Γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί στην Ελλάδα;

Πρόσφατα έλαβε χώρα ένα συνέδριο που οργάνωσε η Transparency International στην Ελλάδα, με θέμα «Γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί;». Το συνέδριο ίσως δεν έδωσε πειστική απάντηση στο ερώτημα, όμως, ανέδειξε με τον καλύτερο τρόπο τη θεωρητική γύμνια της ελληνικής ευρωκεντρικής πνευματικής ελίτ που μονοπώλησε τις εισηγήσεις.

Κατ’ αρχάς μεταξύ των εισηγητών δεν υπήρχαν ούτε ιστορικοί, ούτε ανθρωπολόγοι -δηλαδή εκπρόσωποι των επιστημών που συλλαμβάνουν τη διαφορικότητα στη «θετικότητά» της. Αντίθετα οι εισηγητές ήταν οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, νομικοί, εκπρόσωποι της νομενκλατούρας των Βρυξελλών -δηλαδή άτομα που μπορούν να συλλάβουν ένα γεγονός όχι στην εγγενή θετικότητά του αλλά μόνο σε σχέση με κάποια ευρωδυτικά πρότυπα λειτουργίας.

Με άλλα λόγια, όλοι οι εισηγητές αντιπροσώπευαν αυτό που ο μακαρίτης Σάμιουελ Χάντιγκτον αποκαλούσε «ο άνθρωπος του Νταβός» -δηλαδή άτομα που δεν μπορούν να σκεφθούν έξω από τα εννοιoλογικά πλαίσια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.

Ετσι λοιπόν ένα κοινωνικό φαινόμενο που για έναν «άνθρωπο του Νταβός» αποτελεί ένα «δυσλειτουργικό» φαινόμενο, μία «απόκλιση» από το δυτικοευρωπαϊκό ιδεώδες, για έναν ανθρωπολόγο αποτελεί ένα απόλυτα κανονικό φαινόμενο, με τη δική του δυναμική και κανόνες.

Το ερώτημα «γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί» δεν θα είχε νόημα για έναν ανθρωπολόγο. Το να μιλάμε για θεσμούς που δεν λειτουργούν είναι σαν να μιλάμε για «παντρεμένα γεροντοπαλίκαρα». Ενας θεσμός που δεν λειτουργεί συνιστά μια εννοιολογική αντίφαση. Ενας θεσμός από τη φύση του αποτελεί μια κανονικότητα που διαμορφώθηκε δια μέσου των αιώνων, άρα λειτουργεί. Αυτοί που θέτουν το ερώτημα «γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί», αυτό που εννοούν είναι γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί με βάση τα δυτικά πρότυπα, με άλλα λόγια γιατί η Ελλάδα δεν είναι Σουηδία, Γερμανία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα τυχαίνει να τους μαγεύει.

Ο Καρλ Μαρξ είχε παρατηρήσει ότι ο τρόπος πού θέτει κανείς ένα ερώτημα στην ουσία προδικάζει την απάντηση. Και προχώρησε επισημαίνοντας ότι ο τρόπος με τον οποίο οι αστοί διανοούμενοι θέτουν τα ερωτήματα «συσκοτίζει» αντί να διαλευκάνει τα θέματα.

Πολύ φοβάμαι ότι η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί πολύ από τον 19ο αιώνα, που ο Γερμανός διανοητής διατύπωσε τις απόψεις του. Ερωτήσεις του τύπου «γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί» στην ουσία «συσκοτίζουν» αντί να βοηθούν την κατανόηση ενός θεσμού.

Να δώσω ένα παράδειγμα: H πιο επιτυχημένη οικονομία εδώ και αρκετά χρόνια είναι της Σιγκαπούρης. Η οικονομία της θεμελιώνεται σε έναν ακραίο κρατικό παρεμβατισμό, που λειτουργεί μέσω των δημοσίων επιχειρήσεων (ΔΕΚΟ) που κυριαρχούν σε κάθε τομέα της οικονομίας.

Για τους «ευρωεκσυχρονιστές» μας καθώς και τον κ. Τόμσεν αυτό αποτελεί ασφαλώς ένα παράδοξο. Ασφαλώς θα έθεταν το ερώτημα «Γιατί δεν λειτουργεί ο θεσμός της ιδιωτικοποίησης» -ένα ερώτημα που σε τελική ανάλυση δεν σηματοδοτεί τίποτε άλλο παρά το ερώτημα «γιατί η Σιγκαπούρη δεν είναι δυτική χώρα». Και η απάντηση είναι απλή: Γιατί δεν είναι! Δόξα τω Θεώ!

Οι «άνθρωποι του Νταβός» που αγωνιούν «γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί στην Ελλάδα» θα πρέπει να ηρεμήσουν λίγο. Η θεσμοί στην Ελλάδα δεν λειτουργούν όπως λειτουργούν σε άλλες δυτικές χώρες, γιατί απλούστατα η νεότερη Ελλάδα, όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, έχει μία ιστορία και ανθρωπολογία που διαφέρει ουσιαστικά από τα δυτικά πρότυπα.

Αν λοιπόν επιθυμούμε να βελτιώσουμε την κατανόηση των φαινομένων και όχι να επιδιδόμαστε σε ασκήσεις δυτικολαγνείας, το ερώτημα «Γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί στην Ελλάδα» θα πρέπει να παραπεμφθεί στα περίφημα «χρονοντούλαπα της Ιστορίας» και να αντικατασταθεί από το πολύ πιο ενδιαφέρον ερώτημα:

«Ποιες είναι οι νομοτέλειες τις οποίες ακολουθεί η λειτουργία των τυπικών και άτυπων θεσμών στην Ελλάδα;»...