Πώς θα προφυλαχθούν οι εταιρίες από τα... στελέχη τους!

Η νομοθεσία για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού απαγορεύει τη συμμετοχή σε περιοριστικές του ανταγωνισμού συμπράξεις και την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης μιας επιχείρησης με ισχύ στην αγορά. Είναι ωστόσο σπάνιες οι περιπτώσεις που η παράβαση του νόμου αποτελεί τη συνειδητή πολιτική μιας ολόκληρης εταιρικής δομής.

Αντίθετα, αυτό που συνήθως συμβαίνει στην πράξη είναι ότι μεσαία και ανώτερα στελέχη επιχειρήσεων, επιφορτισμένα με τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων, ενεργώντας εν κρυπτώ, μεμονωμένα ή σε μικρές ομάδες, προβαίνουν σε ενέργειες που είναι δυνατόν να πλήξουν τη φήμη του εργοδότη τους και να τον εκθέσουν σε σημαντικά χρηματικά πρόστιμα και αγωγές αποζημίωσης.

Άγνοια του νομοθετικού πλαισίου, αμφιβολίες ως προς τις προθέσεις των διοικούντων ή ακόμα και η πίεση για βελτιωμένες οικονομικές επιδόσεις είναι λόγοι που μπορούν να κάνουν κατά τα άλλα νομιμόφρονες ανθρώπους να παρανομήσουν -πόσo μάλλον όταν οι ίδιοι δεν επωμίζονται το κόστος των ενεργειών τους.

Όταν το στέλεχος μιας επιχείρησης σχηματίζει καρτέλ με ανταγωνιστικές εταιρίες, γνωρίζει πως από την αυξημένη κερδοφορία του εργοδότη του θα ωφεληθεί και ο ίδιος με μπόνους, μισθολογικές αυξήσεις, προαγωγή κ.λπ. Ξέρει όμως ακόμα ότι οι συνέπειες ενδεχόμενου εντοπισμού της παράνομης σύμπραξης θα βαρύνουν αποκλειστικά την εταιρία, η οποία θα κληθεί να καταβάλει το επιβληθέν πρόστιμο ή και αποζημιώσεις σε τρίτους.

Αντιμέτωπες με αυτή τη μορφή ηθικού κινδύνου (moral hazard), οι επιχειρήσεις που πλέον (οφείλουν να) παίρνουν σοβαρά τη νομοθεσία για την προστασία του ανταγωνισμού, δέον να τηρούν ενεργητικότερη στάση, προλαμβάνοντας συμπεριφορές υψηλού ρίσκου εκ μέρους των εργαζομένων τους.

Βέβαια, θεωρητικά ο αποτρεπτικός χαρακτήρας των προστίμων θα μπορούσε να ενισχυθεί με την επιβολή στοχευμένων ατομικών κυρώσεων στα υπαίτια φυσικά πρόσωπα και οι οποίες στην ελληνική έννομη τάξη έχουν τη μορφή ποινικών κυρώσεων. Ωστόσο, δύσκολα ο καταλογισμός ατομικής ευθύνης μπορεί να θεωρηθεί ως αξιόπιστη εναλλακτική, καθώς σχεδόν κανένα από τα δικαιικά συστήματα όπου έχει εισαχθεί (με την εξαίρεση των ΗΠΑ) δεν έχει μέχρι στιγμής να επιδείξει ιδιαίτερες επιτυχίες στην επιβολή κυρώσεων σε φυσικά πρόσωπα.

Εναπόκειται συνεπώς στις ίδιες τις εταιρίες να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε οι ενέργειες του προσωπικού τους να είναι σύννομες. Μία προληπτική μέθοδος που ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο παράβασης της εγχώριας και ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι η υιοθέτηση προγραμμάτων συμμόρφωσης με το δίκαιο του ανταγωνισμού, που συνδυάζεται με τη ρητή προσήλωση του ανώτερου μάνατζμεντ της εταιρίας στην εφαρμογή εμπορικών πρακτικών συμβατών με το νόμο.

Προς αυτή την κατεύθυνση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ορισμένες εθνικές αρχές ανταγωνισμού έχουν κατά καιρούς εκδώσει ενημερωτικά δελτία, ενθαρρύνοντας τις επιχειρήσεις να υλοποιήσουν πολιτικές συμμόρφωσης.

Σε αντίθεση με τις εθνικές αρχές όμως, οι οποίες δέχονται ότι η εφαρμογή τέτοιου προγράμματος μπορεί να ληφθεί υπόψη ως ελαφρυντική περίσταση για την επιβολή μειωμένου προστίμου σε περίπτωση παράβασης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει απορρίψει αυτή τη δυνατότητα, θεωρώντας πως η καλύτερη επιβράβευση για ένα πρόγραμμα συμμόρφωσης είναι η τήρηση του νόμου καθαυτή.

Τα προγράμματα συμμόρφωσης προσαρμόζονται στις ανάγκες της κάθε επιχείρησης, με έμφαση στο μέγεθος και το μερίδιο αγοράς της, τα χαρακτηριστικά της σχετικής αγοράς, τον πιθανό κίνδυνο υποτροπής κ.λπ.

Στηρίζονται στην αξιολόγηση των κινδύνων αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς και αναπτύσσονται σε τρεις κατευθύνσεις:

α) την επιμόρφωση των υψηλόβαθμων στελεχών της εταιρίας για θέματα ανταγωνισμού,

β) τον νομικό έλεγχο των συμβάσεων που συνήφθησαν πριν την υιοθέτηση του προγράμματος προς εντοπισμό τυχόν ύποπτων ρητρών και γενικότερα τον έλεγχο εγγράφων και ηλεκτρονικών αρχείων που μπορεί να είναι ενδεικτικά της εμπλοκής σε παράνομες συμπράξεις και

γ) τον περιοδικό έλεγχο μεταγενέστερων συμβάσεων, σε συνδυασμό με τη λειτουργία εσωτερικού συστήματος καταγγελίας παράνομων πρακτικών.

Είναι βέβαια κατανοητό ότι στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον, τα σχετικά έξοδα μπορεί να μοιάζουν με περιττή επιβάρυνση για την ελληνική επιχείρηση. Ωστόσο, ένας συνετός επιχειρηματίας είναι σωστό να τα εκλαμβάνει ως επένδυση στη διαχείριση κινδύνων και την προώθηση πολιτικών εταιρικής υπευθυνότητας.

Άλλωστε, μακροπρόθεσμα, τα προγράμματα συμμόρφωσης ωφελούν τις εταιρίες ελαχιστοποιώντας το ενδεχόμενο εμπλοκής τους σε ακόμα πιο κοστοβόρες διαδικασίες ελέγχων από την Επιτροπή Ανταγωνισμού που μπορούν να καταλήξουν στην επιβολή υψηλών προστίμων, πέρα από την ανεπιθύμητη αρνητική δημοσιότητα.

*Ο κ. Γιάννης Αποστολάκης είναι Δικηγόρος, Κ. Παπακωστόπουλος & Συνεργάτες (μέλος του διεθνούς δικτύου της KPMG)