Η Ελλάδα και η αλόγιστη σπατάλη ανθρώπινου κεφαλαίου

Ο Θίοντορ Σουλτζ (1902-1998), οικονομολόγος νομπελίστας το 1979, ήταν ο μεγάλος θεωρητικός της σημασίας του ανθρώπινου κεφαλαίου στη διαδικασία παραγωγής πλούτου και ανάπτυξης μίας χώρας. Σε βαθύ δε γήρας είχε προβλέψει ότι στον 21ο αιώνα, η ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου θα είναι από τα κορυφαία συγκριτικά πλεονεκτήματα στον διεθνή ανταγωνισμό. Όσοι αμφιβάλλουν γι’ αυτό, ας ρωτήσουν τους Κινέζους γιατί κυνηγούν ταλέντα και τι τα θέλουν.

Περιττόν, βέβαια, να τονιστεί ότι η ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου μιας χώρας βρίσκεται σε άμεση σχέση με το εκπαιδευτικό της σύστημα και με τον τρόπο που αυτό είναι δομημένο -ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα και αποτελεσματικότερα στον πολλαπλασιασμό των γνώσεων και στον ρόλο που παίζουν στην ανάπτυξη της καινοτομίας.

«Η συνεχής καινοτομία», υποστηρίζει ο καθηγητής του INSEAD Σπύρος Μακριδάκης, «απαιτεί διαφορετική νοοτροπία και διαφορετική μορφή οργάνωσης από αυτήν που κυριαρχεί στις παραδοσιακές επιχειρήσεις. Στις επιχειρήσεις που συνεχώς καινοτομούν, οι ιδέες και η έμπνευση είναι πιο κρίσιμες από τα κτίρια και τον μηχανολογικό εξοπλισμό, ενώ η επιχειρηματικότητα και η ανάληψη ρίσκου είναι συχνά σημαντικότερες από την εμπειρία. Γι’ αυτό αποτελεί πρόκληση για όλες τις επιχειρήσεις -και ειδικότερα τις ελληνικές, που κατέχουν χαμηλές θέσεις κατάταξης στον πίνακα της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας- να γίνουν καινοτόμες και να εισάγουν στην αγορά νέα, υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντα/υπηρεσίες που οι καταναλωτές επιθυμούν να αγοράσουν».

Για να ανταποκριθούν όμως οι επιχειρήσεις που θέλουν και άρα μπορούν να παρακολουθήσουν την εποχή μας, αποφασιστικός είναι ο ρόλος του θεσμικού πλαισίου μέσα στο οποίο κινούνται. Και εδώ τα πράγματα σκοτεινιάζουν.

«Η χώρα», λέει ο καθηγητής Χαρίδημος Τσούκας, που διδάσκει Οργανωσιακή Θεωρία και Συμπεριφορά, «υπολειτουργεί, με μία διεφθαρμένη, αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, θεραπαινίδα της εκάστοτε κυβέρνησης, χωρίς ανεξαρτησία, συνέχεια και συνέπεια στη δράση της. Στην εποχή της οικονομίας της γνώσης, ξοδεύουμε ως χώρα πολύ λίγα για την εκπαίδευση ενώ ελάχιστα χρηματοδοτούμε την έρευνα, η οποία αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη νέων προϊόντων. Το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα ενδιαφέρεται περισσότερο για την εξαθλιωμένη αυτοσυντήρησή του και πολύ λιγότερο για τη σύνδεσή του με τις ανάγκες της οικονομίας. Είμαστε μία συντηρητική κατά βάσιν κοινωνία, η οποία αισθάνεται άβολα με τις στροβιλώδεις αλλαγές που επιφέρει ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός».

Σήμερα, στον βαθμό που αυτή η κοινωνία αρνείται να καταλάβει την πραγματικότητα και παράλληλα αυτοτυφλώνεται, το πιο πολύτιμο κεφάλαιό της την εγκαταλείπει. Ακόμα χειρότερα, το εκπαιδευτικό σύστημα επιστρέφει στις πιο μαύρες στιγμές του παρελθόντος -της κομματικής παιδείας, της αναξιοκρατίας και της παραδόσεως των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στο έλεος των χειρότερων εμπόρων πνευματικής κοκαΐνης.

Έτσι, μέσα από την αλόγιστη σπατάλη ανθρώπινου κεφαλαίου, η παρακμή γίνεται σταθερή πορεία προς την ερήμωση, μία έκπτωση με απέχθεια προς την πράξη. «Αποστροφή προς κάθε ενέργεια για ό,τι έχει αξία», θα έλεγε ο Στέλιος Ράμφος. Ποιος τον ακούει, όμως;