Αναζητώντας τον από μηχανής θεό για την οικονομία

Τελικά, παρά τις περί του αντιθέτου καλλιεργούμενες ελπίδες, επιβεβαιώθηκε ότι η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται σε ύφεση. Τα τελευταία αναθεωρημένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ συνέτριψαν τις προσδοκίες περί επιστροφής στην ανάπτυξη, καθώς το έστω και αναιμικό +0,3% μετατράπηκε στο απογοητευτικό -1,1%

Και όμως δεν θα έπρεπε.

Όχι μόνο επειδή οι αρχικές εκτιμήσεις προέβλεπαν διαφορετικά, αλλά γιατί μετά την εφαρμογή των capital controls, ένα κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας αναγκαστικά  μπήκε στην εμβέλεια των ραντάρ της επίσημης οικονομίας.

Χωρίς να αυξηθεί στην πραγματικότητα ο πλούτος, εμφανίζονταν ως νέες δραστηριότητες κάποιες που προϋπήρχαν, αλλά δεν είχαν καταγραφεί στα επίσημα στοιχεία. Απόδειξη είναι πως ενώ όλα τα μεγέθη μειώθηκαν, το μόνο που ανέβηκε είναι η καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών, η οποία αντιστοιχεί στο 70% περίπου του ΑΕΠ.

Τι φταίει

Η Ελλάδα έχει σπάσει όλα τα παγκόσμια ρεκόρ, τόσο στη διάρκεια, όσο και στο μέγεθος της ύφεσης. Δεν έχει υπάρξει παρόμοια περίπτωση σε καιρό ειρήνης. Μπορεί να ακούγεται κλισέ ή μελοδραματικό, αλλά αυτό δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Είναι αλήθεια.

Μήπως ευθύνεται το πολιτικό προσωπικό; Αναμφισβήτητα οι πολιτικοί έχουν πολύ σημαντικό μερίδιο ευθύνης. Αποδείχτηκαν ανεπαρκείς, αλλά δεν μπορεί να είναι οι χειρότεροι του πλανήτη. Αυτή την περίοδο δοκιμάστηκαν όλα τα κόμματα, πλην των προσκείμενων στα άκρα.

Μήπως φταίνε οι δομικές αδυναμίες της οικονομίας;  Η ελληνική οικονομία έχει σίγουρα οργανωτικές αδυναμίες. Το αντιλαμβανόμαστε όλοι, άσχετα αν διαφωνούμε στην ιεράρχησή τους ή στον τρόπο αντιμετώπισης. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι η λιγότερο ανταγωνιστική οικονομία. Υπάρχουν αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα, όπως φυσικές ομορφιές, παράδοση στον τουρισμό, διαθέτει ευρύτερη μερίδα μορφωτικού επιπέδου αναλογικά με τον πληθυσμό κ.ά.

Συνεπώς τα προβλήματα δεν δικαιολογούν τόσο απογοητευτικά αποτελέσματα. Κάτι άλλο δεν γίνεται σωστά. Αυτό το άλλο δεν μπορεί παρά να είναι το μείγμα οικονομικής πολιτικής, που θυμίζει το δράμα του Σίσυφου. Με τη διαφορά ότι εδώ οι επιπτώσεις αφορούν πραγματικούς ανθρώπους, όχι μυθικούς.

Η πρόοδος των μεταρρυθμίσεων

Κάποιοι επιμένουν σε ένα λογικό ακροβατισμό. Υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι η ακολουθούμενη πολιτική αλλά η πλημμελής εφαρμογή της.

Αυτή η ερμηνεία θυμίζει τη δικαιολογία που ακούγαμε από τους δογματικούς θαυμαστές του υπαρκτού σοσιαλισμού, όταν σημειώθηκε η κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ. Συνέχιζαν να το υπερασπίζονται γιατί δεν εφαρμόστηκε σωστά, όπως ισχυρίζονταν. Λες και δεν είχε σχεδιαστεί για ανθρώπους με συναισθήματα και αδυναμίες, αλλά για εργαστηριακά ρομπότ.

Με άλλα λόγια, η θεωρία ήταν τέλεια, όμως είχε την ατυχία να εφαρμοστεί.

Το αφήγημα ότι δεν προχωράνε οι μεταρρυθμίσεις διαψεύδεται πανηγυρικά από τους πλέον ειδικούς διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα, οι οποίοι έχουν χαρακτηρίσει την Ελλάδα «παγκόσμια πρωταθλήτρια στις μεταρρυθμίσεις». Ακριβώς αυτόν τον χαρακτηρισμό χρησιμοποίησε ο Γερμανός επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM/EFSF), Klaus Regling.

