Φοροδηλώσεις: Ο εθισμός στην παράταση

Πολλά γεγονότα στη χώρα έχουν μία εποχικότητα πιο προβλέψιμη και από τον καιρό. Κάθε Νοέμβριο, τα δημόσια σχολεία καταλαμβάνονται από μαθητές (χωρίς πλέον να χρειάζονται αιτήματα ή αφορμές). Κάθε καλοκαίρι (και εναλλακτικά τα Χριστούγεννα), απεργούν οι συμβασιούχοι της καθαριότητας των Δήμων για να μονιμοποιηθούν. Τις ημέρες της καλοκαιρινής τουριστικής αιχμής, απεργούν οι φύλακες των αρχαιολογικών χώρων.

Παρότι δεν είμαι δημοσιογράφος, φαντάζομαι ότι η δουλειά τους γίνεται πιο εύκολη, γιατί μπορούν να ξαναπαίξουν περυσινά ρεπορτάζ και να είναι πάλι επίκαιρα. Κάτι παρόμοιο γίνεται με την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων. Δόθηκε για άλλη μια φορά παράταση, χωρίς να προβληματιστεί κανείς.

Πέρυσι προτείναμε κάποια κίνητρα, ώστε να υποβάλλονται νωρίτερα οι δηλώσεις (δείτε εδώ). Θα μπορούσε το ίδιο άρθρο να δημοσιευτεί ξανά με σημερινή ημερομηνία, σαν να πάγωσε ο χρόνος. Φοβάμαι ότι είναι ανώφελο.

Όλοι προεξοφλούν ότι θα δοθεί παράταση σε τέτοιο βαθμό, που σχεδόν οι μισοί Έλληνες δεν ακουμπάνε τη φορολογική τους δήλωση πριν έρθει η επίσημη καταληκτική προθεσμία.

Ασφαλώς η ενασχόληση με την Εφορία δεν είναι ποτέ κάτι ευχάριστο. Αυτό ισχύει ακόμα και για όσους σιτίζονται από αυτή την παθιασμένη σχέση.

Πρόσφατα ανακάλυψα ότι είχα εντάξει το site της ΑΑΔΕ στα «αγαπημένα» και άκουσα μια φωνή μέσα μου να με κατηγορεί ως διεστραμμένο (διέγραψα τρομαγμένος την προεπιλογή).

Έχουν επενδυθεί τεράστια ποσά στο πανάκριβο Taxis (ας είναι καλά η καταραμένη Ευρωπαϊκή Ένωση και οι επιδοτήσεις της). Το μεγαλύτερο μέρος τη διαδικασίας γίνεται ηλεκτρονικά (παρά τα προβλήματα), αλλά η ημερομηνία υποβολής των δηλώσεων παρατείνεται (και κατ' επέκταση οι εισπράξεις του κράτους). Δεν υπάρχει καμία χρονιά -τουλάχιστον τα τελευταία 15 χρόνια- που να μη δόθηκε παράταση. Δοκιμάστε στο Google την αναζήτηση «παράταση υποβολής φορολογικών δηλώσεων 20ΧΧ ή 199Χ» και αμέσως σας δίνει τη σχετική υπουργική απόφαση.

Το ελληνικό κράτος, είτε από ανικανότητα, είτε από αδιαφορία, δεν έχει καταφέρει να σταθεροποιήσει μία ημερομηνία για τις δηλώσεις και έχει καθιερώσει τον κανόνα της παράτασης σε όλες του τις προθεσμίες.
Για να παρηγορηθούμε με τα χάλια μας, ας μην πιστέψουμε ότι οι Έλληνες διαφέρουν από τους πολίτες άλλων χωρών. Ας φιλοσοφήσουμε τι οδηγεί τις αναβολές που δίνουμε στον εαυτό μας.

Ωδή στην αναβλητικότητα

Παρότι πολλοί έχουν κατακρίνει την αναβλητικότητα, η συντριπτική πλειοψηφία ακολουθεί τη συμβουλή του Μαρκ Τουέιν «Ποτέ μην αναβάλλεις για αύριο ό,τι μπορείς να κάνεις μεθαύριο». Η αναβλητικότητα είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και εκδηλώνεται σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Όταν είμαστε αναγκασμένοι να επιλέξουμε, τότε διεξάγεται μια μάχη στο μυαλό μας ανάμεσα στο «πρέπει» και το «θέλω», που είναι προφανέστατα άνιση.

