Κρυμμένα μυστικά για τις ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα

Οι εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) στην Ελλάδα είναι διαχρονικά πολύ χαμηλές. Την περίοδο 1990-2016 κυμαίνονται περίπου στο 1% του ΑΕΠ, ετησίως, ποσοστό πολύ χαμηλό, που τοποθετεί την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις των χωρών του ΟΟΣΑ και όχι μόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού των ΗΕ, αρμόδιου για τις ΑΞΕ, UNCTAD.

Ανά χρονικές περιόδους, το μέγεθος των εισροών ΑΞΕ έχει ως ακολούθως: Την περίοδο από την ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, το 2002, έως την έναρξη της ελληνικής κρίσης, το 2009, οι εισροές ΑΞΕ ανήλθαν σε περίπου 15 δισ. ευρώ σωρευτικά, ή 0,9% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως.

Την περίοδο των μνημονίων, 2010-2016, το ύψος των ΑΞΕ, σωρευτικά, ήταν 8,4 δισ. ευρώ ή περίπου 1,2 δισ. ευρώ ετησίως ή 0,6% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως (Πίνακας 1).

Συγκριτικά με άλλες ανταγωνίστριες χώρες, την ΕΕ-28 και τη ζώνη του ευρώ, οι εισροές ΑΞΕ στην Ελλάδα υπολείπονται σημαντικά ως ποσοστό του ΑΕΠ (βλ. Πίνακα 2).

Σχετικά με τη σύνθεση των ΑΞΕ μπορούν να αναφερθούν τα παρακάτω: Οι εισροές ΑΞΕ την περίοδο πριν από την κρίση (2001-2008) αφορούσαν στην πλειονότητά τους εξαγορές ελληνικών επιχειρήσεων, εκ των οποίων αρκετές ήταν πρώην δημόσιες επιχειρήσεις. Ένα μικρό ποσοστό αφορούσε πιο παραγωγικές επενδύσεις, όπως τη δημιουργία νέων ή την επέκταση υφιστάμενων επιχειρήσεων.

Αντίθετα, κατά την περίοδο 2009-2012, στη διάρκεια της κρίσης, καταγράφηκε έντονη αύξηση των εισροών ΑΞΕ για ίδρυση εταιρίας ή αύξηση μετοχικού κεφαλαίου και επιβράδυνση των επενδύσεων για εξαγορές και συγχωνεύσεις.

Την τελευταία τετραετία (2013-2016) τόσο οι ΑΞΕ για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου όσο και αυτές με τη μορφή εξαγορών και συγχωνεύσεων παρέμειναν υποτονικές, εξέλιξη που μερικώς συνδέεται με την αυξημένη πολιτικοοικονομική αβεβαιότητα και τις καθυστερήσεις στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων. Όλα τα παραπάνω συνάγονται από τα στοιχεία του Διαγράμματος 1.

Στη μεταποίηση κατευθύνθηκε μόλις το 6,8% των συνολικών εισροών ΑΞΕ την περίοδο 2003-2016, δηλαδή σε απόλυτα νούμερα 1,6 δισ. ευρώ. Τα στοιχεία δείχνουν με απόλυτη ακρίβεια ότι ο μεταποιητικός τομέας της ελληνικής οικονομίας δεν αποτελεί πόλο έλξης των ΑΞΕ, με δυσμενή αποτελέσματα για τον τομέα.

Αντιθέτως, στις υπηρεσίες κατευθύνθηκαν 18,1 δισ. ευρώ, ή το 77,32% του συνόλου των εισροών ΑΞΕ. Στον τομέα του ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, 6,9% του συνόλου των εισροών ΑΞΕ, ή 665 εκατ. ευρώ.

Η Ελλάδα υστερεί και σε πρωτογενείς (greenfield) ΑΞΕ έναντι άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ισοζυγίου πληρωμών, οι ΞΑΕ για ίδρυση νέας παραγωγικής μονάδας ήταν μόλις 194 εκατ. ευρώ την περίοδο 2001-2008 (1% των συνολικών εισροών ΑΞΕ) και 178 εκατ.ευρώ την περίοδο 2009-2012 (4%), ενώ παρατηρήθηκε αποεπένδυση ύψους 585 εκατ. ευρώ (-8%) την περίοδο 2013-2015.

Εξίσου αποθαρρυντική είναι η εικόνα που προκύπτει από πίνακες των Ηνωμένων Εθνών, όπου η αξία των ανακοινωθεισών επενδύσεων σε νέες παραγωγικές μονάδες στην Ελλάδα είναι σημαντικά χαμηλότερη σε σύγκριση με τα άλλα κράτη-μέλη της ευρωζώνης με προγράμματα προσαρμογής ή γειτονικές ανταγωνίστριες χώρες.

Να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των ΞΑΕ στην Ελλάδα πραγματοποιείται από χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Για το σύνολο της περιόδου 2001-2015, το μεγαλύτερο μέρος των εισροών ΑΞΕ στην Ελλάδα προήλθε από χώρες της ΕΕ-28 και συγκεκριμένα από τη ζώνη του ευρώ (περίπου 80%), με τη Γαλλία και τη Γερμανία να αντιπροσωπεύουν από κοινού το ήμισυ των συνολικών ΑΞΕ στην Ελλάδα.

Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια (2013-2015) το μερίδιο της ευρωζώνης μειώθηκε αισθητά προς όφελος άλλων χωρών-μελών του ΟΟΣΑ, όπως οι ΗΠΑ, η Ελβετία και ο Καναδάς. Σημειώνεται ότι, λόγω του μικρού μεγέθους των ΑΞΕ στην Ελλάδα, η επίδραση μεμονωμένων συναλλαγών επί του συνόλου των ΑΞΕ είναι ιδιαίτερα μεγάλη.

