Οι συνταξιούχοι και η ελπίδα για καλύτερη «σύνταξη»

Ο συνταξιοδοτικός αναλφαβητισμός (retirement income illiteracy), η αδυναμία δηλαδή προετοιμασίας και κατανόησης των οικονομικών, επενδυτικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων και αναγκών που θα αντιμετωπίσει ένας πολίτης κατά την περίοδο της συνταξιοδότησής του, είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας τόσο για τη χρηματοοικονομική του ασφάλεια όσο και για τη χρηματοοικονομική του ευημερία, αφού η μετα-συνταξιοδοτική περίοδος σε όλες τις χώρες της Δύσης είναι πλέον ιδιαίτερα μεγάλη.

Πράγματι η ιατρική και φαρμακευτική καινοτομία έχει διπλασιάσει το προσδόκιμο ζωής των πολιτών της Δύσης από τα 42 έτη που ήταν στην αρχή του αιώνα, στα 84 σήμερα.

Το φαινόμενο αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στη χώρα μας, μετά τις αλλεπάλληλες μειώσεις που υπέστησαν οι συνταξιούχοι τα τελευταία χρόνια τόσο στις κύριες όσο και στις επικουρικές συντάξεις, του δημογραφικού προβλήματος το οποίο χαρακτηρίζεται ως ιδιαιτέρως οξύ, της αναμενόμενης αύξησης του αριθμού των συνταξιούχων, της δημοσιονομικής προσαρμογής και των πλεονασμάτων που συμφώνησε η χώρα μας για να επιτύχει την πρόσφατη συμφωνία.

Όπως είναι αναμενόμενο, η αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος και η επίτευξη πλεονασμάτων θα επιφέρει μείωση των δημόσιων δαπανών υγείας και μεταφορά μέρους του κόστους της υγείας και της σύνταξης στους πολίτες.

Λόγω νομικών αλλά και άλλων περιορισμών, οι συνταξιούχοι στη χώρα μας έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να κερδίσουν επιπρόσθετα νόμιμα χρήματα μέσω της εργασίας τους. Ως εκ τούτου, καθίσταται αναγκαίο, τόσο για τα άτομα που βρίσκονται κοντά στη συνταξιοδότηση, αλλά ιδιαίτερα για τη νέα γενιά, να γνωρίζουν τα προβλήματα και τους κινδύνους που πρόκειται να αντιμετωπίσουν κατά την περίοδο της συνταξιοδότησής τους.

Δύο θέματα που συνδέονται με αυτό είναι: πρώτον, το ποσό που θα πρέπει να συσσωρεύσουν οι εργαζόμενοι μέχρι την περίοδο συνταξιοδότησης και δεύτερον, την αποτελεσματική διαχείριση των επενδύσεών τους, μεγιστοποιώντας το κεφάλαιό τους για ένα δεδομένο επίπεδο αναλαμβανόμενου κινδύνου.

Οι αναμενόμενες επιπρόσθετες μειώσεις των συντάξεων από 1/1/2019 κατά μέσον όρο 18% σε συνδυασμό με τα υψηλά δάνεια (στεγαστικά αλλά και καταναλωτικά) που έχουν αναλάβει οι πολίτες (τα οποία κάποια στιγμή θα πρέπει να αποπληρώσουν μερικώς ή ολικώς), θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημά τους και σε συνδυασμό με τη χρηματοοικονομική άγνοια, είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσουν ιδιαίτερα δύσκολες καταστάσεις, με σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία.

Για την αντιμετώπιση της νέας αυτής πραγματικότητας θα απαιτηθεί χρηματοοικονομική γνώση, χρηματοοικονομική εκπαίδευση, πειθαρχία, αλλαγή νοοτροπίας τόσο σε επίπεδο κατανάλωσης, όσο και αποταμίευσης, αλλά και ροπή προς εργασία.

Επιπρόσθετα θα απαιτηθεί ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων για την κατανόηση της συμπεριφοράς τους, τη γνώση ή την άγνοιά τους, αλλά και τον τρόπο σκέψης τους για την αντιμετώπιση του προβλήματος και τελικά για την επιμόρφωσή τους.

Για τον σκοπό αυτό αναλήφθηκε από το Interamerican Research Center πρωτότυπη σε παγκόσμιο επίπεδο έρευνα κατανόησης της συμπεριφοράς των Ελλήνων πολιτών που βρίσκονται τόσο στην προ-συνταξιοδοτική, όσο και στη συνταξιοδοτική περίοδο.

Το δείγμα μας αποτελείται από 508 κατοίκους διάφορων δήμων της Αττικής, κατάλληλα διαστρωματοποιημένο με βάση το φύλο. Περιλαμβάνει άτομα από 50 ετών και πάνω, καλύπτοντας αποτελεσματικά τόσο την προσυνταξιοδοτική, όσο και μετασυνταξιοδοτική περίοδο.

Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε με προσωπικές συνεντεύξεις, ακολουθώντας τις διεθνείς σχετικές επιστημονικές διαδικασίες ελαχιστοποίησης της μεροληπτικότητας της διαδικασίας, με σκοπό το στατιστικό σφάλμα να μην υπερβαίνει το 5% (1). Οι πολίτες απάντησαν σε 35 συνολικά ερωτήσεις, από τις οποίες οι 9 είναι προσωπικές και αφορούν συμπεριφορές και οι υπόλοιπες 26 καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα επενδυτικών, ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών γνώσεων.

Διάγραμμα 1

Στο διάγραμμα 1, παρουσιάζεται ένα εντυπωσιακό εύρημα. Το 95% των πολιτών ανησυχεί για το ύψος της μελλοντικής τους σύνταξης (2).

Στο διάγραμμα 2, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ερώτησης αν είστε ευχαριστημένοι από την παροχή κοινωνικής ασφάλισης από το δημόσιο. Ένα εντυπωσιακό 82% απαντά ότι δεν είμαστε καθόλου ευχαριστημένοι, ενώ μόλις το 14% απαντά ότι είμαστε αρκετά ευχαριστημένοι.

Διάγραμμα 2

Διάγραμμα 3

Στο διάγραμμα 3, ένα εντυπωσιακό 83% επιβεβαιώνει τις απαντήσεις που καταγράφονται στο προηγούμενο διάγραμμα, δηλώνοντας ότι θα προτιμούσε με τα ίδια χρήματα να πληρώνει ιδιωτική ασφάλιση.

Στο διάγραμμα 4, φαίνεται ότι μόνον το 24% του δείγματος έχει ιδιωτική ασφάλιση, από τους οποίους η πλειοψηφία αφορά ασφάλιση υγείας.

Διάγραμμα 4

Διάγραμμα 5

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις στο ερώτημα: σε μία μελλοντική ασθένεια, με ποιο τρόπο επιθυμείτε να καλύψετε τα έξοδα νοσηλείας; Μόλις το 17% δείχνει να εμπιστεύεται τον δημόσιο φορέα ασφάλισης, ενώ ένα εντυπωσιακό 54% επιθυμεί συνδυασμό του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα.

Διάγραμμα 6

 Συμπεράσματα

Η ιατρική και φαρμακευτική καινοτομία έχει διπλασιάσει το προσδόκιμο ζωής των πολιτών της Δύσης από την αρχή του αιώνα στα 84 έτη. Τα νέα παιδιά που γεννιούνται θα ξεπεράσουν τα εκατό χρόνια προσδόκιμου ζωής και δεν είναι μακριά  η περίοδος της «αιώνιας νεότητας», η οποία σύμφωνα με τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις θα φθάνει και τα 150 έτη!

Οι δημογραφικές και άλλες προαναφερθείσες αλλαγές,τα χαμηλά επιτόκια των τελευταίων ετών και τα δημοσιονομικά ελλείμματα των χωρών της Δύσης τα οποία μεγεθύνθηκαν σε ένα μεγάλο βαθμό από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 δημιουργούν πιέσεις στο ύψος της συνταξιοδότησης των πολιτών, αλλά και στην ποιότητα της ζωής τους.

Τα στοιχεία αυτά πρέπει να κάνουν τους πολίτες πιο προσεκτικούς στα καταναλωτικά τους πρότυπα, στην ανάληψη δανειακών υποχρεώσεων και να βάλουν συγκεκριμένες προτεραιότητες όπως η αποταμίευση, η ποιότητα ζωής κατά τη συνταξιοδοτική περίοδο και οι αποτελεσματικές επενδύσεις μέσα από τη διεθνική διαφοροποίηση.

Οι κοινωνίες στη Δύση, στις περισσότερες των περιπτώσεων, έχουν προετοιμασθεί για τις αλλαγές αυτές, προσαρμόζοντας εδώ και δεκαετίες τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα, αναδιατάσσοντας από το αναδιανεμητικό (pay as you go) στο κεφαλαιουχικό, εισάγοντας παράλληλα νέα προϊόντα όπως τους διάφορους τύπους ιδιωτικών λογαριασμών συνταξιοδότησης (IRAs), με σοβαρά φορολογικά κίνητρα για αποταμίευση και μακροχρόνιες επενδύσεις.

Η χρηματοοικονομική γνώση και εκπαίδευση για τον αποτελεσματικό συνταξιοδοτικό προγραμματισμό (retirement planning) καθίσταται πλέον και εδώ καθοριστική.

Φυσικά απαιτείται η συνέχιση των αυστηρών ελέγχων από την Τράπεζα της Ελλάδας προστασίας των ασφαλισμένων, ώστε να μην ξαναζήσουμε αστοχίες του παρελθόντος που παρατηρήθηκαν μεμονωμένα στην ασφαλιστική αγορά. 

[1] Για τον σκοπό δημιουργήθηκε ειδική ομάδα από 6 φοιτητές του Πανεπιστημίου του Πειραιά, με συντονίστρια την υποψήφια διδάκτορα κα Β. Τζώρα και επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Ν. Φίλιππα.

[2] Για τα συγκεκριμένα ευρήματα, θα διεξαχθεί ειδική εκδήλωση παρουσίασής τους, στο προσεχές διάστημα.

* O N. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Πρόεδρος και ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.