To κοινωνικό μέρισμα και το «ισοζύγιο» για τους συνταξιούχους

Οι καιροί ου μενετοί. (Θουκυδίδης, 460-394)

Σε ρόλο Άγιου Βασίλη φέτος το δημοσιονομικό πλεόνασμα θα μοιράσει ποσά στους δικαιούχους του κοινωνικού εισοδήματος αλληλεγγύης και τους συνταξιούχους. Η κυβέρνηση θα δώσει το κοινωνικό μέρισμα μεταξύ άλλων σε:

• Νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, μακροχρόνια άνεργους με παιδιά, χαμηλοσυνταξιούχους και ενδεχομένως άλλες κατηγορίες που ακόμη δεν γνωρίζουμε. Το ποσό που θα μοιραστεί ανέρχεται σε 720 εκατ. ευρώ

• Άτομα που καλύπτουν συγκεκριμένα κριτήρια και τα οποία θα αναμένουν ποσά στα επίπεδα των 700-750 ευρώ.

• Σε περίπου 2.650.000 συνταξιούχους, στους οποίους θα επιστραφούν αναδρομικά ποσά λόγω των υψηλότερων εισφορών στον ΕΟΠΥΥ, που κατέβαλαν για το διάστημα 1/1/2012-30/6/2016. Το συνολικό ποσό που θα επιστραφεί ανέρχεται σε 315 εκατομμύρια, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 1.900.000 δικαιούχοι θα λάβουν περίπου 10 ευρώ, ποσό που αυξάνεται σε 2.300 ευρώ για 1.500 δικαιούχους. Η επιστροφή από τον ΕΟΠΥΥ στους συνταξιούχους είναι αποτέλεσμα της δικαίωσής τους στο ΣτΕ, που έκρινε παράνομες τις κρατήσεις υπέρ ΕΟΠΥΥ, για ποσά που δεν καταβλήθηκαν στους δικαιούχους.

Αν εξαιρέσουμε την τελευταία καταβολή, που είναι «θεραπεία» παρανομίας εκ μέρους του Δημοσίου, εκ μέρους μου τίθεται το ερώτημα κατά πόσον η καταβολή του Κοινωνικού Μερίσματος μπορεί να στοχεύει στη βελτίωση της ευζωίας των ευάλωτων κοινωνικών στρωμάτων, και κατά πόσον η καταβολή αυτή είναι αναπτυξιακή και κοινωνικά έντιμη.

Η δυναμική της προτεινόμενης πολιτικής

Οι μεταβιβαστικές πληρωμές αυτού του είδους, εκτός του κοινωνικού τους ρόλου υπέρ των ευάλωτων ομάδων, επιδιώκουν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας, προσφέροντας ρευστότητα στην αγορά. Οι δικαιούχοι θα δαπανήσουν τα χρήματα για την απόκτηση καταναλωτικών αγαθών, διαρκών και μη, υπηρεσιών για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, βελτιώνοντας έστω και πρόσκαιρα το βιοτικό τους επίπεδο. Έτσι, θα ενισχυθούν και τα έσοδα των επιχειρήσεων, οδηγώντας σε αύξηση των δημόσιων εσόδων μέσω του ΦΠΑ και στον βαθμό που ο φόρος αυτός εισπράττεται.

Δεδομένου ωστόσο πως οι συνταξιούχοι, ως ηλικιωμένοι, έχουν υψηλές ανάγκες για περίθαλψη, ένα μέρος από αυτές τις δαπάνες, ενδέχεται να διοχετευθούν στην παραοικονομία, περιορίζοντας έτσι τη δυναμική της παρέμβασης. Έτσι, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι πληρωμές αυτές θα έχουν μία πολλαπλασιαστική επίδραση στην οικονομία, ενισχύοντας τους δείκτες όπως το ΑΕΠ, η αποτελεσματικότητά τους γενικά είναι από αβέβαιη έως περιορισμένη.

Το ερώτημα που εγείρεται λοιπόν είναι ποια θα ήταν η πιο αποτελεσματική πολιτική.

Το κόστος ευκαιρίας της παρέμβασης

Αυτές οι μεταβιβάσεις είναι εφικτές κυρίως λόγω των υπερπληρωμών από τους φορολογούμενους, στους οποίους περιλαμβάνονται και οι συνταξιούχοι. Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι υπερπληρωμές των συνταξιούχων στη συγκεκριμένη περίπτωση προέρχονται τόσο από τη φορολόγησή τους, όσο και από τις παράνομες, όπως αποδείχτηκε, παρακρατήσεις υπέρ ΕΟΠΥΥ και οι οποίες μόνο κατά ένα μέρος επιστρέφονται και μάλιστα ατόκως.

