Η νέα «βιολογία» των επιχειρήσεων

Υπακούουν οι επιχειρήσεις στους όρους της βιολογίας; Γιατί όχι, υποστηρίζουν άνθρωποι όπως ο βιολόγος και συνεργάτης του αμερικανικού περιοδικού Wired, Kevin Kelly.

Οι επιχειρήσεις λειτουργούν ως ζωντανοί οργανισμοί διότι, εντέλει, οι άνθρωποι είναι αυτοί που τις κινούν. «Το νέο στοιχείο σήμερα είναι ότι έχουμε τη δυνατότητα να μεταφέρουμε στην επιχείρηση την ανθρώπινη βιολογία, κάτι που στο παρελθόν ήταν εφικτό μεν, δύσκολο δε. Στην εποχή μας, όμως, η επιστημονική πρόοδος έχει καταστήσει τη μεταφορά αυτή τόσο περισσότερο χρήσιμη αλλά και επικερδέστερη», υποστηρίζει ο K. Kelly.

«Ωστόσο, τι σημαίνει να κατανοήσουμε τις επιχειρήσεις ως βιολογικούς οργανισμούς; Σημαίνει, για παράδειγμα, να εξετάσουμε την πραγματική κατανομή των φυσικών συστημάτων. Στο βιβλίο μου “Εκτός Ελέγχου” (Out Of Control) χρησιμοποιώ τον όρο “κυψελοειδής νόηση” για να περιγράψω εν συντομία την ευρύτερη δυναμική που αναδύεται από έναν μεγάλο αριθμό δυναμικών μικρής κλίμακας. Το φαινόμενο είναι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει σε μία κυψέλη μελισσών, χωρίς οι ίδιες οι μέλισσες να έχουν συνείδηση τι είναι αυτό που συμβαίνει», τονίζει σε άρθρο του ο Kelly.

Ένα άλλο παράδειγμα της ίδιας διαδικασίας είναι η έννοια της «αόρατης χειρός», την οποία εισήγαγε ο Adam Smith. Η μετάβαση από την προσέγγιση του A. Smith στη σημερινή, περισσότερο βιολογική προσέγγιση σχετίζεται με το γεγονός ότι εκπονούνται εκτεταμένες έρευνες πάνω στις υπολογιστικές προσομοιώσεις της συμπεριφοράς πολύπλοκων συστημάτων.

Μέσω αυτών των ερευνών, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει, λόγου χάρη, ότι τα επιμέρους στοιχεία των συστημάτων δεν μοιάζουν να λειτουργούν ελεύθερα και, σύμφωνα με τον νόμο του laissez faire, έχουν ιδιότητες που είναι στην πραγματικότητα πολύ διαφορετικές από αυτές που φανταζόμαστε. Και ότι αν δεν δοθεί στα συστήματα αυτά ο απαραίτητος χρόνος και χώρος, θα πάρουν μία μορφή η οποία σε όλα της τα χαρακτηριστικά θα θυμίζει ζωντανό οργανισμό. Επομένως, το να κατανοήσουμε μία επιχείρηση ή μία εταιρεία ως ζωντανή οντότητα σημαίνει να θέσουμε ερωτήσεις του τύπου: Ποια είναι η διαδικασία προσαρμογής μιας επιχείρησης; Με ποιον συγκεκριμένο τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστημονική γνώση που υπάρχει σήμερα γύρω από το θέμα της προσαρμογής και πώς μπορούμε να την εφαρμόσουμε στον τομέα των επιχειρήσεων;

Το συναρπαστικότερο από όλα όσα ανακαλύψαμε με αυτόν τον τρόπο είναι η εξαιρετική συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα στη λειτουργία του φυσικού κόσμου και τις πολύπλοκες οργανωσιακές σχέσεις. Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι κάποιες από τις αρχές της οικολογίας -για παράδειγμα, οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη λιμπελούλα, τον βάτραχο και τη λέμνα- μπορεί να αποβούν εξαιρετικά ισχυρές, αν μεταφερθούν στον τομέα των επιχειρήσεων.

Το συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Και αντί να τις κατανοούμε με βάση το βιομηχανικό μοντέλο (δηλαδή, ως γραμμές παραγωγής, ως αυτοτελείς μηχανικές οντότητες), θα πρέπει να αρχίσουμε να τις κατανοούμε περισσότερο ως μέρος μιας οικολογίας οργανισμών.

Το παλαιό μοντέλο δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει, εξαιτίας της αυξανόμενης πολυπλοκότητας των ανθρώπινων τεχνημάτων. Και όταν λέω τεχνήματα, εννοώ ό,τι κατασκευάζει ο άνθρωπος -όχι μόνο συσκευές, αλλά και θεσμούς και δομές. Όλα αυτά είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα. Γίνονται δε ολοένα και πολυπλοκότερα. Αν ξεκινήσουμε από τα VCR, προχωρήσουμε στα συστήματα φορολογίας και λογιστικής και καταλήξουμε στους θεσμούς και στις επιχειρήσεις, η πολυπλοκότητά τους αυξάνει συνεχώς και έχει σχεδόν πλησιάσει τον βαθμό πολυπλοκότητας των βιολογικών συστημάτων.

Και όταν φθάσουν στο σημείο αυτό, θα αποκτήσουν έναν βαθμό πολυπλοκότητας ο οποίος είναι ουσιαστικά εκτός ελέγχου από τον μηχανικό τρόπο σκέψης. Διότι η κατάσταση θα είναι τόσο πολύπλοκη, που δεν θα μπορεί να ελεγχθεί με γραμμικό τρόπο.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η αυξανόμενη πολυπλοκότητα επιτρέπει σε αυτά τα τεχνήματα και τους θεσμούς να αποκτούν τη δική τους ορμή. Με τον τρόπο αυτόν τίθενται κατά έναν πολύ μικρό βαθμό εκτός ελέγχου. Αλλά αυτή η «εκτός ελέγχου» κατάσταση μας βολεύει διότι, στην πραγματικότητα, αυτό που χρειαζόμαστε συχνά είναι να μπορούν τα συστήματα αυτά να λειτουργούν από μόνα τους, χωρίς τη συνεχή δική μας επίβλεψη.

Κατά μία έννοια, θα θέλαμε να έχουμε σπίτια και αυτοκίνητα, ακόμη και εργοστάσια, τα οποία κατά κάποιον τρόπο να λειτουργούν από μόνα τους, χωρίς να πρέπει εμείς να είμαστε υποχρεωμένοι να σκεφτόμαστε και να ελέγχουμε το κάθε βήμα. Είναι λοιπόν αναπόφευκτο ότι, όσο πολυπλοκότερα συστήματα δημιουργούμε, τόσο περισσότερο αυτά έχουν την τάση να τίθενται εκτός ελέγχου. Και η κατάσταση αυτή έχει δύο όψεις: η μία όψη της μας τρομάζει και είναι κάτι που θέλει προσοχή· η άλλη όψη της μας είναι χρήσιμη.

Αυτά υποστηρίζει ο Kevin Kelly και, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, οι θέσεις και οι απόψεις του προσθέτουν καινούργιους προβληματισμούς στην εξερεύνηση της φύσεως των επιχειρήσεων και της λειτουργικής τους υποδομής.

Ο σημερινός πολιτισμός κυριαρχείται από την τεχνολογία, τονίζει ο Αμερικανός βιολόγος. Ως τεχνολογία ορίζω, με έναν ακραία αφηρημένο τρόπο, οτιδήποτε κατασκευάζει ο άνθρωπος. Ακόμη και ένα λογιστικό σύστημα διπλής εισόδου, κάτι σαν λογισμικό πρόγραμμα που έφτιαξαν οι μοναχοί της Ευρώπης, για μένα είναι τεχνολογία.

Κάθε τι που κατασκευάζουμε, ουσιαστικά, είναι τεχνολογία. Ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του κόσμου κατασκευάζεται και ανακατασκευάζεται από τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, βαδίζουμε προς ένα μέλλον στο οποίο τα τεχνητά στοιχεία θα μοιάζουν ολοένα και περισσότερο με βιολογικές οντότητες. Ταυτοχρόνως, χρησιμοποιούμε ολοένα και περισσότερο τη διαθέσιμη τεχνολογία, προσπαθώντας να επανασχεδιάσουμε τις γνωστές βιολογικές οντότητες. Οι δύο αυτές τάσεις συγκλίνουν και ο κόσμος κινείται προς την κατεύθυνση της αυξανόμενης πολυπλοκότητας.

Με την τάση αυτή, έτσι, ενισχύεται στην εποχή μας και ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης που, στο μέτρο που θα βιομηχανοποιείται, θα μεταβάλλει άρδην και το συνολικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κινούνται άνθρωποι και επιχειρήσεις. Αυτή είναι μία πρόκληση που απαιτεί άμεση ανταπόκριση. Διαφορετικά, η παρακμή και η εξαφάνιση θα είναι το οδυνηρό τίμημα.