαλύπτεται η πραγματικότητα· και η εμπιστοσύνη, εφόσον εξαπατηθεί, δεν μπορεί πλέον εύκολα να αποκατασταθεί.

Επομένως, έχουν αποτύχει τα οικονομικά;

Εάν η απάντηση είναι «ναι», τότε ενδέχεται να είναι λανθασμένη υπό την έννοια της τάσης εμφάνισης σφάλματος (fallibility) που εισάγει με τη «Γενική Θεωρία της Ανακλαστικότητας» (General Theory of Reflexivity) ο George Soros. Σε καταστάσεις, δηλαδή, στις οποίες οι συμμετέχοντες είναι σκεπτόμενοι άνθρωποι, η άποψή τους για τον κόσμο είναι πάντοτε μερική και παραμορφωμένη∙ άρα διαστρεβλωμένη σε σχέση με την πολύπλοκη πραγματικότητα.

Εάν η απάντηση στο ερώτημα είναι «όχι», τότε -σύμφωνα με το πλαίσιο της ανακλαστικότητας, βάσει του οποίου οι στρεβλές απόψεις μπορούν να επηρεάσουν την κατάσταση στην οποία αναφέρονται εφόσον οδηγούν σε ακατάλληλες ενέργειες- δηλώνοντας ότι τα οικονομικά δεν έχουν αποτύχει, οδηγεί τους ανθρώπους να κατευθύνονται προς καλύτερη εφαρμογή των οικονομικών. Αλλά καλύτερα οικονομικά σημαίνει ανάπτυξη και ευημερία· και όμως, οι άνθρωποι υπέφεραν από πρόσφατες οικονομικές κρίσεις.

Κατά συνέπεια, η απάντηση είναι «ίσως».

[Το κείμενο δημοσιεύθηκε ως επιστολή στους Financial Times (03.05.2018) με αφορμή τη συλλογή άρθρων γνώμης με θέμα: “Έχουν αποτύχει τα οικονομικά;”].

*Ο κ. Κωνσταντίνος Γκράβας είναι αναλυτής διεθνών αγορών και επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών (ΣΔΙΕΠ/ΠΑ) της Πολεμικής Αεροπορίας.