Με άλλα λόγια, ενώ οι συνταξιούχοι έχουν δώσει 444 εκατ. ευρώ, ως υπερπληρωμές που οδήγησαν στον πλεόνασμα του ΕΟΠΥΥ, τότε πρέπει να λάβουν αυτά τα χρήματα πίσω. Στην πραγματικότητα, θα λάβουν μόνο ένα ποσοστό, δηλ. 315 εκατ. ευρώ (χονδρικά 71%). Συνεπώς, το επίπεδο διαβίωσης, η ποιότητα ζωής που θα έχουν, θα είναι κατώτερη από αυτήν που είχαν πριν τις υπερπληρωμές. Και αυτό συμβαίνει επειδή τα υπόλοιπα 129 εκατ. ευρώ (χονδρά 29%) από αυτό το πλεόνασμα θα πάνε σε άλλες κοινωνικές ομάδες, όπως προβλέπει η κυβερνητική απόφαση.

Η εναλλακτική προσέγγιση 

Ως εναλλακτική λύση θα πρότεινα οι μεταβιβαστικές πληρωμές να στοχεύουν σε δράσεις που θα οδηγούσαν στη βελτίωση των δομών του ΕΟΠΥΥ (επέκταση της ιατρο-φαρμακευτικής περίθαλψης) και στην κινητοποίηση δημιουργικών δυνάμεων. Μια παρόμοια επιλογή προϋποθέτει επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές και εξοπλισμό, ώστε εκτός από τη βελτίωση του επιπέδου περίθαλψης των ασφαλισμένων, οι δημόσιες μονάδες υγείας να είναι σε θέση να προσελκύσουν και ασθενείς εκτός Ελλάδος.

Στην περίπτωση που επιλεγούν παρόμοιες πολιτικές αξιοποίησης του δημοσιονομικού υπερ-πλεονάσματος, η αποδοτικότητα των επενδυμένων κεφαλαίων θα μπορούσε να αυξηθεί κατακόρυφα μέσω της συνεργασίας του Ιδιωτικού με τον Δημόσιο Τομέα, ή ακόμη με τη θεσμοθέτηση κινήτρων για την ανάπτυξη της συνεργασίας εγχώριων επιχειρήσεων με αλλοδαπές, για τη συμπαραγωγή διαρκών και ημιδιαρκών προϊόντων (π.χ. κινητοί/σταθεροί αξονικοί τομογράφοι, ηλεκτρονικά πιεσόμετρα), ή τμημάτων τους.

Με τον τρόπο αυτό εκτιμάται ότι σε βάθος χρόνου, θα υπάρξει μεταφορά τεχνογνωσίας, με σταδιακή αναβάθμιση της συμμετοχής των ελληνικών επιχειρήσεων στη διεθνή κατανομή εργασίας στους κλάδους υγείας.

Μέσω αυτής της διαδικασίας, προσδοκάται πως θα υπάρξουν θετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία και την υγεία των πολιτών: αύξηση στις ιδιωτικές επενδύσεις και στο πάγιο κεφάλαιο, πτώση της ανεργίας, συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ και των φορολογικών εσόδων. Επιπρόσθετα, η ποιότητα και το προσδόκιμο της ζωής των συνταξιούχων και λοιπού πληθυσμού προσδοκάται πως θα βελτιωθεί, αντισταθμίζοντας τις θυσίες στις οποίες υπεβλήθησαν.

Συμπερασματικά, τα δώρα του Αϊ-Βασίλη που σχεδιάζει η κυβέρνηση, δυστυχώς κατά την άποψή μου, προσφέρουν ανεπαρκή αναπτυξιακή ώθηση, η κοινωνική τους αλληλεγγύη είναι ελλειμματική, ενώ αποτυγχάνουν να προωθήσουν την κοινωνική συνοχή.

Βέβαια, αναγνωρίζεται πως υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές (π.χ. χρήση του πλεονάσματος προς αποπληρωμή χρέους). Ωστόσο, η οικονομική επιστήμη είναι μία κοινωνική επιστήμη. Δηλαδή, δεν είναι μία προσδιοριστική επιστήμη όπως τα μαθηματικά, συνεπώς, είναι ανοιχτή σε κρίσεις αξίας. 

*Ο Δρ. Παναγιώτης Παπανικολάου, PhD, είναι οικονομολόγος υγείας.