Δεν υπάρχει «δωρεάν γεύμα» στο συνταξιοδοτικό

Η πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ «Η Φαρμακευτική Αγορά στην Ελλάδα 2017», περιέχει στις σελίδες 22-26 πολύ σημαντικές πληροφορίες και εκτιμήσεις (από έγκυρες ελληνικές και διεθνείς πηγές) για τις Δημογραφικές Εξελίξεις και Τάσεις στην Ελλάδα. Αξίζει πραγματικά να μείνει κανείς στα εξής ευρήματα:

Από το 1960 έως το 2015, το προσδόκιμο επιβίωσης αυξήθηκε κατά 9,1 χρόνια, από 72 έτη στα 81,1 έτη. Χαμογελάστε, το εύρημα είναι εντυπωσιακό, σημαίνει ότι σε μέσους όρους αυτά τα 55 χρόνια κερδίζαμε κάθε χρόνο σχεδόν 2 μήνες παραπάνω ζωής. Η μελέτη εκτιμά ότι το προσδόκιμο θα φτάσει τα 84 χρόνια το 2030 και η προβολή δείχνει προσδόκιμο 86,2 έτη το 2040.

Χαμόγελα τέλος. Αν υποθέσουμε ότι από το 1960 έως σήμερα, σε σταθερή ηλικία 65 ετών βγαίνει ο πολίτης σε σύνταξη (σε περιβάλλον μηδενικών επιτοκίων), η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και μόνο απαιτεί αύξηση των πόρων χρηματοδότησης της σύνταξης κατά 130% σήμερα, κατά 170% το 2030 και κατά 200% το 2040. Ή, αν προτιμάτε αντίστροφα, προκειμένου να παραμείνουν σταθεροί οι πόροι χρηματοδότησης της σύνταξης σε σχέση με το 1960, η ηλικία συνταξιοδότησης θα έπρεπε να ανέβει στα 74 χρόνια σήμερα και στα 77 και στα 79 χρόνια αντίστοιχα για το 2030 και το 2040. Ή τέλος, για το ίδιο κόστος χρηματοδότησης της σύνταξης με το 1960, η μηνιαία σύνταξη θα έπρεπε να είναι σήμερα μειωμένη κατά 57%, και να μειωθεί κατά 63% το 2030 και κατά 67% το 2040 σε σχέση με αυτή του 1960.

Οι συγκρίσεις είναι τρομακτικές, αλλά σε μεγάλο βαθμό αποτυπώνουν με απλότητα το τεράστιο πρόβλημα του συνταξιοδοτικού μας συστήματος.

Η μελέτη δίνει και άλλα πολύ χρήσιμα στοιχεία για τις δημογραφικές τάσεις στην Ελλάδα, μέσα στα 20 μόλις επόμενα χρόνια:

Ο πληθυσμός άνω των 65 από περίπου 1 στους 5 σήμερα γίνεται 1 στους 3, ο πληθυσμός μειώνεται κατά περίπου 1,3 εκατομμύρια ανθρώπους και ο δείκτης εξάρτησης που δηλώνει το ποσοστό ανενεργών πολιτών προς ενεργούς πολίτες επιδεινώνεται από περίπου 1:2 σήμερα σε 1:1,3.

Η περαιτέρω επεξεργασία των ανωτέρω δεδομένων δείχνει ότι με μηδενικά ποσοστά ανεργίας στον ενεργό πληθυσμό, η παραμονή της μέσης σύνταξης στα σημερινά επίπεδα της τάξης του 70% των μέσων αποδοχών του πληθυσμού θα απαιτούσε επίπεδο εισφορών 30% το 2030 και 40% το 2040.

Στο σενάριο σταδιακής μείωσης της σημερινής ανεργίας σε ποσοστό 10% μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, τα επίπεδα εισφορών γίνονται αντίστοιχα 35% και 45%. Ενώ αν υποθέσουμε στο ίδιο σενάριο ανεργίας, ότι το σημερινό υπερβολικά υψηλό επίπεδο εισφορών πρέπει να πέσει σε περίπου 20% για να είναι οικονομικά ανεκτό το σύστημα, η μέση σύνταξη ως ποσοστό των μέσων αποδοχών του ενεργού πληθυσμού θα πρέπει να πέσει περίπου στο 40% το 2030 και στο 32% το 2040 από το σημερινό γενικό επίπεδο του σχεδόν 70%.

Και όλα αυτά, ισχύουν μόνο για τη σύνταξη γήρατος και υπό την υπόθεση της πλήρους εργασίας, δηλαδή χωρίς σενάρια μερικής ή εποχικής απασχόλησης του ενεργού πληθυσμού.

Τα νούμερα ζαλίζουν, λένε όμως την αλήθεια. Και το συμπέρασμα είναι το ίδιο που διατυπώνεται σε πολλές μελέτες τα τελευταία 20-25 χρόνια. «Δεν υπάρχει καμία περίπτωση, το σημερινό συνταξιοδοτικό σύστημα και ο τρόπος χρηματοδότησής του να αντέξουν αυτές τις δημογραφικές εξελίξεις». Είναι απλό: Η βελτίωση του προσδόκιμου ζωής είναι πολύ ακριβό γεύμα και το να παραμένει δομικά ίδιο το σύστημα και το μοντέλο χρηματοδότησής του είναι παρόμοια ουτοπία με το να θέλουμε με 10 ευρώ να φάμε φρέσκο ψάρι στο καλύτερο εστιατόριο της πόλης!

Οι παραμετρικές αλλαγές του συστήματος επί 25 χρόνια έχουν και αυτές εξαντλήσει τα περιθώριά τους. Εκτός αν πιστεύουμε ότι είναι εφικτό να δουλεύει κανείς μέχρι τα 75 ή οι συντάξεις να μειωθούν σχεδόν στο 30% των μέσων αποδοχών του πληθυσμού, ή οι εισφορές να ανέβουν σε επίπεδα κοντά στο 40% μόνο για τη σύνταξη γήρατος, χωρίς δηλαδή τις επιπλέον επιβαρύνσεις για τη χρηματοδότηση της περίθαλψης και τις συντάξεις αναπηρίας, χηρείας κ.λπ.

Όποιος εξακολουθεί σήμερα να εμμένει στην ίδια στρατηγική του συστήματος και σε χρηματοδότησή του χωρίς ίχνος κεφαλαιοποίησης των εισφορών, είναι απλά εκτός πάσης λογικής όπως τη συνιστούν οι αριθμοί.

Ρεαλιστική αντιμετώπιση υπάρχει μόνο στην περίπτωση που το σύστημα αρχίσει να αποταμιεύει πόρους σήμερα για τους συνταξιούχους του μέλλοντος. Δηλαδή μόνο στην περίπτωση που το σύστημα αλλάξει άρδην άμεσα και από διανεμητικό μόνο, γίνει μικτό, με σταδιακά αυξανόμενη ένταση του κεφαλαιοποιητικού του χαρακτήρα συνεχώς για τα επόμενα 50 χρόνια.

Ο πολίτης πρέπει να αναζητήσει σύμμαχο για το μεγαλύτερο μέρος της σύνταξής του στη δική του συστηματική και μακροχρόνια αποταμίευση μέσα από υποχρεωτικά και προαιρετικά συλλογικά και ατομικά σχήματα, που σε ένα μικτό σύστημα θα είναι μέρος του ίδιου του συστήματος. Με άλλα λόγια, ο πολίτης πρέπει να γίνει ο ίδιος, ιδιοκτήτης της σύνταξής του.

Όσο η ιδιοκτησία παραμένει στο κράτος, η προοπτική ικανών συντάξεων για να ζει κανείς τα ολοένα και περισσότερα χρόνια του γήρατος θα είναι θολή και θα οδηγεί ή σε στραγγάλισμα της οικονομίας ή στην πλήρη ταύτιση των εννοιών συνταξιούχος και πτωχός.

Κάθε χρόνο που περνάει, θα κερδίζουμε 1,5 με 2 μήνες παραπάνω ζωή. Αν στο Συνταξιοδοτικό δεν γίνουν πολύ γρήγορα βαθιές τομές και μεταρρυθμίσεις, θα αναρωτιόμαστε σε πολύ λίγα χρόνια αν αυτό είναι καλό ή κακό νέο.

* Ο Μ. Μωυσής είναι αναλογιστής.