Μην εμπιστεύεστε οικονομολόγους που τα γνωρίζουν όλα

Μην εμπιστεύεστε οικονομολόγους που τα γνωρίζουν όλα, θα παραπλανηθείτε.

Αν δεν μελετάς, αν δεν ενημερώνεσαι για κάτι νέο ή διαφορετικό, αν θεωρείς πως μόνο η δικιά σου γνώμη είναι σωστή και δεν εξετάζεις εναλλακτικές, αναπόφευκτα θα οδηγηθείς σε λάθη.

Το θέμα είναι πως όταν κάποιος εσκεμμένα επιδεικνύει τέτοια νοοτροπία, δεν δικαιούται να θεωρηθεί το λάθος του ακούσιο.

Αυτό δεν σημαίνει πως αναζητώντας δεν θα κάνεις λάθη. Θα κάνεις. Όλοι κάνουν. Ωστόσο, δεν γίνονται εσκεμμένα. Αυτό ξεχωρίζει τον απατεώνα από αυτόν που προσπαθεί ειλικρινά.

Από τη γνώση στην απόγνωση

Τα οικονομικά προβλήματα συνήθως απαιτούν καλλιτεχνική προσέγγιση. Σπάνια αρκεί η σύνταξη ενός αλγόριθμου για την εξεύρεση απαντήσεων.

Οι επιχειρήσεις και οι εθνικές οικονομίες είναι πολυσύνθετα χαοτικά συστήματα. Αν και υπάρχουν ορισμένες έννοιες, αρχές και μέθοδοι που συμβάλλουν αποφασιστικά, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε όλες τις παραμέτρους και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Η αόρατη δράση ασύμμετρων γεγονότων καθιστά την αναζήτηση της μοναδικής αλήθειας ανέφικτη. Η πραγματικότητα είναι πάντοτε πιο πλούσια και πιο περίπλοκη. Είναι προφανές. Ο συνδυασμός άγνωστων παραμέτρων μαζί με κάποιους γνωστούς απαγορεύει τη σιγουριά.

Εκτός από την πεπερασμένη ικανότητα των αισθητήριων οργάνων, οι απόψεις μας σχετίζονται με τις προηγούμενες εμπειρίες και τη συναισθηματική βαρύτητα που τους προσδίδουμε. Οι εμπειρίες μας χρωματίζουν αυτό που γνωρίζουμε.

Κάποιοι ορκίζονται στη δική τους αλήθεια. Ακόμα και όταν διαψεύδονται από την πραγματικότητα, εφευρίσκουν δικαιολογίες προκειμένου να ωραιοποιήσουν τη θεωρία τους, συνεχίζοντας πεισματικά στον φαύλο κύκλο τους.

Έχουν σαγηνευτεί από το δίκιο τους, απορρίπτοντας κάθε διαφορετική αντίληψη. Σημασία για αυτούς έχει να αποδείξουν την εμμονή τους. Η ανάγκη να πείσουν τους εαυτούς τους και τους γύρω τους είναι καταλυτική. Αναζητούν λόγους που να επιβεβαιώνουν πως έχουν πάρει τη σωστή απόφαση. 

Οι πραγματικοί επιστήμονες δεν ορκίζονται σε τίποτα. Ερευνούν και αναζητούν την αλήθεια. Η επιστημονική πορεία δεν έχει τα χαρακτηριστικά της θρησκευτικής πίστης. Δεν αναγνωρίζει τα δόγματα, αλλά συντάσσεται με την εξέλιξη.

Αναζητούν απαντήσεις, ανασύρουν στο φως καινούργιες ερωτήσεις. Μέσα από την προσέγγιση και τον συγκερασμό δημιουργείται η γνώση. Σκιαγραφεί το περίγραμμα, δεν το καθορίζει. Δεν τραβάει μόνο διαχωριστικές γραμμές, αλλά γεφυρώνει γνώσεις και απόψεις.

Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης

Πάντοτε μου έκαναν εντύπωση οι άνθρωποι που ενώ δεν διαθέτουν ούτε το 1% των γνώσεων κάποιου που βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας της διανόησης, τον υποτιμούν και τον απαξιώνουν. Δεν ισχυρίζομαι πως πρέπει οπωσδήποτε να συμφωνήσεις με κάποια αυθεντία, ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με κοινωνικές-οικονομικές επιστήμες. Αυτό που με παραξενεύει είναι η ευκολία με την οποία τους απορρίπτουν.

Το να διαφωνεί κανείς με τους άλλους δεν είναι πρόβλημα, είναι φυσιολογικό. Και όχι μόνο. Είναι και παραγωγικό. Χρήσιμο.

Το πρόβλημα ξεκινάει όταν δεν αντέχει κανείς να ακούσει την άλλη άποψη, επειδή του χαλάει τον ονειρικό κόσμο που έχει κτίσει στο νου του. Επειδή κλονίζει το αφήγημα που έχει ανάγκη για να διατηρεί την ψυχική του ισορροπία.

Προτιμούν τη δικιά τους αλήθεια, είτε εξαιτίας της τρέχουσα μόδας, είτε επειδή είναι η κυρίαρχη άποψη του κοινωνικού τους κύκλου, είτε από καθαρά προσωπικό συμφέρον.

Επί αιώνες θεωρούσαν με απόλυτη βεβαιότητα πως ο ήλιος γύριζε γύρω από τη Γη. Μέχρι την πανηγυρική διάψευση. Ακόμα όμως και από αυτή την ανακάλυψη, πέρασε καιρός μέχρι να μεταδοθεί η γνώση. Η νέα πραγματικότητα έπρεπε να αναμετρηθεί με τις παλαιότερες προκαταλήψεις.

Μια θάλασσα μεταβλητών

Αντίθετα με ό,τι ίσως πιστεύεται, η επιστημονική γνώση κινείται σε τεθλασμένη τροχιά. Μια καινούργια ανακάλυψη αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό. Τα νέα βήματα αναιρούν προηγούμενες αντιλήψεις.

Η εδραιωμένη αλήθεια δεν είναι παρά προσωρινή. Η επιστημονική σκέψη αποσαφηνίζει παλιά γεγονότα, αποκλείοντας όσα είναι αδύνατον να έχουν συμβεί. Οι γνώσεις μας διέπονται από την αρχή του σχετικού αντικειμενισμού. Για αυτό και δεν υπάρχουν τελικές αλήθειες.

Όταν στη φυσική επιστήμη δεν υπάρχει βεβαιότητα, είναι ύβρις να υποθέτουμε πως μπορούμε να την ανακαλύψουμε στα οικονομικά. Σε ένα οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, οι παράμετροι που διαμορφώνονται όχι μόνο είναι αμέτρητοι αλλά είναι και συνεχώς ευμετάβλητοι.

Η πειθώ δεν αρκεί για να εξαλειφθεί η αμφιβολία, όπως τα αστέρια δεν σβήνουν όταν συννεφιάζει ο ουρανός.

* Ο Βασίλης Παζόπουλος ([email protected]) είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου «Επενδυτές χωρίς Σύνορα».