Τις περισσότερες φορές αποτυγχάνουμε όταν πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στο τώρα και το μετά. Αρνούμαστε να παγιδευτούμε και ξεφεύγουμε δια της αναβολής. Το πρόβλημα διαχείρισης χρόνου -που τόσο έχει απασχολήσει πολυάσχολους δυστυχισμένους ανθρώπους- είναι ένας πόλεμος που διεξάγεται μέσα στο μυαλό και δεν κερδίζεται χωρίς κόλπα που να λαμβάνουν υπόψη την ανθρώπινη ψυχή.

Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη έχει αναλύσει όλα αυτά που μας οδηγούν σε ανορθολογικές επιλογές, παρότι (πιστεύουμε ότι) είμαστε πολύ έξυπνα όντα. Για παράδειγμα η «μεγιστοποίηση του οφέλους», που όλοι οι φοιτητές οικονομικών διδάσκονται, έχει τόσες εξαιρέσεις που αμφισβητείται και σαν κανόνας.

Έχουμε την τάση να επιλέγουμε τη μικρότερη ανταμοιβή που θα απολαύσουμε αμέσως, ακόμα και αν είναι μικρότερη από μια μελλοντική. Είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι όλοι οι άνθρωποι λειτουργούν με προκατάληψη για το παρόν (present bias). Αν σας πρόσφερα 50 ευρώ τώρα ή 100 σε έναν χρόνο, σχεδόν όλοι θα διαλέγατε το «κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει».

Είμαστε όλοι απόγονοι αυτών που επέλεγαν το σίγουρο όφελος που προσφέρει το τώρα έναντι ενός μεγαλύτερου στο αβέβαιο μέλλον. Άλλωστε οι πρόγονοί μας δεν ανησυχούσαν ούτε για τη σύνταξή τους ούτε από τι θα αρρωστήσουν στο μέλλον. Μόνο αν μεσολαβήσουν ειδικές συνθήκες, όπως όταν είμαστε αναγκασμένοι να περιμένουμε επειδή οι επιλογές μας τοποθετούνται στο απώτερο μέλλον, επιλέγουμε τη μεγαλύτερη ανταμοιβή έναντι μιας μικρότερης. Σε συνέχεια του προαναφερθέντος διλήμματος, αν σας πρότεινα 50 ευρώ σε πέντε χρόνια ή 100 σε έξι χρόνια, τότε οι επιλογές αντιστρέφονται, παρότι τα ποσά ανταμοιβής παραμένουν ακριβώς τα ίδια. Και αυτό έχει εξηγηθεί επιστημονικά και το φαινόμενο ονομάζεται υπερβολική αναγωγή (hyperbolic discounting).

Η αναβολή είναι ανθρώπινη (γιατί οι φόροι είναι δυσάρεστοι)

Το να πληρώνουμε (με το ζόρι) φόρους είναι από όλες τις απόψεις «απάνθρωπο». Μην πιστεύετε όσους λένε ότι θα πλήρωναν ευχαρίστως φόρους, αν ήταν χαμηλότεροι ή αν το κράτος ήταν πιο ανταποδοτικό. Πλούσιοι και φτωχοί δεν θέλουν να πληρώνουν φόρους πουθενά στον κόσμο και σε καμία ιστορική εποχή. Η φορολογία είναι περισσότερο ένα φιλοσοφικό και πολιτικό θέμα και λιγότερο οικονομικό ή τεχνικό.

Η υποβολή της φορολογικής δήλωσης είναι μια δυσάρεστη διαδικασία, που πάντα θα αποφεύγουμε και μονίμως θα αναβάλλουμε. Μόνο αν δοθούν κίνητρα (όπως περισσότερες δόσεις ή εκπτώσεις έναντι έγκαιρης υποβολής) θα αντιστραφεί το φαινόμενο της αναβολής υποβολής των δηλώσεων. Τότε (ίσως) θα μπορέσει το ελληνικό κράτος να καθιερώσει προθεσμίες, αυξάνοντας την αξιοπιστία του.

Ντρέπομαι όταν είμαι αναγκασμένος να κάνω πράγματα που είχα δηλώσει ότι δεν θα κάνω. Οι υπουργοί και οι υφυπουργοί που δηλώνουν «δεν θα δοθεί φέτος παράταση» και μετά υπογράφουν το αντίθετο δεν ντρέπονται;

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.