Κάνετε λάθος, κύριε Μητσοτάκη!

Στην πρόσφατη ομιλία του στη ΔΕΘ, ο αρχηγός της ΝΔ υποστήριξε ότι οι κοινωνικές ανισότητες είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης.

«Δεν τρέφω αυταπάτες», είπε, «για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες, κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση. Οσοι το επιχείρησαν, καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα».

Η άποψη του κ. Μητσοτάκη είναι τελείως λανθασμένη. Οπως σήμερα δείχνει η ανθρωπολογία, η αρχαιολογία, η εξελικτική ψυχολογία κ.λπ., το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Ο Ηοmo Sapiens Sapiens έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε κοινωνίες όπου οι υλικές ανισότητες ήταν ανύπαρκτες έως ελάχιστες. Αντίθετα, η εμφάνιση οικονομικών ανισοτήτων αποτελεί ένα σχετικά σύγχρονο φαινόμενο του οποίου οι εξελικτικές συνέπειες δεν έχουν ακόμα αποτυπωθεί.

Επί περίπου 200.000 χρόνια οι πρόγονοί μας στην αφρικανική σαβάνα ζούσαν σε κοινωνίες κυνηγών-καρποσυλλεκτών, με τους άνδρες στον πρώτο ρόλο και τις γυναίκες, κυρίως, στον δεύτερο. Πρόκειται για την περίφημη Παλαιολιθική Εποχή, κατά τη διάρκεια της οποίας κωδικοποιήθηκαν στον εγκέφαλό μας προγράμματα συμπεριφοράς που μας καθοδηγούν σήμερα.

Αυτό που είναι ουσιαστικό για εκείνη την περίοδο ήταν ότι όλες οι ανθρώπινες ομαδοποιήσεις αντιπροσώπευαν κοινωνίες ισότητας. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλετο σε παράγοντες όπως η υλική σπάνη, το γεγονός ότι η συνεργασία όλων ήταν απαραίτητη για να σκοτωθεί το θήραμα, καθώς επίσης και στο ότι η συσσώρευση υλικών αγαθών ήταν ένα μειονέκτημα καθώς δυσκόλευε τις μετακινήσεις του κυνηγού από το ένα μέρος στο άλλο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν ιεραρχίες κύρους σε αυτές τις κοινωνίες, ότι δεν υπήρχαν κυνηγοί που π.χ. είχαν πρόσβαση σε περισσότερα θηλυκά κ.λπ. Σημαίνει όμως ότι αυτές οι «ανισότητες κυριαρχίας» ήσαν εφήμερα φαινόμενα, άλλαζαν με το περιβάλλον και δεν βασίζονταν σε παγιοποιημένες υλικές ανισότητες.

Τα πράγματα άλλαξαν ριζικά όταν εμφανίζεται στον ορίζοντα η γεωργία (και αργότερα η βιομηχανία), που ουσιαστικά σημαδεύει τη σύγχρονη εποχή. Τότε αρχίζουν να εμφανίζονται τα υλικά πλεονάσματα και οι διάφορες παρασιτικές τάξεις (παπάδες, βασιλείς, πολιτικοί, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι) που ζουν οικειοποιούμενοι τα πλεονάσματα που έχουν παράγει άλλοι. Σε αυτά τα πλαίσια αρχίζουν να εμφανίζονται και οι μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες.

Αλλά ας προσέξουμε. Η σύγχρονη εποχή γεωργίας-βιομηχανίας που δημιουργεί τις κοινωνίες της ανισότητας έχει ζωή το πολύ 15.000 χρόνια. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα ασήμαντο υποσύνολο στη συνολική ζωή του Homo Sapiens που, όπως είδαμε, ζει το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε κοινωνίες ισότητας.

Ολα τα ιστορικά επεισόδια που καταλαμβάνουν δεκάδες σελίδες στα σχολικά εγχειρίδια όπως π.χ. η Αρχαία Ελλάδα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κ.λπ. είναι από εξελικτικής σκοπιάς ασήμαντα φαινόμενα, κουκκίδες στο μεγάλο ταξίδι της εξέλιξης των κοινωνιών του Hοmo Sapiens.

O μεγάλος σταθμός -στον οποίο τα άθλια σχολικά εγχειρίδια αφιερώνουν το πολύ 1-2 σελίδες- είναι τα 200.000 έτη της Λίθινης Εποχής. Τότε διαμορφώνονται τα λογισμικά που θα χρησιμοποιεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος προκειμένου να επιβιώσει σε ένα αφιλόξενο και εχθρικό περιβάλλον. Τα ίδια λογισμικά χρησιμοποιεί και σήμερα. Οπως λέει η κορυφαία εξελικτική ψυχολόγος Leda Cosmides, «το κρανίο του σημερινού ανθρώπου στεγάζει έναν εγκέφαλο της Λίθινης Εποχής».

Και αυτός ο εγκέφαλος διαμορφώθηκε σε περιβάλλον κοινωνιών ισότητας.

Για να συνοψίσω. Η άποψη λοιπόν του αρχηγού της ΝΔ σχετικά με το ότι δεν μπορούν να υπάρξουν κοινωνίες ισότητας επιστημονικά δεν είναι ορθή. Οι κοινωνίες ισότητας σημαδεύουν το σημαντικά μεγαλύτερο τμήμα της ιστορίας μας. Οι κοινωνίες της υλικής ανισότητας είναι ένα πολύ πρόσφατο και από εξελικτικής σκοπιάς ασήμαντο φαινόμενο.

Σημαίνουν τώρα τα προαναφερθέντα ότι ο άνθρωπος έχει μεγαλύτερη προδιάθεση να ζει σε κοινωνίες ισότητας; Oτι, ας πούμε, έχει διαμορφωθεί ένα «ένστικτο ισότητας»; Ορισμένοι επιστήμονες δίνουν θετική απάντηση, άλλοι αρνητική. Τα διάφορα ψυχολογικά πειράματα που έχουν γίνει δεν δίνουν σαφή απάντηση.

Η συζήτηση συνεχίζεται.

* Ο Τάκης Μίχας σπούδασε Ανθρωπολογία στη Δανία και εργάστηκε για πολλά χρόνια σε Ελευθεροτυπία και Καθημερινή. Υπήρξε αρθρογράφος της Wall Street Journal και άλλων διεθνών εντύπων καθώς και συγγραφέας βιβλίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ζει στη Λατινική Αμερική, όπου γράφει βιβλίο για το φαινόμενο του Populismo.