Η περίοδος 2015-2016

Η εποχή ΣΥΡΙΖΑ

Πώς εξελίχθηκαν οι εισροές ΑΞΕ επενδύσεων την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ;

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 3, το 2015, οι εισροές ΑΞΕ μειώθηκαν σχεδόν κατά 50% σε σχέση με το προηγούμενο έτος 2014, και ακόμη περισσότερο σε σχέση με το έτος 2013. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν, πρωτίστως, στην πολιτική αβεβαιότητα που κυριάρχησε αλλά και στις οικονομικές επιλογές της κυβέρνησης. Η χωρίς σχεδιασμό αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων της χώρας και το πλήθος των ιδεολογισμών που αποτελούσαν τον πυρήνα της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής προκάλεσαν μια άνευ προηγουμένου αναστάτωση στη χώρα.

Το 2016 παρουσιάζεται σημαντική αύξηση της εισροής ΑΞΕ, το ύψος των οποίων έφθασε στα 2,8 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας όχι μόνο το ύψος του 2015 αλλά και του 2014 και του 2013 (Πίνακας 3). Η εξέλιξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε λιγότερο αρνητικά «επανεπενδυθέντα κέρδη».

Οι σημαντικότερες συναλλαγές το 2016, αφορούν: α) την εξαγορά του ΟΛΠ από την COSCO Group (Χονγκ Κονγκ), 368,5 εκ. ευρώ, β) την πώληση από την Τράπεζα Eurobank του 80% της συμμετοχής της στη Eurolife ERB Insurance Group Α.Ε. Συμμετοχών στην Costa Luxembοurg Sarl (Λουξεμβούργο) €324,7 εκατ. και γ) την πώληση του 88,5% των μετοχών της Astir Palace Βουλιαγμένης Α.Ξ.Ε. στην Apollo Investment Holdco Sarl (Λουξεμβούργο) 444 εκατ.

Όμως τόσο το 2015 όσο και το 2016, το 88,9% και το 89,3% των εισροών κατευθύνθηκαν στις υπηρεσίες (Πίνακας 4). Στον μεταποιητικό τομέα κατευθύνθηκαν μόνο το 0,3% και το 2,3% αντίστοιχα.

Το α' εξάμηνο του 2017, στην κατηγορία των άμεσων επενδύσεων, η εισροή ΑΞΕ έφθασε τα 2,1 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2016 και 2015. Περίπου το 1,3 δισ. προέρχεται από την εξαγορά των περιφερειακών αεροδρομίων από τη FRAPORT.

Συμπέρασμα

Δεν αποτελεί είδηση ότι η αλλαγή της παραγωγικής βάσης χρειάζεται επέκταση σε καινοτόμα προϊόντα, σύγχρονης τεχνολογίας, η οποία μπορεί να παρασχεθεί κυρίως μέσω των πολυεθνικών επιχειρήσεων και των ΑΞΕ τις οποίες επιχειρούν σε κάθε χώρα. Μάλιστα ο κύριος όγκος των ΑΞΕ πραγματοποιείται μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών.

Η σημασία του γεγονότος αυτού είναι μεγάλη, γιατί ο βαθμός διάδοσης των νέων τεχνολογιών αποτελεί μέσο εκσυγχρονισμού της οικονομίας. Οι χώρες όπου κατευθύνονται οι ΑΞΕ με ενσωματωμένη υψηλή τεχνολογία δεν είναι χαμηλού εργατικού κόστους, αλλά υψηλής παραγωγικότητας και συνήθως υψηλής ποιότητας ανθρώπινου κεφαλαίου. Δυστυχώς στην Ελλάδα οι ΑΞΕ αποτελούν δυσεύρετο είδος τα τελευταία σαράντα έτη.

Δηλαδή πρόκειται για μια μεγάλη ιστορική περίοδο, η οποία αφήνει εμφανώς τα ίχνη της αμφιβολίας και για τις μελλοντικές εξελίξεις .

Δεν είναι τυχαίο το ότι η ΤτΕ υπογραμμίζει, με εύσχημο τρόπο, ότι μια βασική αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις αποτελεί «η υλοποίηση των προθέσεων των πολυεθνικών επιχειρήσεων για παραγωγικές επενδύσεις στην Ελλάδα». Επιπροσθέτως είναι σχεδόν αδύνατον να μεταβληθεί το παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας, με τις εισρέουσες ΑΞΕ να κατευθύνονται σε ποσοστό κοντά στο 90,0% σε υπηρεσίες και μάλιστα χρηματοοικονομικές, διαχείρισης ακινήτων και ιδιωτικής αγοράς ακινήτων.

Ακόμη περισσότερο, όμως, είναι σχεδόν αδύνατον να συμβάλουν αποφασιστικά οι ΑΞΕ στην αλλαγή της παραγωγικής βάσης της χώρας, με βάση τα διαπιστούμενα ποσοτικά δεδομένα. Το ύψος των ΑΞΕ, ως % του ΑΕΠ, εξακολουθεί να κυμαίνεται γύρω από τον ιστορικό ετήσιο μέσο όρο, δηλαδή περίπου στο 1%. Όμως, σύμφωνα με τη λογική του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, οι ΑΞΕ, έχουν, ποσοτικά και ποιοτικά, έναν ιδιαίτερο ρόλο στη μεγέθυνση της οικονομίας. Όμως από τα υπάρχοντα στοιχεία κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται.

* Ο Κώστας Μελάς είναι Δρ Οικονομίας, πρόεδρος του ομίλου Κοινωνικού Οικονομικού Προβληματισμού και Πολιτικής Δράσης