Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη

Την εποχή που κατακτούσαν οι Ευρωπαίοι την Αμερική, η περιοχή που είχε το λιγότερο ενδιαφέρον από άποψη φυσικού πλούτου ήταν η Βόρεια. Αν οι Άγγλοι επέλεξαν εκείνη και όχι την Κεντρική ή τη Νότια, ήταν αποκλειστικά επειδή ήταν η μόνη διαθέσιμη.

Στην αρχή είχαν σαν πρότυπο τους Ισπανούς κονκισταδόρες. Ονειρεύονταν και αυτοί να ζούνε σαν άρχοντες από τον εξαναγκασμό των ιθαγενών. Ούτε που είχε περάσει από το μυαλό τους πως έπρεπε να δουλεύουν οι ίδιοι.

Ωστόσο, η πραγματικότητα τους προσγείωσε γρήγορα. Όταν κατάλαβαν πως δεν μπορούσαν να πειθαναγκάσουν τους Ινδιάνους να τους παρέχουν τρόφιμα και εργασία, προσπάθησαν να αναπτύξουν εμπορικές σχέσεις μαζί τους.

Αργότερα, όταν οι λευκοί γίνανε πολλοί, συνειδητοποίησαν πως η μοναδική επιλογή για να υπάρξει μια βιώσιμη αποικία ήταν να δώσουν κίνητρα στους αποίκους να παράξουν πλούτο μέσα από την εργασία τους. Έτσι η κοινωνία δομήθηκε σε θεσμούς που ευνοούσαν την ελευθερία και τη δημιουργία.

Αντίθετα, στις λατινοαμερικάνικες χώρες, η γη ήταν στην κυριότητα των πολιτικά ισχυρών. Τα κέρδη για την άρχουσα τάξη έβγαιναν από την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Από χρυσό και ασήμι μέχρι μπαχαρικά, ζάχαρη ή δούλους. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνουν ακόμα πιο ισχυροί και τα πλούτη τους να αποτελούν τη βάση για τη διαιώνιση της θέσης τους.

Πολλές φορές στην ιστορία έχουμε δει τις ελίτ να προσπαθούν να παγιώσουν την κυριαρχία τους, δημιουργώντας κλειστούς οικονομικούς θεσμούς. Πιστεύουν πως οι αλλαγές ίσως τους επηρεάσουν δυσμενώς. Αδιαφορούν για την εκπαίδευση των πολιτών και τη δημιουργία δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με αποτέλεσμα να προκαλείται οικονομική στασιμότητα.

Οι συνέπειες δεν προέκυψαν τυχαία αλλά προσχεδιασμένα. Προκειμένου να αποτραπεί ο πλουτισμός σημαντικής μερίδας πολιτών και η ισχυροποίησή τους, δεν δημιουργούν τα αναγκαία κίνητρα ώστε οι πολίτες να γίνουν πιο παραγωγικοί, να καινοτομούν.

Οι φαύλοι κύκλοι δεν είναι άθραυστοι. Είναι όμως ανθεκτικοί, γιατί διαιωνίζουν μια διαδικασία αρνητικής ανατροφοδότησης. Ακόμα και όταν ανατρέπονταν οι υφιστάμενες ελίτ, ήταν προς το συμφέρον αυτών που τους διαδέχονταν να διατηρήσουν παρεμφερείς οικονομικούς θεσμούς. Όταν δεν υπάρχουν περιορισμοί στην άσκηση της εξουσίας, ο πειρασμός για την κατάχρησή της είναι πολύ ισχυρός για να μην ενδώσουν οι κυβερνώντες.

Παραδείγματα ύπαρξης διαφορετικών θεσμών

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα των δύο πιο πλούσιων ανθρώπων του πλανήτη. Τον Αμερικανό Bill Gates και τον Μεξικανό Carlos Slim. Η επιχειρηματική τους δράση πραγματοποιήθηκε με διαφορετικούς τρόπους και υπό διαφορετικές συνθήκες, που αντανακλούν τις διαφορές των θεσμών στους οποίους αναδείχτηκαν

Στο Μεξικό, τα εμπόδια στην επιχειρηματική δραστηριότητα παίζουν καθοριστικό ρόλο. Οι επίδοξοι επιχειρηματίες έχουν να παλέψουν με τη γραφειοκρατία, τα προσκόμματα των κρατικών αξιωματούχων, τη δυσκολία χρηματοδότησης. Τα εμπόδια αυτά δυσκολεύουν τους επιχειρηματίες να ξεδιπλώσουν τις ικανότητές τους. Όταν όμως τα καταφέρουν και αναδυθούν, τα ίδια εμπόδια τους προστατεύουν από τους επίδοξους ανταγωνιστές (σας θυμίζει κάτι;)

Έχοντας γαλουχηθεί σε αυτό το περιβάλλον, ο Slim κατάφερε να γίνει πανίσχυρος στη χώρα του. Όποτε όμως επιχείρησε να επεκταθεί σε μια αγορά όπως οι ΗΠΑ, με πιο ανοικτούς και πιο διάφανους οικονομικούς θεσμούς, τα αποτελέσματα ήταν πάντα χαμηλότερα των προσδοκιών. Αντίθετα ο Gates, έχοντας σκληραγωγηθεί στον ελεύθερο ανταγωνισμό, δεν άργησε να επεκταθεί παγκόσμια.

Τρανταχτά παραδείγματα ίδιων λαών που πήραν εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις λόγω των θεσμών και των κυβερνήσεων, έχουμε την Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία, τη Νότια και τη Βόρεια Κορέα.

Κι όμως, στην Ελλάδα παρατηρούμε με αμηχανία πόσο εύκολα μετατίθεται η ευθύνη στον λαό και όχι στην ηγεσία, από μερίδα της πνευματικής ελίτ. Η κριτική τους συγκεντρώνει όλα τα τυπικά στοιχεία του λαϊκισμού. Γενίκευση και απλούστευση. Ως σύγχρονοι πραιτοριανοί, βασιλικότεροι του βασιλέως, στοχοποιούν αλαζονικά τον ένοχο, που δεν είναι παρά… οι άλλοι.

Οι ανοικτοί θεσμοί συμβάλλουν στην πρόοδο

Δεν είναι τυχαίο ότι στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη οικονομική ανατροπή που έγινε ποτέ. Νέες επιχειρήσεις, οι οποίες αναδύθηκαν από την αλματώδη εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας όχι μόνο γιγαντώθηκαν, αλλά μέσα σε λίγα χρόνια εκτόπισαν από την πρωτοκαθεδρία κολοσσούς όπως αυτοκινητοβιομηχανίες ή τις πετρελαϊκές πολυεθνικές.

Αυτό που κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακό το επίτευγμα, είναι πως οι εφαρμογές της Google, του Facebook, της Amazon, δεν επινοήθηκαν από μεγάλες εταιρίες.

Γιατί λοιπόν συνέβη εκεί η ανατροπή; Γιατί οι ανοικτοί θεσμοί έδωσαν σε ανθρώπους με ταλέντο και όραμα, την ευκαιρία για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και να υλοποιήσουν τις ιδέες τους. Και αυτοί με τη σειρά τους επηρέασαν το σύστημα με τέτοιο τρόπο, ώστε ωφέλησαν τόσο τους ίδιους όσο και την κοινωνία, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και κατά συνέπεια τον συνολικό πλούτο. Είναι σχεδόν βέβαιο πως η επόμενη μεγάλη καινοτομία θα προέλθει και πάλι από επινοητικούς και τολμηρούς outsiders.

Οι οικονομικοί θεσμοί διαμορφώνουν τα κίνητρα ώστε οι πολίτες να μορφώνονται, να αποταμιεύουν, να καινοτομούν, να επενδύουν, να προσαρμόζονται στις νέες τεχνολογίες. Οι επιχειρήσεις να έχουν τη δυνατότητα να προσλάβουν εξειδικευμένο προσωπικό και να χρηματοδοτούν τα σχέδιά τους, ενώ το ανταγωνιστικό περιβάλλον τους δυναμώνει έτσι ώστε να επεκτείνουν τις εταιρίες τους και να προωθήσουν τα προϊόντα τους στο εξωτερικό.

- Οι Επενδυτές χωρίς Σύνορα σας προκαλούν σε δύο παρουσιάσεις στο Hilton της Αθήνας. Την Κυριακή 7 Ιανουαρίου 2018, 10:00-12:00, με θέματα: «Οι προοπτικές του Ελληνικού Χρηματιστηρίου για το 2018» και «Όλα όσα θα πρέπει να ξέρετε για τις διεθνείς πλατφόρμες συναλλαγών».  Την Δευτέρα 8 Ιανουαρίου, με θέμα "Επικερδής Διαχείριση με ελάχιστο κόστος συναλλαγών". Παρακαλούμε στείλτε έγκαιρα στο [email protected] Όνομα, Επίθετο και Κινητό. Η είσοδος είναι δωρεάν, αλλά θα τηρηθεί αυστηρά σειρά προτεραιότητας.