Πέρα όμως από τη μαρτυρία του Γερμανού οικονομολόγου, τα συμπεράσματα από τους παραπάνω οργανισμούς είναι βέβαια πολύ πιο έγκυρα από την προσωπική μαρτυρία του καθενός μας. Διαθέτουν διεθνή τεχνογνωσία, εξειδικευμένο επιστημονικό και τα μέσα σύγκρισης με άλλες χώρες. 

Ωστόσο είναι αλήθεια πως δεν αντιλαμβανόμαστε σοβαρές αλλαγές στην πράξη.

Ο πρώτος βασικός λόγος αφορά στο γεγονός ότι αργούν τα αποτελέσματά τους. Μελέτη της Κομισιόν συμπερασματικά αναφέρει πως οι μεταρρυθμίσεις έχουν αποτέλεσμα μετά από 4-6 χρόνια κατά μέσο όρο. Για αυτό πολλές κυβερνήσεις διστάζουν να τις πραγματοποιήσουν, μια που τα οφέλη θα τα καρπωθούν οι επόμενοι. Δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό το φαινόμενο.

Ο δεύτερος και μάλλον σημαντικότερος είναι πως οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις σημαίνουν κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Όλοι έχουν τη δικιά τους ξεχωριστή λίστα με τις απαιτούμενες αλλαγές. Γι' αυτό διαψεύδονται οι προσδοκίες τους.

Όσοι ελπίζανε πως κάποια στιγμή, με τη βοήθεια της τρόικας, θα αποκτούσαμε νοοτροπία και οργάνωση Γερμανίας, είναι αναμφίβολα άνθρωποι της πίστης.

Αλλιώς δεν θα πιστεύανε στα θαύματα.

Καταδικασμένο σε αποτυχία

Ένα πλάνο θεωρείται καλό, όταν είναι ρεαλιστικό, εφαρμόσιμο. Με αυτό το κριτήριο, τα μνημόνια ήταν εξαρχής καταδικασμένα σε αποτυχία.

Κατ' αρχάς ξεκίνησαν με το τεράστιο μειονέκτημα πως σχεδιάστηκαν να υλοποιηθούν σε καθεστώς εσωτερικής υποτίμησης.  

Επιπλέον, οι δημοσιονομικοί στόχοι που τέθηκαν ήταν σε ορίζοντα τριετίας, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες υπό επιτήρηση χώρες της ΕΕ, το πλάνο ήταν δεκαετές. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ήταν πολύ υψηλότεροι σε σχέση με το ΑΕΠ της κάθε χώρας. Να μειωθεί το έλλειμμα από το 15% στο 2,8% του ΑΕΠ μέσα σε 3 χρόνια δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία.

Επίσης οι διαρθρωτικές αλλαγές εμποδίζονταν από οικονομικά συμφέροντα. Το να αλλάξουν οι ίδιοι πολιτικοί τις συνθήκες που τους ευνοούσαν και τους ανέδειξαν, ισοδυναμούσε με προσδοκία για άλλο ένα θαύμα. Που φυσικά ούτε αυτό πραγματοποιήθηκε.

Τελικά το δάνειο που πήρε η Ελλάδα δικαίωσε αυτούς που το θεωρούσαν προγραμματισμένο σιδηροδρομικό ατύχημα. Δεν έσωσε τους Έλληνες. Το διεφθαρμένο, παρεοκρατικό, κρατικοδίαιτο κατεστημένο διασώθηκε, καθώς κατόρθωσε να παρουσιάσει το δικό του συμφέρον ως το συμφέρον της χώρας.

Οι επικές αφηγήσεις του Ομήρου συνετέλεσαν στο να έχουν οι Έλληνες πρότυπο τον Οδυσσέα. Ίσως δεν αποτελεί υπερβολή πως αποτέλεσαν θεμέλιο του ελληνικού πολιτισμού. Από τον πρώτο κιόλας στίχο της Οδύσσειας δίνεται το χαρακτηριστικό του: Πολύτροπος.

Ικανός να βγει από τη δύσκολη θέση με μια πονηριά. Και όταν δεν έφταναν οι ικανότητές του, στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες τη λύτρωση έδινε ο από μηχανής θεός. Τώρα;

Δεν είμαστε οι μόνοι που προβληματιζόμαστε. Η Handelsblatt, η μεγαλύτερη γερμανική οικονομική εφημερίδα, διερωτήθηκε πρόσφατα: Γιατί αυτή τη φορά το πρόγραμμα βοήθειας θα κάνει την ανατροπή και θα βελτιώσει την κατάσταση προς το καλύτερο στην Ελλάδα;

* Ο Βασίλης Παζόπουλος ([email protected]) είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα.