Δέκα «ναι» στο νέο νόμο για τη διαμεσολάβηση

Γίνεται μεγάλη συζήτηση για τη διαμεσολάβηση, ως έναν τρόπο να επιλύσουμε τις διαφορές μας έξω από τις δικαστικές αίθουσες. Οι μεν, φλογεροί υποστηρικτές του θεσμού, υποστηρίζουν την αποτελεσματική και γρήγορη επίλυση των υποθέσεων με τη χρήση της Διαμεσολάβησης, οι δε, λάβροι κατήγοροι αυτής, την κατηγορούν ότι μετατρέπει την απονομή της δικαιοσύνης σε ιδιωτική υπόθεση και εμποδίζει την ελεύθερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη.

Η διαμεσολάβηση είναι διαδικασία γρήγορη και ευέλικτη, με συγκεκριμένους νομικούς κανόνες, κατά την οποία τα εμπλεκόμενα μέρη αποφασίζουν να επιδιώξουν να βρούνε κοινά αποδεκτή λύση στις αστικές και εμπορικές διαφορές τους, με τη βοήθεια τρίτου ουδέτερου και αμερόληπτου προσώπου, του διαμεσολαβητή.

Η χώρα μας είχε ήδη εισαγάγει από το 2010 στην έννομη τάξη της τη δυνατότητα επιλογής των πολιτών της να επιλύσουν τις διαφορές τους, προσφεύγοντας πέραν των δικαστηρίων στην εναλλακτική διαδικασία της διαμεσολάβησης, με το νόμο 3898/2010, ο οποίος ενσωμάτωσε στην ελληνική νομοθεσία τις ευρωπαϊκές διατάξεις. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί η ανάπτυξη του φιλικού αυτού μέσου διακανονισμού, ο δε αριθμός των μέχρι σήμερα διαμεσολαβήσεων που έχουν γίνει είναι πολύ μικρός.

Σημαντικό κριτήριο για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στη διαμεσολάβηση αποτελεί η βελτίωση της λειτουργίας της, σύμφωνα με τη μέχρι σήμερα εμπειρία. Αυτό το έργο αναλαμβάνει να πράξει ο πρόσφατος νόμος 4512/2018 (ΦΕΚ τεύχος Α’ 5/17.01.2018), αντικαθιστώντας τον προηγούμενο, τόσο στις διασυνοριακές όσο και στις εγχώριες αντιδικίες με βάση τους εξής άξονες:

1. Η διαμεσολάβηση δεν είναι ιδιωτική δικαιοσύνη

Ο διαμεσολαβητής δεν ενεργεί ως δικαστής και δεν αποφασίζει αλλά, ακολουθώντας συγκεκριμένη διαδικασία και ειδικές τεχνικές, διευκολύνει τον διάλογο μεταξύ των αντιδίκων και τους βοηθά να μετακινηθούν από τις αντίθετες σκληρές θέσεις τους στα κοινά τους συμφέροντα, ώστε να καταλήξουν σε δική τους συμφωνία. Ο διαμεσολαβητής διεξάγει τη διαδικασία είτε σε κοινές συνεδρίες είτε σε ξεχωριστές συναντήσεις με κάθε μέρος και παρουσία των δικηγόρων τους.

2. Η διαμεσολάβηση είναι εκούσια διαδικασία επίλυσης μιας αντιδικίας

Στη διαδικασία της διαμεσολάβησης, τα μέρη προσφεύγουν εθελοντικά είτε πριν είτε κατά τη διάρκεια της δίκης, μπορούν δε να την εγκαταλείψουν ανά πάσα στιγμή χωρίς αιτιολόγηση και να συνεχίσουν τη διένεξη στα δικαστήρια. Ο νόμος μεριμνά ώστε να προστατεύεται πάντα το δικαίωμα προσφυγής στη δικαιοσύνη, προβλέποντας αναστολή της παραγραφής και των προθεσμιών για την άσκηση αυτού.

3. Η διαμεσολάβηση δεν είναι υποχρεωτική 

Μεγάλη συζήτηση έχει προκληθεί για τη διάταξη του νέου νόμου στο άρθρο 182 υπό τον τίτλο «Υποχρεωτικότητα», όπου προβλέπεται η υπαγωγή συγκεκριμένων ιδιωτικών διαφορών σε προσπάθεια επίλυσής τους με διαμεσολάβηση πριν τη διεξαγωγή της δίκης. Στο ίδιο άρθρο, επιβάλλεται στους δικηγόρους, πριν από κάθε προσφυγή στα αστικά δικαστήρια, να ενημερώσουν τον εντολέα τους εγγράφως για τη δυνατότητα απόπειρας διαμεσολαβητικής διευθέτησης της διαφοράς τους. Η διάταξη αυτή θα ισχύσει σε 9 μήνες, ήτοι από την 17/10/2018. Σε περίπτωση μη τήρησης των δύο αυτών προϋποθέσεων, η συζήτηση της υπόθεσης που άγεται στο Δικαστήριο θα κηρύσσεται απαράδεκτη.

Οι διαφορές που υποχρεούνται να περάσουν από το αρχικό αυτό στάδιο αφορούν τις κατηγορίες των υποθέσεων που η διεθνής εμπειρία έχει καταδείξει ότι μπορούν και πρέπει να επιλυθούν φιλικά, όπως αυτές που αφορούν την ακίνητη ιδιοκτησία, ζημίες από αυτοκίνητο, αμοιβές ελεύθερων επαγγελματιών, τις περισσότερες οικογενειακές διαφορές και αυτές για διατροφή ή αποζημιώσεις από ιατρικά σφάλματα. Επίσης, περιλαμβάνονται και οι διαφορές από εμπορικά σήματα και ευρεσιτεχνίες στις οποίες είναι σημαντικό να προστατευθούν τα μυστικά των επιχειρήσεων από την αναγκαστική δημοσιότητα που θα λάβουν ενώπιον ενός δικαστηρίου.

Επομένως, δεν επιβάλλεται υποχρεωτική επίλυση της διαφοράς με τη διαμεσολάβηση αλλά υποχρεωτική ενημέρωση και γνωριμία του πολίτη με τη διαδικασία αυτής.

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι δεν αντίκειται στο δίκαιό της η υποχρέωση από τον νομοθέτη να προηγείται η προσπάθεια για διαμεσολάβηση της ένδικης προσφυγής (C-7516 /14 Ιουνίου 2017, υπόθεση Menini - Rampanelli κατά Banco Popolare της Ιταλίας ).

4. Η διαμεσολάβηση είναι γρήγορη

Ο νόμος προβλέπει σύντομες προθεσμίες για τη διεξαγωγή της. Η υποχρεωτική πρώτη απόπειρα διαμεσολάβησης πρέπει να γίνει εντός 15 ημερών, με μέγιστη παράταση 30 ημερών. Στις περισσότερες υποθέσεις η συμφωνία κλείνει σε μία ημέρα.

5. Η διαμεσολάβηση έχει χαμηλό κόστος

Δεν καταβάλλεται δικαστικό ένσημο και η αμοιβή του διαμεσολαβητή συμφωνείται ελεύθερα από τα μέρη. Στις μικρές υποθέσεις, μέχρι πέντε χιλιάδες ευρώ, ο δικηγόρος δεν είναι υποχρεωτικός, όπως άλλωστε και στις μικροδιαφορές ενώπιον των δικαστηρίων.

Ο νέος νόμος προβλέπει μειωμένες κατώτερες αμοιβές για τον διαμεσολαβητή, ξεκινώντας από 50 ευρώ για ορισμένες υποθέσεις που υπάγονται στην υποχρεωτική απόπειρα διαμεσολάβησης. Εάν δε δεν επιτύχει η διαμεσολάβηση και ακολουθήσει δίκη, το μέρος που νίκησε δύναται ν’ αναζητήσει τα έξοδα της διαμεσολάβησης με την αγωγή του.

Σε περίπτωση παραβίασης της ανωτέρω υποχρέωσης από ένα διάδικο μέρος, προβλέπονται χαμηλές χρηματικές ποινές μόνο εφόσον το κρίνει ο δικαστής ανά περίπτωση. Επίσης, λαμβάνεται μέριμνα για τις ευαίσθητες ομάδες των πολιτών και προβλέπεται η απαλλαγή τους από την υποχρεωτικότητα, λόγω οικονομικής αδυναμίας.

6. Η διαμεσολάβηση είναι αποτελεσματική

Η συμφωνία στην οποία καταλήγουν τα μέρη μπορεί να κατατεθεί στο Πρωτοδικείο και να αποτελέσει τίτλο εκτελεστό όπως μία δικαστική απόφαση έναντι παραβόλου 50 ευρώ.

7. Η διαμεσολάβηση χρησιμοποιεί σύγχρονα εργαλεία

Ο νέος νόμος υιοθετεί τη σύγχρονη τεχνολογία προβλέποντας τη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, της τηλεδιάσκεψης, του φαξ ή της συστημένης επιστολής για τη γρήγορη και οικονομική διεξαγωγή της.

8. Η διαμεσολάβηση διεξάγεται από επιστημονικά καταρτισμένους λειτουργούς

Ο νομοθέτης διασφαλίζει υψηλού επιπέδου εκπαίδευση των διαμεσολαβητών, επιμηκύνοντας την υποχρεωτική εκπαίδευσή τους, προβλέποντας την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτή όχι μόνο στους αποφοίτους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και σε έγκριτους επιστήμονες, κατέχοντες μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών κύρους από την παγκόσμια κοινότητα.

Επίσης, διασφαλίζει την πιστοποίησή τους από το Υπουργείο Δικαιοσύνης με σύστημα αξιοκρατικών και ουσιαστικών εξετάσεων.

9. Η διαμεσολάβηση αναβαθμίζει τον ρόλο των δικηγόρων

Οι δικηγόροι, ως υποχρεωτικοί παραστάτες των μερών στη διαδικασία της διαμεσολάβησης, αναδεικνύονται απαραίτητοι για τον νομικό έλεγχο αυτής και την κατάρτιση της τελικής συμφωνίας, επιτυγχάνουν γρηγορότερα αποτελέσματα και ενισχύουν τη σχέση εμπιστοσύνης με τους πελάτες τους.

10. Η διαμεσολάβηση διαθέτει σύστημα ελέγχου ποιότητας

Θωρακίζεται η εφαρμογή της διαμεσολάβησης με τη σύσταση ειδικού ανώτατου οργάνου ελέγχου και επίλυσης των αναφυομένων ζητημάτων καθώς και τήρησης του Κώδικα Δεοντολογίας, ο οποίος ενδυναμώνεται και εξασφαλίζει την αμεροληψία, την εχεμύθεια και την ανεξαρτησία του Διαμεσολαβητή.

Συστήνεται Κεντρική Επιτροπή Διαμεσολάβησης, στην οποία συμμετέχουν ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί, εκπρόσωποι του υπουργείου Δικαιοσύνης και έγκριτα μέλη της πανεπιστημιακής και διαμεσολαβητικής κοινότητας. Για πρώτη φορά προβλέπεται η υποχρεωτική συμμετοχή αντιπροσώπου των επαγγελματικών φορέων της χώρας.

Οι νέες ρυθμίσεις στον κλάδο της εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών με διαμεσολάβηση συνιστούν νέο σταθμό για την ισόρροπη προώθηση ενός πλήρους δικαιϊκού συστήματος, το οποίο συνδράμει σε μία ταχεία, αποτελεσματική, οικονομικά ορθότερη και εκσυγχρονισμένη πρόσβαση στη δικαιοσύνη, πλήρως εναρμονισμένη με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές επιδιώξεις, φέρουσα όμως το αποτύπωμα της ελληνικής πρακτικής και νομοθεσίας.


* Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, Νομικός Σύμβουλος. Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια ΥΔΔΑΔ - Συντονίστρια ΕΓΔΙΧ. Διετέλεσε μέλος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής του ΥΔΔΑΔ για τη βελτίωση των διατάξεων του θεσμού της διαμεσολάβησης.

[email protected]