Κρίσιμο γεωπολιτικό παιχνίδι για τα κοιτάσματα της Αρκτικής

Ο καθηγητής Ρόϋ Γκότσον είναι σαφής. Τα τελευταία χρόνια, όλο και γρηγορότερα οι πάγοι λιώνουν στον Αρκτικό Ωκεανό. Έτσι, σήμερα, η θάλασσα αυτή είναι παγωμένη μόνον κατά το ήμισυ, σε σχέση με πριν 50 χρόνια. Για πρώτη φορά, το Βορειοδυτικό Πέρασμα είναι ανοικτό στην ναυσιπλοΐα. Αυτό σημαίνει ότι η θέρμανση του πλανήτη φέρνει στην επιφάνεια μία απέραντη περιοχή, η οποία διαθέτει τεράστια ενεργειακά αποθέματα.

Η Ρωσία είναι η πρώτη γεωπολιτική δύναμη που έβαλε πόδι σε 460.000 μίλια στα νερά του Αρκτικού Ωκεανού, στον οποίον ήδη πλέουν δύο ρωσικά υποβρύχια και ένα πυρηνοκίνητο παγοθραυστικό πλοίο. Σήμερα, τους Ρώσους συνοδεύουν οι Καναδοί, ενώ Δανοί και Νορβηγοί διεκδικούν και αυτοί δικαιώματα ναυσιπλοΐας και ερευνών για τον εντοπισμό νέων κοιτασμάτων. Το δε ερώτημα που θέτουν πολλοί ειδικοί, όπως λ.χ. ο Σκοτ Μπόργκερσον, συνεργάτης του περιοδικού «Φόρεϊν Αφφαίρς» και αναπληρωτής διοικητής στην Αμερικανική Ακτοφυλακή, είναι αυτό της αμερικανικής συμμετοχής στις εξελίξεις.

Στην παγωμένη αυτή περιοχή με τις πάμπολλες φώκιες, τις οποίες κάποιοι εξολοθρεύουν, η όλη κατάσταση είναι αρκετά πολύπλοκη, άρα και δύσκολη. Διότι, προς το παρόν, δεν υπάρχουν νομικές και πολιτικές δομές ικανές να επιτρέψουν την σωστή ανάπτυξη της περιοχής, ή να διευθετήσουν τις τρέχουσες πολιτικές διενέξεις –οι οποίες, κάθε άλλο παρά ασήμαντες είναι.

Όπως γράφει ο Σκοτ Μπόργκερσον στο «ΦΑ», η Αρκτική ήταν πάντα παγωμένη και, καθώς ο πάγος μετατρέπεται σε νερό, δεν είναι σαφές ποιοι νόμοι θα πρέπει να εφαρμοσθούν. Η διεκδίκηση της περιοχής έχει αυξήσει την ένταση ανάμεσα στις χώρες και αναμένεται να επεκταθεί και σε άλλες περιοχές –όπως τα νησιά Σπράτλυ, με το πλούσιο υπέδαφος, καθώς και εκεί δεν υπάρχει σαφής εικόνα ιδιοκτησίας και οι μνηστήρες είναι πολλοί.

Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν σαφή νομικά πλαίσια για τον χειρισμό της κατάστασης. Το Αρκτικό Συμβούλιο υπάρχει για να αντιμετωπίζει τα περιβαλλοντικά ζητήματα, αλλά παραμένει σιωπηλό στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή. Ένας λόγος, είναι ο σκόπιμος ευνουχισμός που υπέστη από τις ΗΠΑ κατά την δημιουργία του, το 1996, όταν τού απαγορεύθηκε η εξέταση θεμάτων ασφαλείας.

Πολλοί παρατηρητές υποστηρίζουν ότι η Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τον νόμο της θάλασσας (UNCLOS) είναι το σωστό εργαλείο για να διαχειριστεί την νέα κατάσταση στην Αρκτική, δεδομένου ότι παρέχει στα κράτη τους μηχανισμούς που απαιτούνται για την επίλυση διαφορών οι οποίες προκύπτουν όταν προβάλλονται αξιώσεις για πρόσθετους πόρους, πέρα από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες τους. Οικονομικές ζώνες οι οποίες σήμερα τελούν υπό καθεστώς αναρχίας, γεγονός που δεν προδικάζει τίποτε θετικό για το μέλλον.

Έτσι, δεν αποκλείεται η περιοχή αυτή να γίνει αντικείμενο σοβαρών γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων, κυρίως μεταξύ Ρωσίας–Καναδά και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, η αξιοποίηση του Αρκτικού Ωκεανού θα δημιουργήσει συνθήκες ανατροπών στην ναυσιπλοΐα και τους μεταφορικούς ναύλους. Αυτός είναι και ο λόγος που ναυτιλιακές εταιρείες επενδύουν σε τάνκερς τεράστιας χωρητικότητας, τα οποία θα κυκλοφορούν και σε νέες θαλάσσιες διαδρομές μεταφέροντας, βεβαίως, πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, ο ΟΗΕ θα πρέπει να κινηθεί έξυπνα και αποτελεσματικά για να βρεθεί μία πολυμερής λύση. Όμως, μέχρι να βρεθεί η λύση αυτή, ο αρκτικές χώρες είναι πιθανό να καταλάβουν μονομερώς όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη και να ασκούν έλεγχο σε όσο δυνατόν περισσότερα περάσματα μπορούν. Σε μία περιοχή η οποία νομικώς καταγράφεται ως «no man’s land», τα αρκτικά κράτη είναι αποφασισμένα να περιφρουρήσουν τα συμφέροντά τους –με την Ρωσία να οδηγεί την κούρσα.

Στα κράτη αυτά, ωστόσο, έγκειται η εξεύρεση των απαραίτητων λύσεων, οι οποίες θα πρέπει να ενσωματώνουν και σημαντικές δράσεις για το περιβάλλον. Μπορεί η Αρκτική να είναι ένα νέο ενεργειακό «Ελντοράντο», αλλά θα ήταν παρανοϊκό και πολύ επικίνδυνο να καταστραφεί οικολογικά από ανθρώπινη ασυδοσία και εγκληματική απληστία.